قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ جاڭا كونستيتۋتسياعا قول قويدى. زاڭ جوباسىن سىنعا العان تاۋەلسىز زاڭگەرلەر مەن ساراپشىلار پرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىنا ءوتۋ باستاماسى ەلدى ورتالىق ازيانىڭ وزگە ەلدەرىندەگى سەكىلدى اۆتوريتارلىق رەجيمگە اكەلۋى مۇمكىن دەپ الاڭدايدى. ال ءوز كەزەگىندە سادىر جاپاروۆ «جاڭا كونستيتۋتسيانى جازۋدا ەل ءۇشىن وزەكتى سىن-تەگەۋرىندەر ەسكەرىلدى»، دەيدى.
زاڭعا قول قويۋ ءراسىمى «الا-ارچا» مەملەكەتتىك رەزيدەنتسياسىندا ءوتىپ، تىكەلەي ەفيردە كورسەتىلدى.
رەسپۋبليكانىڭ نەگىزگى زاڭىنا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ بويىنشا رەفەرەندۋم 11 ساۋىردە وتكەن. مالىمەتتەر بويىنشا، رەفەرەندۋمعا ءبىر ميلليون 336 مىڭ 743 سايلاۋشى قاتىسقان. بۇل داۋىس بەرۋ قۇقىعىنا يە ازاماتتاردىڭ جالپى سانىنىڭ 37,8%-ى. ال ولاردىڭ 79,24%-ى كونستيتۋتسياعا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋدى قولداعان.
كونستيتۋتسيالىق كەڭەس مۇشەلەرى ازىرلەگەن تۇزەتۋلەر پرەزيدەنت وكىلەتتىكتەرىن ەداۋىر كۇشەيتۋدى، پارلامەنت قۇقىعىن شەكتەپ، ولاردىڭ سانىن 120-دان 90 ادامعا دەيىن قىسقارتۋدى كوزدەيدى. اتاپ ايتقاندا، مەملەكەت باسشىسى مينيسترلەردى تاعايىنداۋ جانە جۇمىستان بوساتۋ قۇقىعىن قوسا العاندا، ۇكىمەتتى تولىق باقىلايتىن بولادى. مينيسترلەر كابينەتىنىڭ جۇمىسىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ۇيلەستىرەدى، ال پرەمەر-مينيستر قىزمەتى الىنىپ تاستالادى. سونىمەن قاتار، پرەزيدەنت ەندى التى جىلدىق ەمەس، ەكى بەس جىلدىق مەرزىمگە سايلانا الادى. وسىلايشا، قىرعىزستان پرەزيدەنتتىك-پارلامەنتتىك باسقارۋ فورماسىنان تولىقتاي پرەزيدەنتتىك باسقارۋ مودەلىنە كوشەدى.
جاڭا زاڭ جوباسىندا فورمالدى تۇردە تسەنزۋراعا تىيىم سالىنعان. بىراق وندا پىكىر ءۇشىن قۋدالاۋدىڭ قىلمىس ەكەنى جازىلماعان. ال مۇنداي نورما قازىرگى زاڭدا بار. ەسەسىنە ۇسىنىلعان قۇجاتتا ءسوز ەركىندىگىن شەكتەيتىن تارماقتار بار. مىسالى زاڭ جوباسىندا «وسكەلەڭ ۇرپاقتى قورعاۋ ءۇشىن مورالدىق جانە ادامي قۇندىلىقتارعا، قىرعىز رەسپۋبليكاسى حالقىنىڭ قوعامدىق ساناسىنا قايشى ءىس-شارالار زاڭمەن شەكتەلۋى مۇمكىن» دەپ جازىلعان.
كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى شەشىم قىرعىزستاندا 2021 جىلى 10 قاڭتاردا وتكەن رەفەرەندۋم بارىسىندا قابىلدانعان. ياعني پرەزيدەنت بيلىگىن كۇشەيتۋدى ەلدىڭ قازىرگى پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ ۇسىنعان. جاپاروۆ جاڭا كونستيتۋتسيانى تولىقتاي قىرعىز ماماندارى ازىرلەگەنىن، وسىعان دەيىنگى كونستيتۋتسيانىڭ «شەتەلدەن كوشىرىلگەنىن» ايتتى.
جاڭا كونستيتۋتسيا تولىقتاي ەنگىزىلگەننەن كەيىن «حالىق قۇرىلتايى» اتتى پرەزيدەنت باقىلاۋىنداعى جاڭا قۇرىلىم جۇمىسىن باستايدى. ساراپشىلار اتالعان قۇرىلتاي پارلامەنتكە بالاما بولىپ، پرەزيدەنتكە پارلامەنت بيلىگىن شەكتەۋگە جول بەرەدى دەپ سانايدى. بىراق جاپاروۆ «بيلىك تولىعىمەن پرەزيدەنتكە وتەدى» دەگەن تۇجىرىمداردى جوققا شىعاردى. سونىمەن قاتار، جاڭا زاڭ پارلامەنتتەگى دەپۋتات سانىن 120-دان 90-عا دەيىن ازايتىپ، پرەزيدەنتكە سۋديالار مەن قۇقىق قورعاۋ قۇرىلىمدارىنىڭ باسشىسىن تاعايىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قىرعىزستاندا اتا زاڭدى بارلىق پرەزيدەنتتەر وزگەرتكەن. جاڭادان سايلانعان سادىر جاپاروۆ تا بۇل داستۇردەن اينىعان جوق. پرەزيدەنتتىڭ قۇزىرەتىن ەداۋىر ارتتىراتىن زاڭدى ۇسىنعاننان كەيىن Freedom House حالىقارالىق ۇيىمى كونستيتۋتسيانىڭ كەزەكتى رەت قايتا جازىلۋى قىرعىزستاننىڭ ەركىن ەمەس ەلدەر قاتارىنا كىرۋىنىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى دەگەن. Human Rights Watch ۇيىمى مەن بىرقاتار زاڭگەر قازىرگى پارلامەنت سايلاۋىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەنىن، سول سەبەپتى ونىڭ كونستيتۋتسياعا وزگەرىس ەنگىزۋ تۋرالى باستاما كوتەرە المايتىنىن ايتتى.
شەرزاتتىڭ ءولىمى ىسىنە قاتىستى قۇپيا ۆيدەونى جاريالاۋ كىمگە كەرەك بولدى؟ – ساراپشىلار مەديا سىنى
كوميسسيا مەن باقىلاۋشى ەسەبىندەگى ايىرماشىلىق: الماتىدا رەفەرەندۋم قالاي ءوتىپ جاتىر؟
رىسبەك سارسەنبايۇلى: اەس – جارىلىپ كەتۋگە شاق تۇرعان بومبانى قۇشاقتاپ وتىرعانمەن بىردەي
قاراعايعا قارسى بۇتاق. دۋماننىڭ سوت تەرگەۋى اياقتالدى. 29 شىلدە ءجارىسسوز.
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
جاۋاعاشتى تۇرمەسى ايگەرىمدى تاعايىندالعان ەمگە جىبەرمەي جاتىر