Körneki suret: Qazaqstannıñ birinşi jäne ekinşi prezidentteri. Foto: https://zonakz.net

Tayauda Qazaqstannıñ Sırtqı ister ministri Mwhtar Tileuberdi AQŞ Memlekettik hatşısı Entoni Blinkenmen söylesti. Aqordanıñ mälimetinşe, Blinken AQŞ-tıñ Toqaev sayasatın qoldaytının aytqan. Biraq äñgime barısında Qazaqstandağı adam qwqığı, söz bostandığı mäseleleri men soñğı jağdaylar söz bolmağan. Al Blinkenniñ bwğan deyin jariyalanğan qorıtındı bayandamasında Qazaqstandağı sayasi jüyeniñ avtoritarlı ekeni jazılğan.

Negizinen sayasatkerler ekijaqtı qarım-qatınas, onıñ işinde keñeytilgen strategiyalıq seriktestik perspektivaların talqılağan. Tileuberdi Toqaevtıñ jolğa qoyğan Qazaqstannıñ äleumettik-sayasi jüyesin odan äri demokratizaciyalauğa bağıttalğan reformalardı aytqan. Al AQŞ Memlekettik hatşısı Toqaevtıñ «sayasi reformalar josparın» AQŞ qoldaytının mälimdedi. Sonımen qatar Qazaqstan men AQŞ arasında diplomatiyalıq qatınastardıñ 30 jıldığına arnalğan is-şaralarğa dayındıq pen olardıñ kestesi jäne S5+1 dialog platformasınıñ juırda ötetin onlayn-otırısı qarastırıldı.

Ekijaqtı «sıylastıq» dialogta Qazaqstandağı soñğı oqiğalar, adam qwqığı mäselesi aytılmağan. Bwğan deyin Memlekettik hatşı Entoni Blinken är memlekettegi sayasi ahual boyınşa qorıtındı bayandama jariyalağan. Bayandamada Qazaqstan biligi oppoziciya men azamattıq belsendilerdi qudalap, söz bostandığına şekteu qoyatın memleket retinde aytıladı. Sonday-aq mwnda adam qwqıqtarı salasındağı mañızdı problemalar retinde: Ükimet tarapınan sayasi qısım körsetu; sot jüyesiniñ täuelsizdigine baylanıstı problemalar; pikir bildiru, baspasöz jäne internet bostandığın şekteu; beybit jinalıstar men qauımdastıqtar bostandığına aralasu; sayasi ömirge qatısudı şekteu; sıbaylas jemqorlıq; adam saudası jäne eñbekşiler qauımdastıqtarınıñ bostandığın şekteu atalğan.

11 aqpanda Europarlament Qazaqstandağı adam qwqığı turalı qarar qabıldağan. Onda Qazaqstandağı adam qwqığı bwzıluınıñ jiilegeni, azamattıq belsendilerdiñ bilikten qısım köretini, keybiriniñ qudalau kezinde qaytıs bolıp jatqanı, saylaulardıñ ädil ötpeytini, azamattıq qoğam ayasınıñ tarılğanı aytıladı. Qarar adam qwqığınıñ bwzıluına jauaptı Qazaqstan şeneunikteri men mekemelerine sankciya saludı qarastıruğa şaqıradı. Al Human Rights Watch halıqaralıq qwqıq qorğau wyımı älemdegi adam qwqıqtarınıñ jay-küyine arnalğan 2021 jılğı esebinde «Qazaqstan prezidenti Toqaev reforma jaylı uädeler bergenimen, 2020 jılı elde adam qwqığı jaqsarğan joq» dep mälimdegen.

20 säuirde «Şekarasız tilşiler» halıqaralıq wyımı jıl sayınğı «Bükilälemdik söz bostandığı indeksin» jariyaladı. Nätijesinde Qazaqstan 155-orında, Bruney men Ruanda arasında twr. Bıltır Qazaqstan reytingte 157-orında bolğan. Söz bostandığın qorğau wyımı 2020 jılğa arnalğan esebinde Qazaqstan biligi «repressiya ädisterin modernizaciyalap jatır» dep mälimdedi.

Qasım-Jomart Toqaev 2019 jılğı mausımdağı saylaudan keyin prezident boldı. Europadağı qauipsizdik jäne ıntımaqtastıq wyımınıñ Demokratiyalıq instituttar men adam qwqıqtarı byurosınıñ baqılau missiyasınıñ mälimetteri boyınşa, saylau küni dauıs sanın bwrmalau; jinalıstar, pikirler men qauımdastıqtar bostandığın şekteu jäne twtastay alğanda demokratiyalıq standarttarğa qayşı äreket etu siyaqtı qwqıqbwzuşılıqtar anıqtaldı. Bwrınğı prezident Nwrswltan Nazarbaev birqatar memlekettik funkciyalar boyınşa ömir boyı zañdıq ökilettikterge ie.

Nazarbaev bilikten ketse de, Qazaqstanda «qos bilik» fenomeniniñ beleñ alğanı jii aytıladı. 2019 jılı Wlıbritaniyanıñ halıqaralıq qatınastar boyınşa bedeldi saraptama ortalığı Qazaqstandağı bilik tranziti jöninde zertteu jariyalap, is jüzinde Toqaev prezident retinde aldıñğı prezident qalıptastırğan jüyedegi qos biliktiñ jartısı sanalatının ayttı.

"The Qazaq Times"