قىتاي-رەسەي ىقپالى: جاپون پرەمەرىنە جاڭا سىناق

Yomiuri گازەتى جۇرگىزگەن جالپىحالىقتىق ساۋالناما ناتيجەسىندە جاپونيا تۇرعىندارىنىڭ شامامەن 60%-ى ەل پرەمەر-ءمينيسترى ەسيحيدە سۋگانىڭ وتستاۆكاسىن تالاپ ەتكەن. حالىقتىڭ بيلەۋشى پارتياعا دەگەن سەنىمى قانداي؟ شاعىن توپ اراسىندا جۇرگىزىلگەن ساۋالناما قازىرگى پرەمەر ساياساتىنداعى نەگىزگى فاكتورلاردى جوققا شىعارا الا ما؟ ساراپتاپ كورەلىك.

ساۋالناماعا ىرىكتەۋ ارقىلى انىقتالعان 18-75 جاس ارالىعىنداعى مىڭنان استام ازامات قاتىسقان. قاتىسۋشىلاردىڭ 12%-ى پرەمەر-مينيستر وتستاۆكاعا كەتۋى ءتيىس دەپ سانايدى. 47%-ى ول باسقارۋشى پارتيانىڭ جەتەكشىسى رەتىندە قىزمەت ەتۋ مەرزىمى اياقتالعاننان كەيىن قىركۇيەكتە قىزمەتىنەن كەتۋى كەرەك دەيدى.

71 جاستاعى ەسيحيدە سۋگا بىلتىر قىركۇيەكتە پرەمەر-مينيستر بولىپ تاعايىندالدى. بۇعان دەيىن باسشىلىق ەتكەن سيندزو ابە دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاۋىنا بايلانىستى وتستاۆكاعا كەتكەن. سۋگا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ مىندەتىن تەك قىركۇيەككە دەيىن، بيلەۋشى پارتيا جەتەكشىسىنىڭ كەزەكتى جوسپارلى سايلاۋى باستالعانشا اتقارادى. قازىرگى پرەمەر-ءمينيستردىڭ جەڭىسكە جەتۋ مۇمكىندىگى جوعارى. دەگەنمەن Yomiuri تىلشىلەرىنىڭ پىكىرىنشە، سۋگا پارتياسى پاندەميامەن كۇرەستە ايتارلىقتاي ناتيجە كورسەتپەگەندىكتەن حالىقتىڭ نارازىلىعى كۇشەيە باستاعان.

سۋگا 2012 جىلى جەلتوقساندا ەلدىڭ باس حاتشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالىپ، جاپون تاريحىندا بۇل قىزمەتتى ەڭ ۇزاق ۋاقىت اتقارعان جوعارى لاۋازىمدى تۇلعا اتانعان. جاپون پارلامەنتىنە سايلانعان، شامامەن ءبىر جىل ىشكى ىستەر ءمينيسترى بولعان. ونى بۇرىنعى پرەمەر-ءمينيستردىڭ جاقىن سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى دەپ اتايدى.

حالىقتىڭ بيلىككە سەنىمى ءسوز بولعاندا، سۋگا پارتياسى «پاندەميامەن كۇرەستە سىلبىرلىق تانىتقانى ءۇشىن وتستاۆكاعا كەتۋ ءتيىس» دەگەن پىكىرلەر ءجيى ايتىلادى. دەگەنمەن پرەمەر-مينيستر قىزمەتىنە تاعايىندالعاننان بەرى ونىڭ سىرتقى ساياساتتاعى پوزيتسياسى سىنعا ۇشىراعان جوق. ەسيحيدە سۋگانىڭ بەدەلىن ارتتىرعان نەگىزگى ءۇش مىسال بار.

بىلتىر ول قىتاي-جاپون داۋلى ماسەلەسىنە اينالعان سەنكاكۋداعى جاعداي تۋرالى جەدەل اقپارات جيناۋ جانە تالداۋ بويىنشا ارنايى داعدارىس شتابىن قۇرىپ، بەيجىڭگە بىرنەشە مارتە نارازىلىق نوتاسىن جولدادى. جاپونيانىڭ شاعىمىنان كەيىن، اقش قىتايعا ەسكەرتۋ جاسادى. اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنىڭ بۇرىنعا باسشىسى مايك پومپەو: «ءبىز قىتايدىڭ وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىن جەكە مەنشىك تەڭىز يمپەرياسى رەتىندە قاراستىرۋىنا جول بەرمەۋىمىز كەرەك. اقش ۇكىمەتى وسى ماسەلەگە شارا قولدانادى»، – دەپ مالىمدەگەن.

شىعىس قىتاي تەڭىزىندەگى سەنكاكۋ ارحيپەلاگىنىڭ اينالاسىنداعى اۋماقتىق داۋ 2012 جىلى قىركۇيەكتە ۋشىعا تۇسكەن. سول جىلى توكيو بۇل ارالداردىڭ جەكە يەلەرىنەن ساتىپ الىنعانىن جاريالادى. وسىدان كەيىن قىتايدىڭ بىرقاتار ايماقتارىندا جاپونياعا قارسى دەمونستراتسيالار وتكەن. 1895 جىلى يمپەريالىق قىتايمەن سوعىستا جەڭىسكە جەتكەن سوڭ، سەنكاكۋ ارالدارى مەن تايۋان جاپونيا قۇرامىنا قوسىلدى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىلگەننەن كەيىن توكيو تايۋانعا باسشىلىق ەتۋ قۇقىعىنان باس تارتتى. رەسمي بەيجىڭ سەنكاكۋ ارالدارىن دا يەلەنگىسى كەلەدى. الايدا، جاپونيا ۇكىمەتى بۇل ارالدار سوعىس ناتيجەسىندە اننەكسيالانبادى دەيدى. جاپونيانىڭ جاڭا پرەمەر-ءمينيسترى ەسيحيدە سۋگا دا بۇل ۇستانىمنان اينىعان جوق.

ەكىنشى ماسەلە – جاپونيا مەن رەسەي اراسىنداعى نەگىزگى قايشىلىققا اينالعان ارال داۋى. «ۇلكەن جەتىلىك» ەلدەرىنىڭ ىشىندە قىرىم اننەكسياسىنان كەيىن پۋتينمەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىرعان ەكىنشى مەملەكەت جاپونيا بولاتىن. سوعان قاراماستان، جاپونيا مەن رەسەي اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق كەلىسىمگە 70 جىلدان بەرى قول قويىلماي كەلەدى. ياعني ەكى ەل ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن ارنايى كەلىسىمشارت جاساسقان جوق. ەسيحيدە سۋگا رەسەيمەن قارىم-قاتىناستا كۋريل ارالدارىنىڭ وڭتۇستىك بولىگى تۋرالى ماسەلەنى تۇپكىلىكتى شەشۋدى قاجەت دەپ سانايدى.

ەكى ەل 1855 جىلدىڭ 7 اقپانىندا يتۋرۋپ جانە ۋرۋپ ارالدارىنىڭ اراسىنداعى شەكارانى انىقتايتىن ءبىرىنشى ورىس-جاپون كەلىسىمشارتىنا (سيمود تراكتاتى) قول قويدى. سول ۋاقىتتان باستاپ يتۋرۋپ، كۋناشير، شيكوتان جانە حابوماي اتالعان شارتقا سايكەس جاپونياعا تيەسىلى. بۇل كۇن جاپونيادا «سولتۇستىك اۋماقتار كۇنى» رەتىندە اتاپ وتىلەدى.

جاپونيا-رەسەي بايلانىسىن تالقىلاۋ بارىسى. فوتو: kor.ua

رەسەي 1875 جىلى بارلىق كۋريل ارالدارىن ساحالين ارالىنىڭ جاپون بولىگىمەن ايىرباستاۋ ءۇشىن جاپونياعا بەرگەن. بىراق، 1905 جىلى ورىن العان ورىس-جاپون سوعىسىنان كەيىن رەسەي جەڭىلىس تاۋىپ، وڭتۇستىك ءساحاليندى جاپونياعا تيەسىلى دەپ سانايتىن «پورتسمۋت» بەيبىت كەلىسىمشارتى جاسالدى. 1945 جىلى كەڭەس وداعى يالتا كەلىسىمى بويىنشا ۇلىبريتانيا، اقش-پەن بايلانىسا وتىرىپ، جاپونيامەن سوعىس جۇرگىزدى. سول كەزدە كسرو وڭتۇستىك ساحالين مەن كۋريل ارالدارىنىڭ كەڭەس باقىلاۋىنا بەرۋ تۋرالى شارت قويدى. وسىلايشا، كەڭەس وداعى جاپونيا كاپيتۋلياتسياسىنان كەيىن بارلىق ساحالين مەن كۋريل ارحيپەلاگىن ءوز قۇرامىنا قوستى. الايدا، كسرو 1951 جىلى سان-فرانتسيسكودا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسقان مەملەكەتتەر ەنگىزگەن بەيبىت شارتقا قول قويۋدان باس تارتتى. سەبەبى، شارتتا كۋريل مەن ءساحاليننىڭ رەسەيگە تيەسىلىلىگىن بەكىتەتىن ەرەجەلەر ايقىندالماعان.

اراعا بەس جىل سالىپ، 1956 جىلى قوس ەل بەيبىتشىلىك دەكلاراتسياسىن قابىلدادى. سوعان سايكەس ماسكەۋ بەيبىت كەلىسىمشارت جاساسقاننان كەيىن حابوماي جانە شيكوتاندى جاپونياعا بەرۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋعا كەلىستى. قۇجاتتا كۋناشير مەن يتۋرۋتتىڭ «تاعدىرى» قوزعالماعان. سونىمەن قاتار، كەلىسىم بويىنشا كسرو بەيبىتشىلىك ورناعاننان سوڭ ەكى ارالدى جاپونياعا قايتارىپ بەرۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋى ءتيىس ەدى. بىراق، كسرو ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بۇكىل كۋريل ارحيپەلاگىن ءوز قۇرامىنا قوستى.

ءۇشىنشى كەزەكتە، ادام قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا بايلانىستى شەت ەلدەرگە، قۇرىلىمدار مەن جەكە تۇلعالارعا سانكتسيالار زاڭنامانى ۇسىنۋ. قازىرگى ۋاقىتتا جاپونيادا ادام قۇقىقتارىن بۇزعانى ءۇشىن ايىپتاۋلارعا بايلانىستى سانكتسيالار سالۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جۇيە جوق. بۇل ماسەلەدە توكيو ادەتتە بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قاتاڭ قاۋلىلار بويىنشا قارارلارىن ورىندايدى، بىراق ەشقانداي تاۋەلسىز قادامدار جاسامايدى. جاپونيا «ۇلكەن جەتىلىك» توبىندا مۇنداي زاڭناماسى جوق جالعىز ەل. G7 قرامىنداعى ۇلىبريتانيا، يتاليا، كانادا، اقش، فرانتسيا جانە گەرمانيا دا ادام قۇقىتارى ماسەلەسى بويىنشا زاڭناما بار.

بۇعان دەيىن توكيو قىتايدىڭ شىڭجاڭداعى ساياساتىنا بايلانىستى اقش پەن ەۋرووداق ەنگىزگەن قاتاڭ شارالارعا قوسىلعان جوق. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ەندى جاپون ۇكىمەتى قىتاي مەن وزگە ەلدەردەگى ادام قۇقىعى ماسەلەسىنە بايلانىستى سانكتسيا ەنگىزۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋى مۇمكىن.

"The Qazaq Times"