ۇكىمەتتەن ساياسي قىسىم بار: اقش-تىڭ توقاەۆ ساياساتىنا باعاسى جانە حالىقارالىق رەيتينگ

تاياۋدا قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى ەنتوني بلينكەنمەن سويلەستى. اقوردانىڭ مالىمەتىنشە، بلينكەن اقش-تىڭ توقاەۆ ساياساتىن قولدايتىنىن ايتقان. بىراق اڭگىمە بارىسىندا قازاقستانداعى ادام قۇقىعى، ءسوز بوستاندىعى ماسەلەلەرى مەن سوڭعى جاعدايلار ءسوز بولماعان. ال بلينكەننىڭ بۇعان دەيىن جاريالانعان قورىتىندى بايانداماسىندا قازاقستانداعى ساياسي جۇيەنىڭ اۆتوريتارلى ەكەنى جازىلعان.

نەگىزىنەن ساياساتكەرلەر ەكىجاقتى قارىم-قاتىناس، ونىڭ ىشىندە كەڭەيتىلگەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك پەرسپەكتيۆالارىن تالقىلاعان. تىلەۋبەردى توقاەۆتىڭ جولعا قويعان قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي جۇيەسىن ودان ءارى دەموكراتيزاتسيالاۋعا باعىتتالعان رەفورمالاردى ايتقان. ال اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى توقاەۆتىڭ «ساياسي رەفورمالار جوسپارىن» اقش قولدايتىنىن مالىمدەدى. سونىمەن قاتار قازاقستان مەن اقش اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالعان ءىس-شارالارعا دايىندىق پەن ولاردىڭ كەستەسى جانە س5+1 ديالوگ پلاتفورماسىنىڭ جۋىردا وتەتىن ونلاين-وتىرىسى قاراستىرىلدى.

ەكىجاقتى «سىيلاستىق» ديالوگتا قازاقستانداعى سوڭعى وقيعالار، ادام قۇقىعى ماسەلەسى ايتىلماعان. بۇعان دەيىن مەملەكەتتىك حاتشى ەنتوني بلينكەن ءار مەملەكەتتەگى ساياسي احۋال بويىنشا قورىتىندى بايانداما جاريالاعان. باياندامادا قازاقستان بيلىگى وپپوزيتسيا مەن ازاماتتىق بەلسەندىلەردى قۋدالاپ، ءسوز بوستاندىعىنا شەكتەۋ قوياتىن مەملەكەت رەتىندە ايتىلادى. سونداي-اق مۇندا ادام قۇقىقتارى سالاسىنداعى ماڭىزدى پروبلەمالار رەتىندە: ۇكىمەت تاراپىنان ساياسي قىسىم كورسەتۋ; سوت جۇيەسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە بايلانىستى پروبلەمالار; پىكىر ءبىلدىرۋ، ءباسپاسوز جانە ينتەرنەت بوستاندىعىن شەكتەۋ; بەيبىت جينالىستار مەن قاۋىمداستىقتار بوستاندىعىنا ارالاسۋ; ساياسي ومىرگە قاتىسۋدى شەكتەۋ; سىبايلاس جەمقورلىق; ادام ساۋداسى جانە ەڭبەكشىلەر قاۋىمداستىقتارىنىڭ بوستاندىعىن شەكتەۋ اتالعان.

11 اقپاندا ەۋروپارلامەنت قازاقستانداعى ادام قۇقىعى تۋرالى قارار قابىلداعان. وندا قازاقستانداعى ادام قۇقىعى بۇزىلۋىنىڭ جيىلەگەنى، ازاماتتىق بەلسەندىلەردىڭ بيلىكتەن قىسىم كورەتىنى، كەيبىرىنىڭ قۋدالاۋ كەزىندە قايتىس بولىپ جاتقانى، سايلاۋلاردىڭ ءادىل وتپەيتىنى، ازاماتتىق قوعام اياسىنىڭ تارىلعانى ايتىلادى. قارار ادام قۇقىعىنىڭ بۇزىلۋىنا جاۋاپتى قازاقستان شەنەۋنىكتەرى مەن مەكەمەلەرىنە سانكتسيا سالۋدى قاراستىرۋعا شاقىرادى. ال Human Rights Watch حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمى الەمدەگى ادام قۇقىقتارىنىڭ جاي-كۇيىنە ارنالعان 2021 جىلعى ەسەبىندە «قازاقستان پرەزيدەنتى توقاەۆ رەفورما جايلى ۋادەلەر بەرگەنىمەن، 2020 جىلى ەلدە ادام قۇقىعى جاقسارعان جوق» دەپ مالىمدەگەن.

20 ساۋىردە «شەكاراسىز تىلشىلەر» حالىقارالىق ۇيىمى جىل سايىنعى «بۇكىلالەمدىك ءسوز بوستاندىعى يندەكسىن» جاريالادى. ناتيجەسىندە قازاقستان 155-ورىندا، برۋنەي مەن رۋاندا اراسىندا تۇر. بىلتىر قازاقستان رەيتينگتە 157-ورىندا بولعان. ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋ ۇيىمى 2020 جىلعا ارنالعان ەسەبىندە قازاقستان بيلىگى «رەپرەسسيا ادىستەرىن مودەرنيزاتسيالاپ جاتىر» دەپ مالىمدەدى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ 2019 جىلعى ماۋسىمداعى سايلاۋدان كەيىن پرەزيدەنت بولدى. ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار مەن ادام قۇقىقتارى بيۋروسىنىڭ باقىلاۋ ميسسياسىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، سايلاۋ كۇنى داۋىس سانىن بۇرمالاۋ; جينالىستار، پىكىرلەر مەن قاۋىمداستىقتار بوستاندىعىن شەكتەۋ جانە تۇتاستاي العاندا دەموكراتيالىق ستاندارتتارعا قايشى ارەكەت ەتۋ سياقتى قۇقىقبۇزۋشىلىقتار انىقتالدى. بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ بىرقاتار مەملەكەتتىك فۋنكتسيالار بويىنشا ءومىر بويى زاڭدىق وكىلەتتىكتەرگە يە.

نازارباەۆ بيلىكتەن كەتسە دە، قازاقستاندا «قوس بيلىك» فەنومەنىنىڭ بەلەڭ العانى ءجيى ايتىلادى. 2019 جىلى ۇلىبريتانيانىڭ حالىقارالىق قاتىناستار بويىنشا بەدەلدى ساراپتاما ورتالىعى قازاقستانداعى بيلىك ءترانزيتى جونىندە زەرتتەۋ جاريالاپ، ءىس جۇزىندە توقاەۆ پرەزيدەنت رەتىندە الدىڭعى پرەزيدەنت قالىپتاستىرعان جۇيەدەگى قوس بيلىكتىڭ جارتىسى سانالاتىنىن ايتتى.

"The Qazaq Times"