لوندون بۇۇ-نى رەسەي، قىتاي، بەلارۋس بيلىگىن باقىلاۋعا شاقىردى

بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كەڭەسى رەسەي، بەلارۋس، قىتاي جانە ميانمادا قالىپتاسقان جاعدايلى باستى نازاردا ۇستاۋى كەرەك. بۇل تۋرالى ۇلىبريتانيا ءسىم باسشىسى دومينيك رااب جەنەۆاداعى كەڭەستىڭ 46-شى سەسسياسىندا مالىمدەدى.

راابتىڭ مالىمدەمەسىنە سايكەس، اتالعان ەلدەردە ادام قۇقىقتارى جۇيەلى تۇردە بۇزىلادى. سول سەبەپتى بۇل حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ كەلىسىلگەن ارەكەتتەرىن تالاپ ەتەدى. بۇۇ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كەڭەسىنىڭ كەزەكتى سەسسياسى 22 اقپان مەن 23 ناۋرىز ارالىعىندا وتەدى.

قىتاي مەن ميانما

ۇلىبرتيتانيانىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى دومينيك رااب قىتاي مەن ميانماعا دا توقتالىپ ءوتتى. ول مالىمدەمەسىندە شىڭجاڭداعى احۋالدى قىتاي بيلىگىنىڭ ۋشىقتىرىپ جىبەرگەنىن جانە حالىقارالىق نورمالاردى ورەسكە ھل بۇزىپ وتىرعانى ايتىلدى.

شىڭجاڭداعى از ساندى ۇلتتارعا جاسالعان قىسىمدار مەن بەيجىڭنىڭ ادام قۇقىقتارىن اۋىر دارەجەدە بۇزۋ ارەكەتتەرى كوپتەگەن ەلدەردە تالقىلانىپ كەلدى. 2018 جىلدىڭ تامىزىندا بۇۇ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى جوعارعى كوميسسار باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى شىڭجاڭداعى تۇزەتۋ لاگەرلەرىندە 1 ملن-عا جۋىق مۇسىلمانجاردىڭ زاڭسىز ۇستالعانىن جانە ادام قۇقىقتارىنىڭ تاپتالعانىن مالىمدەدى. باسقارما بۇل جاعدايعا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، وسى ايماققا باقىلاۋشىلار جىبەرۋدى ۇسىندى.

قىتاي بيلىگى شىڭجاڭدا پەنيتەنتسيارلىق مەكەمەلەردىڭ اۋقىمدى جەلىسىن قۇرۋ تۋرالى اقپاراتتى بىرنەشە رەت جوققا شىعاردى. سونىمەن قاتار، 2018 جىلدىڭ سوڭىندا ولار وڭىردە ءبىلىم بەرۋ جانە كاسىپتىك دايارلاۋ ورتالىقتارى جۇمىس ىستەيتىنىن حابارلاعان. قىتاي شەنەۋنىكتەرىنىڭ مالىمدەۋىنشە، وندا تەرروريزم مەن ەكسترەميزم يدەيالارىنىڭ ىقپالىنا تۇسكەن، قىتاي ءتىلىن، جازۋ نەگىزدەرىن، كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلاردى جانە قحر زاڭناماسىنىڭ نەگىزدەرىن وقيتىن ادامدار بار. بۇل ورتالىقتارداعى ادامداردىڭ ناقتى سانىن قىتاي بيلىگى جاسىرىن ۇستاپ وتىر.

بۇعان دەيىن اقش-تىڭ ەكس-مەملەكەتتىك حاتشىسى مايك پومپەو قىتايدىڭ شىڭجاڭداعى ارەكەتىن گەنوتسيد دەپ تانىدى. كەيىننەن قىتاي ءسىم امەريكالىق شەنەۋنىكتەرگە سانكتسيا ەنگىزەتىنىن ايتقان.

ۇلىبريتانيا تارابى ميانماداعى جاعدايعا دا توقتالىپ ءوتتى.  دومينيك رااب ميانماداعى اسكەري توڭكەرىس اياقتالعان جاعدايدا ەلدە سايلاۋ ءوتۋى ءتيىس دەيدى.

1 اقپاندا ميانما اسكەريلەرى ەلدە توڭكەرىس جاساپ، بيلىكتەگى اۋن سان سۋ چجي مەن بىرنەشە ساياساتكەردى ۇيقاماققا العان. اسكەريلەر بىلتىر قاراشادا وتكەن پارلامەنت سايلاۋىنىڭ ناتيجەسىمەن كەلىسپەگەن ەدى. بىلتىرعى سايلاۋدا اۋنگ سان سۋ چجي باسقاراتىن دەموكراتياشىلاردىڭ ۇلتتىق ليگاسى پارتياسى جەڭىمپاز دەپ تانىلعان. اسكەريلەر سايلاۋ ءادىل وتپەدى دەپ سانايدى.

2019 جىلى افريكاداعى گامبيا ەلى ميانمانى «روحيندجا مۇسىلماندارىنا گەنوتسيد جاسادى» دەپ ايىپتاپ، گااگاداعى سوتقا شاعىمداندى. بۇۇ حالىقارالىق تريبۋنالى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان بەرى الەمدەگى ءۇش وقيعانى – 1970 جىلى كامبودجاداعى مەملەكەتتىك تەرروريزمدى، 1994 جىلعى رۋانداداعى وقيعانى، 1995 بوسنياداعى سرەبرەنيتسا قىرعىنىن – گەنوتسيد دەپ تانىعان.

رەسەيدەگى ادام قۇقىقتارى ماسەلەسى

الەكسەي ناۆالنىيدىڭ بيلىك تاراپىنان قىسىمعا ۇشىراۋىن ايتقان ۇلىبريتانيا ءمينيسترى كەڭەستىڭ باسقا مۇشەلەرىن كرەملدىڭ ادام قۇقىقتارى بويىنشا حالىقارالىق مىندەتتەمەلەرىنە سايكەس كەلەتىندىگىن قاراستىرۋعا شاقىردى.

ماسكەۋدىڭ سيمونوۆسكي سوتى 2 اقپاندا ناۆلانىيدىڭ 3,5 جىلدىق شارتتى مەرزىمىن بەلگىلەدى. ول جازاسىن جالپى رەجيمدەگى كولونيادا وتەيدى. بۇعان دەيىن رەسەي ءسىم-ءنىڭ رەسمي وكىلى ماريا زاحاروۆا رەسەي باتىس ەلدەرىنە رەسمي جاۋاپ بەرەتىنىن ايتقان.

2 اقپاندا ماسكەۋ قالالىق سوتىندا ناۆالنىيدىڭ «يۆ روشە» ىسىندەگى شارتتى مەرزىمىن اۋىستىردى. ناۆالنىي جازاسىن جالپى رەجيمدەگى كولونيادا وتەيدى. شەشىم كۇشىنە ەنگەنگە دەيىن ول تەرگەۋ يزولياتورىندا قالادى. ۇكىم شىققاننان كەيىن باتىس ەلدەرى رەسەي بيلىگىنىڭ بۇل ارەكەتىن «ەركىندىك قۇقىعى مەن زاڭ ۇستەمدىگىنە جاسالعان اۋىر سوققى» دەپ سىنعا الىپ، ناۆالنىيدى بوستاۋدى تالاپ ەتتى. باتىس ەلدەرىنىڭ ناۆالنىيدى بوساتۋ تۋرالى دابىلىنا كرەملدىڭ اتىنان جاۋاپ بەرگەن رەسەي ءسىم-ءنىڭ رەسمي وكىلى ماريا زاحاروۆا «نەگىزسىز شەشىم» دەپ قىسقا قايىردى.

6 اقپاندا رەسەي ەۋرووداقتىڭ ءۇش ديپلوماتىن «زاڭسىز شارالارعا قاتىستى» دەپ ايىپتاپ، ەلدەن شىعارعان بولاتىن. ەندى رەسەيگە جاۋاپ رەتىندە گەرمانيا، شۆەتسيا جانە پولشا ءۇش رەسەيلىك ديپلوماتتى «نون گراتا» دەپ جاريالادى. گەرمانيا ۇكىمەتى بۇل قادامىن «ماسكەۋدىڭ نەگىزسىز ارەكەتىنە جاۋاپ» دەپ مالىمدەدى. سونىمەن قاتار، باتىس ەلدەرى كرەملدەن الەكسەي ناۆالنىيدى بوساتۋدى تالاپ ەتتى.

بەلارۋس احۋالى

بەلارۋستەگى جاعدايعا توقتالعان بريتاندىق مينيستر وتكەن جىلى ەلدە بولعان سايلاۋدى جالعان دەپ اتادى، «لۋكاشەنكونىڭ ميتينگكە شىققانداردى اياۋسىز قىسىمعا الۋى ەلدەگى ءىرى داعدارىسقا اكەلدى» دەدى.

«بۇۇ-نىڭ كەڭەسى بەلارۋستەگى ادام قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋى، نارازى توپتى ازاپتاۋ، قاتىگەز، ادامگەرشىلىككە جاتپايتىن نەمەسە ار-نامىستى قورلايتىن ءىس-ارەكەتتەر ءۇشىن جان-جاقتى تەرگەۋدى جالعاستىرۋعا مىندەتتى. ۇلىبريتانيا بەلارۋس حالقى ءوزىنىڭ دەموكراتيالىق قۇقىقتارى مەن نەگىزگى بوستاندىقتارىن قولدانبايىنشا، بەلارۋس بيلىگى بۇۇ تاراپىنان ءجىتى نازارعا الىنۋى ءتيىس دەپ سانايدى»، – دەدى.

9 تامىز بەلارۋستە پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ءوتتى. سول كۇنى وسك الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ 80,10% داۋىس جيناپ، جەڭىسكە جەتكەنىن حابارلادى. سايلاۋ ناتيجەلەرىن مويىنداۋدان باس تارتقان سۆەتلانا تيحانوۆسكايا كانديدات رەتىندە 10,12% داۋىس جيناعان. داۋىس بەرۋ قورىتىندىلارى شىعارىلعاننان كەيىن ەلدە جاپپاي نارازىلىق اكتسيالارى باستالدى. ءىرى قاقتىعىستار كەزىندە پوليتسيا شەرۋگە شىققاندارعا قارسى وق اتىپ، كۇشپەن باسىپ-جانشۋعا تىرىستى. قازىر بەلارۋستە جەرگىلىكتى نارازىلىق اكتسيالارى ءالى دە جالعاسۋدا.

17 اقپاندا بەلارۋستە پوليتسيا ونداعان جۋرناليست پەن قۇقىق قورعاۋشىلارعا ءتىنتۋ جۇرگىزگەن بولاتىن. ءتىنتۋ ەلدىڭ بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا – مينسك، برەست، گومەل جانە باسقا ايماقتاردا تاڭەرتەڭ باستالعان. ناتيجەسىندە، بەلگىسىز سەبەپتەرمەن ەكى ادام قاماۋعا الىنعان. مينسكىدە ولار بەلارۋس جۋرناليستەر قاۋىمداستىعىنىڭ باسشىلىعىنا دا ءتىنتۋ جۇرگىزدى. كەيىننەن پوليتسيا ۇيىمنىڭ كەڭسەسىنە دە باردى. بۇل تاۋەلسىز ۇيىم 1995 جىلى بەلارۋس جۋرناليستەرىنىڭ رەسمي وداعىنا قارسى قۇرىلعان.

گومەلدە سەگىز تاۋەلسىز جۋرناليست پەن قۇقىق قورعاۋشىلار، موگيلەۆتە ەكى جۋرناليست جانە «ۆەسنا» رتالىعىنىڭ ەكى ايماقتىق قىزمەتكەرىن تەكسەردى. ساراپشىلار بەلارۋس بيلىگىنىڭ بۇل قادامىن «ءسوز بوستاندىعىنا قايشىلىق جانە ديكتاتۋرانىڭ ايقىن كورىنىسى» دەپ سانايدى.

"The Qazaq Times"