ەۋروپارلامەنت قارارى: توقاەۆقا «ۇسىنىس». سانكتسيا شۇرىپپەسىندەگى «تۇرعىمباەۆ باستاعان تورتەۋ». مينيسترلىكتى «دەباتقا شاقىرتۋ»

11 اقپاندا ەۋروپارلامەنت «قازاقستانداعى ادام قۇقىقتارى جاعدايى ناشارلاعانى تۋرالى» قارار قابىلداپ، ءتىپتى سانكتسيا قاۋپى جايلى باستاما كوتەرگەن. 20 تالاپتان تۇراتىن 12 بەتتىك قۇجاتقا قاتىستى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ رەسمي وكىلى ايبەك سمادياروۆ قازاقپارات اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا قاراردا «ەلدەگى احۋال بۇرمالانعان» جانە «ونى تەرىس ۇستانىمداعى ساياساتكەرلەر ۇسىنعان» دەپ مالىمدەدى.

مينيسترلىك ايىپتاعان «تەرىس ۇستانىمداعى ساياساتكەرلەر» كىمدەر جانە ەۋروپارلامەنت وسىنداي «تاپسىرىس  ورىنداۋعا» مۇددەلى مە، قاراردىڭ قازاقستانعا اسەرى، بيلىكتىڭ الداعى قادامى، سانكتسيا سالدارى جونىندە دەپۋتاتتار مەن قۇقىق قورعاۋشى پىكىرى ارقيلى.

تورەعوجينانىڭ ءسىم مەن توقاەۆقا ۇسىنىسى

سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىن اشىق دەباتقا شاقىرعان «ار.رۋح.حاق» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى، قۇقىق قورعاۋشى باقىتجان تورەعوجينا توقاەۆقا تىعىرىقتان شىعۋدىڭ جولى رەتىندە ديالوگقا كەلۋدى ۇسىنادى.

– توقاەۆ بۇۇ قۇرىلىمىندا قىزمەتتە بولدى. ادام قۇقىقتارى ماسەلەسىن بىلەدى. سول سەبەپتى ۇلتتىق كەڭەستى جەدەل شاقىرتۋى قاجەت. دەپۋتاتتار، مينيسترلەر كابينەتىن، باس پروكۋراتۋرا باسشىلىعىن، قاراردا اتى اتالعان ازاماتتار مەن تاۋەلسىز قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارىن جيناپ، ۇشجاقتى اشىق مامىلە قۇرۋى ءتيىس، – دەيدى ول.

توقاەۆ ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ نيەتتى بولعانىمەن، سوزىلمالى-جۇيەلى ماسەلەلەردى شەشۋدە جارتىلاي ارەكەت ەتەدى دەپ سانايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ميتينگ تۋرالى زاڭ بەيبىت جيىن وتكىزۋ قۇقىن شەشە المادى; پارتيا قۇرۋعا قاجەتتى ادام سانىن 40 مىڭنان 20 مىڭعا دەيىن كەمىتۋ دە جاڭا پارتيانىڭ قۇرىلۋىنا جول اشا قويعان جوق; «پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا تۋرالى الدامشى زاڭعا ەۋرو-دەپۋتاتتار كۇلە قاراعان».

ەگەر توقاەۆ بۇل ماسەلەلەردى «تۇپكىلىكتى شەشۋدى قالاسا، ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىن جالدامالى ساراپشىلار مەن اكىمدىكتەن اۋىزباستىرىق الاتىن جالعان بەيۇكىمەتتىك ۇيىمداردىڭ وكىلدەرىنەن ەمەس، شىنايى وپپوزيتسيونەرلەر، ازاماتتىق بەلسەندىلەر، تاۋەلسىز قۇقىق قورعاۋشىلاردان جاساقتاسىن. ءبىز ماسەلەنىڭ بارىن ەمەس، ونى شەشىدىڭ جولىن ايتامىز. كەدەرگى جاساماسا، ءوزىمىز-اق شەشەمىز».

– دەبات قۇقىقتىق جاعىنان قاراعاندا ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ الاڭىندا ءجۇرۋى كەرەك. پرەزيدەنت ءوز توراعالىعىمەن وتكىزەتىن ديالوگ جيىنىنا باس پروكۋراتۋرا، ۇقك، بەلسەندىلەردى ۇنەمى قۋدالايتىن ءىىم، ءسىم وكىلدەرىن، قارسى بەتكە قاراردا ەسىمى اتالعان ازاماتتار مەن قۇقىق قورعاۋشىلار شاقىرتقانى دۇرىس. وندا حالىقارالىق تالاپتارعا ساي كەلمەيتىن، كوپ سىنعا سەبەپ بولعان «بەيبىت ميتينگ تۋرالى» زاڭ، قايىرىمدىلىق جانە كاسىپوداقتار جونىندەگى زاڭدار تالقىلاناتىن ۇلكەن الاڭ بولۋى ءتيىس. سونداي-اق بۇل پروتسەسكە پارلامەنت دەپۋتاتتارى، ۇزاق جىلدار ەۋروپادا قىزمەت ەتكەن (ەۋرو-دەپۋتاتتارمەن تانىس-ءبىلىس – ا.س.), قازىر ماجىلىستەگى حالىقارالىق ىستەر كوميتەتىنىڭ جەتەكشىسى ايگۇل قۇسپان مەن ەۋروپارلامەنتپەن بىرلەسە ارەكەت ەتەتىن حالىقارالىق جۇمىس توبى مۇشەلەرى قاتىسۋى قاجەت، – دەيدى.

25 جىلداي سىرتقى ىستەر سالاسىندا ءارتۇرلى لاۋازىمدا قىزمەت اتقارعان، قازىر ءماجىلىس دەپۋتاتى ءارى حالىقارالىق ىستەر كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى ايگۇل قۇسپانعا حابارلاستىق. تۇتقانى العاندا ەمىن-ەركىن سويلەسكەن دەپۋتات سۇراعىمىزدى ەستىگەننەن كەيىن بىردەن جيىندا وتىرعانىن، سويلەسۋگە ۋاقىتى جوعىن ايتىپ، كەرى حابارلاسۋعا ۋادە بەردى. دەگەنمەن ارتىنشا كومەكشىسىمەن قوسا ءوزىنىڭ تەلەفونىنا ون مارتە قوڭىراۋ شالدىق، سول كۇيى تۇتقانى كوتەرمەدى. حالىقارالىق ماسەلەگە جاۋاپتى جەتەكشى-دەپۋتاتتىڭ بۇل ارەكەتىن ساۋالدان بوي تاسالاۋ دەپ توپشىلاۋعا تۋرا كەلەتىندەي.

ءدال وسىلاي پرەزيدەنت بولۋعا تالپىنعان ءوزىن دەموكرات-وپپوزيتسيا سانايتىن اقجول پارتياسىنىڭ دەپۋتاتى دانيا ەسپاەۆا جۇمىس توبىنىڭ وتىرىسىنان كەيىن جاۋاپ بەرەتىنىن، ءبىر جارىم ساعاتتان كەيىن حابارلاسۋدى سۇراعان. بىراق سول كۇيى تۇتقانى كوتەرمەدى. اقدول پارتياسى بۇعان دەيىنگى سۇراۋ حاتىمىزعا تولىق جاۋاپ بەرمەگەن. جەتەكشىسى  ازات پەرۋاشەۆ اقپارات قۇرالى قوڭىراۋىنا جاۋاپ بەرمەي تاستاي سالاتىنى ءبىزدىڭ رەداكتسياعا تاڭسىق ەمەس. بۇعان دەيىن بىرنەشە رەت ءتىلشىنىڭ ماسەلەسىن ەستي سالا كەيىن-كەيىنمەن تەلەفوندى ءوشىرىپ تاستاعان.

قازاقستان حالىق پارتياسىنىڭ ماجىلىستەگى وكىلى عازيز زەينەل-عابيدەنۇلى دا ماسەلەدەن حابارسىز ەكەنىن، ەشقانداي پىكىر بىلدىرە المايتىنىن حابارلادى. وسىلايشا ءماجىلىس قابىرعاسىنداعى «ۇشەم پارتيادان» تەك ەكى بىردەي نۇروتاندىق راي ءبىلدىردى.

ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ سايلاۋ جايلى مانيپۋلياتسياسى

وسىمەن ەكى شاقىرىلىمعا «نۇر وتان» فراكتسياسىنىڭ اتىنان ماجىلىستە ورىن العان دەپۋتات گەنادي شيپوۆوسكيحپەن اڭگىمەلەستىك. ەۋروپارلامەنت قارارىن جۋرناليستەن بىلگەنىن ايتقان دەپۋتات  «دەگەنمەن دە...» دەپ پىكىر بىلدىرۋگە ىڭعاي تانىتتى. سايلاۋ تاقىرىبىنا سوققان ول ەقىۇ-نىڭ بيلىك پارتياسىنا لايىقتى باسەكە بولماعانى تۋرالى پىكىرىن العا تارتتى.

«بارلىق ادامنىڭ قۇقىعى كونستيتۋتسيادا نەگىزدەلگەن جانە ناقتى كورسەتىلگەن. بىزدە ادام قۇقىعىنىڭ بۇزىلماۋىن باقىلايتىن مەملەكەتتىك ۇيىمدار، ارنايى ومبۋدسمەن بار. پارلامەنت سايلاۋىنا بايلانىستى ەقىۇ بار بولعانى «نۇر وتان پارتياسىنا لايىقتى باسەكە بولعان جوق» دەگەنىن بىلەمىز. جالپى قۇقىق بۇزۋشىلىق، ادام قۇقىعىن شەكتەۋ جاعدايى تىركەلمەگەنىن ايتقان.  شەتەلدەن كەلگەن ەقىۇ باقىلاۋ دەلەگاتسياسىنىڭ ءبىز بىلەتىن مالىمەتىندە (ولار تاعى بىردەڭەنى قوسقان با، مەن تۇسىنبەدىم، ولاردىڭ جۇمىسىنا ارالاسا المايمىز – گ.ش.) ناقتى باسەكەلەستىك بولعان جوق دەدى، بىراق ەشقانداي قۇقىق بۇزۋشىلىق نە ادام قۇقىعىن شەكتەۋ جاعدايى بولماعانىن ايتقان ەدى، ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىن»، – دەيدى دەپۋتات.

ءسوز اراسىندا ەپتەپ سىنالاپ كەرىسىنشە ەقىۇ ميسسياسىنىڭ رەسمي قورىتىندىسىندا «سايلاۋ دەموكراتيا تالاپتارىنا قايشى ءارى شىنايى باسەكەسىز وتكەنى، كوپتەگەن ادام قۇقىعى بۇزىلۋ، ءتىپتى  اقپارات قۇرالدارىنىڭ قىزمەتىنە كەدەرگى كەلتىلىرگەنى» تۋرالى تۇپنۇسقاداعى ارگۋمەنتتەردى سانامالاي ايتقانىمىزدا:

«ا-ا-ا… بىلمەيمىن. جالپى تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ەشقانداي قۇقىق بۇزۋشىلىقتار بولماعان»، – دەدى دە اڭگىمە اۋانىن باسقا جاققا بۇردى.

ونىڭ ايتۋىنشا، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ سىنىنىنا ۇشىراعان «ميتينگ زاڭ تالاپتارىنا ساي ءوتۋى كەرەك». قازىر ميتينگكە شىعاتىن ادامداردان پاندەميا جاعدايىن ەسكەرۋىن سۇرايدى.

«ۇتىلمايتىن ءسىم»: رەسمي سۇراۋ بولماسا، جاۋاپ بەرە المايمىز

دەپۋتات شيپوۆسكيح «باقىتجان تورەعوجيناعا مينيسترلىك شىعىپ، سويلەسىپ، ناقتى ءبىر مامىلەگە كەلەتىن شىعار» دەپ ەسەپتەيدى. ونىڭ سوزىنشە، «مينيسترلىك ديالوگقا شىعۋدان ۇتىلمايدى».

– مەملەكەتتىك مەكەمەنىڭ وكىلى شىعىپ، اقتى اق، قارانى قارا دەپ تۇسىندىرەدى دەگەن ويدامىن. ...ءوزىمىزدىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانعا كەلسەك، ارىپتەستەرمەن بىرگە دەباتقا دا، تۇسىندىرمەگە دە ارقاشان اشىقپىز، – دەيدى دەپۋتات.

سونىمەن قوسا، دەپۋتات ايدوس سارىم «بۇل قاراردىڭ قابىلدانۋ رەتى، باسى-قاسىندا جۇرگەندەردىڭ تىرلىگى، پاندەميا كەزىندە قاتىسىپ-تالقىلاۋعا مۇمكىندىك بولمادى، قۇجات بىرجاقتى» دەيدى مينيسترلىكپەن كەلىسەتىنىن ايتىپ.

«سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە ىشكى ماسەلە بويىنشا دەباتقا شىعىپ-سويلەسۋدىڭ ەش نەگىزى جوق. ونىڭ جۇمىسى جەتىپ جاتىر. ەگەر ايتقىسى كەلەتىن بولسا، رەسمي پارتيالار، باسقاسى بار. قارار بار ەكەن، ونى قابىلداۋ، ەسكەرەتىن نارسەنى ەسكەرۋ  كەرەك. بىراق ونىڭ اينالاسىندا داۋ-داماي تۋعىزىپ، دەبات جاساۋدىڭ ەشقانداي قاجەتتىلىگى جوق. قازاقستاننىڭ تاعدىرىن شەشەتىن، وعان اسەر ەتەتىن قۇجات ەمەس»، – دەدى نۇروتاندىق دەپۋتات سارىم.

سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ايبەك سمادياروۆ قۇقىق قورعاۋ ۇيىمىنىڭ ۇسىنىسى تۋرالى ۆەدومستۆو قانداي پىكىردە ەكەنىن سۇراي حابارلاسقان تىلشىگە رەسمي سۇراۋسىز قاندايدا ءبىر اقپارات بەرىلمەيتىنىن ايتتى.

– رەسمي تۇردە مينيسترلىككە ەشقانداي ۇسىنىس كەلىپ تۇسكەن جوق. اقپارات قۇرالدارىندا جازا بەرەدى عوي. رەسمي تۇردە قانداي حات كەلىپ تۇسەدى، ءبىز سول كەزدە قاراستىرامىز، – دەدى رەسمي وكىل.

سونىمەن قوسا، ول مەممەدياعا بەرگەن سۇحباتىنداعى «ءاتۇستى، بىرجاقتى جانە ادىلەتسىز سىن» دەگەنى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ رەسمي باعاسى دەپ ناقتىلادى.

بۇعان تاڭدانعان قۇقىق قورعاۋشى «مينيسترلىكتىڭ دەگەنىنە ساي رەسمي حات جولدايتىنىن» جەتكىزدى.

«ەش قيىندىعى جوق، رەسمي تۇردە جازامىن. ادەتتە مينيسترلىك وكىلى (ايگۇل دەگەن قىزمەتكەرى – ب.ت.) ۇنەمى ماسەلەنى تالقىلايىق، قاراستىرايىق، سىزگە جاۋاپ بەرەمىز دەپ حابارلاساتىن، بۇل جولى ەشكىم بايلانىسقا شىققان جوق. قۇقىق قورعاۋشىلارعا ءوز بەتىنشە ۇكىمەتتەن جاۋاپ الۋ قيىن. ەۋرودەپۋتاتتار ادام قۇقىعىنا بايلانىستى بەلگىلەپ جازعان جازباعا بىردەن جاۋاپ قاتادى، ال ءبىزدىڭ ساياساتكەرلەر (پارلامەنتاري جانە مينيسترلىك – ب.ت.) ءۇنسىز قالادى. جاقسى، دەگەنى بولسىن»، – دەيدى.

ول تۇپتەپ كەلگەندە باق بەتتەرى مەن الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالانعان مالىمدەمە قۇقىقتىق تۇرعىدا زاڭدى جانە جەكە تۇلعالاردىڭ رەسمي سۇراۋى رەتىندە قاراستىرىلۋى كەرەك دەيدى. باس پروكۋراتۋرا الەۋمەتتىك جەلىدە تاراعان كەيبىر دەرەكتەر بويىنشا تەكسەرىس جۇرگىزىپ، رەاكتسيا بىلدىرەدى، ءتىپتى وسىنىڭ نەگىزىندە قىلمىستىق ءىس قوزعايدى. «نەگە ەكەنى بەيمالىم ساياساتكەرلەر ءبىزدىڭ سۇراعىمىزعا كەلگەندە تاس كەرەڭ-كور سوقىر پوزيتسيادا وتىر. الايدا بۇل جولى ۇندەمەي قالا المايدى» دەپ ەسكەرتەدى.

ەۋروپارلامەنت قارارى وبەكتيۆتى ەمەس پە؟

اۋەلدە تسەنتريست باعىتتا پىكىر ءبىلدىرىپ جۇرەتىن، كەينگى جىلدارى بيلىك پارتياسىنىڭ ماڭدايالدى ناسيحاتشىسىنا اينالعان ايدوس سارىمنىڭ پىكىرىنشە، قارار بىرجاقتى.

قارار تەك بيلىككە اسا نارازى توپتاردىڭ  پىكىرىمەن جاسالعان سياقتى دەگەن دەپۋتات «ەسەسىنە باسقا ساياسي پارتيالاردىڭ نە بيلىكتىڭ كوزقاراسى مۇلدە ەسكەرىلمەگەن جانە وعان ەشكىم مۇددەلى بولماعان ءتارىزدى» دەيدى

«مەنىڭ تۇسىنىگىمدە وبەكتيۆتىلىك دەگەن تەك بيلىككە نارازى تاراپتىڭ عانا كوزقاراسى ەمەس. ءومىردىڭ شىندىعى شامامەن «ەگەمەن قازاقستان» مەن «دات» گازەتتەرىنىڭ ورتاسىندا. ياعني بىرجاقتى پىكىرگە كاسىبيلەنگەن كەيبىر ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ پىكىرىن توپتاستىرىپ قاراۋ – وبەكتيۆتىلىك ەمەس. بيلىكتىڭ پىكىرى ەسكەرىلمەگەن قۇجاتتى قالايشا وبەكتيۆتى دەۋگە كەلەدى. ەۋروپارلامەنتتە قازاقستاننىڭ نە ەكەنىن بىلەتىن 40 ادام بولسا، شۇكىر»، – دەيدى سارىم.

باقىتجان تورەعوجينا رەزوليۋتسيا ءبىر كۇندە ەمەس، قاراشا ايىنان بەرى ءۇش ايداي ۋاقىتتا دايىندالعانىن ايتادى. قارار جازىلاردا» ەۋروپارلامەنت اۋەلى ديالوگقا شىعىپ، ساياساتكەرلەرى مەملەكەت بيلىگىنە شىعىپ، ماسەلە تۋرالى حابارلاعان». ەۋرو-دەپۋتاتتار ەلەنا سەمەنوۆا جاعدايى بويىنشا قازاقستان ۇكىمەتىنە بىرنەشە رەت ەسكەرتۋ حات جولداعان.

قۇجاتتا ۇزاق ۋاقىت قۋدالاۋدا جۇرگەن قۇقىق قورعاۋشى ەلەنا سەمەنوۆانىڭ ەسىم-سويى اتالعانى وبەكتيۆتىلىك پە دەگەن سۇراققا بىلمەيتىنىن يتىپ، بىراق الداعى «ۇلكەن ءۇمىت – امنيستيانى پايدالانۋعا» كەڭەس بەردى.

«رەفورما ءبىر كۇندە ورىندالىپ، جۇماق ءبىر كۇندە ورناي سالاتىن نارسە دەپ ويلايسىز با؟ ءار ماسەلەنىڭ ءوز ينەرتسياسى، ورنى، باعىتى  بار. جاقسىلىق ءۇشىن كۇرەسۋ كەرەك دەپ وتىرمىز عوي. مۇنداي ماسەلەنى ەۋروپارلامەنتتىڭ قارارىمەن شەشۋگە بولادى دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن، بۇل مۇمكىن ەمەس»، – دەيدى سارىم.

«قايتا قاراپ شىقتىم. قاراردا قامتىلعان فاكتىنىڭ جالعانى جوق، ءبارى بولعان جايت، مينيسترلىك ايتقانداي ەشبىر دەرەك ەسكى ەمەس» دەيدى قۇقىق قورعاۋشى.

ايدوس سارىم نۇسقاسىنداعى «ەۋروپارلامەنت پورترەتى جانە ءابىليازوۆ ەڭبەگى»

«ەۋروپارلامەنت ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزدەگى پارلامەنت ەمەس. ءار ەل ءوزىنىڭ مۇددەسىن ايتقىزۋ ءۇشىن، كەزىندە ساياساتكەرلەردىڭ وكىلەتتىلىك ماسەلەسى بولۋى ءتيىس دەگەن پرينتسيپتەن تۋىنداعان  قۇرىلىم. ونداعى بىرنەشە جۇزدەگەن ادامنىڭ كوبىسى اعىلشىن ءتىلىن بىلمەيدى، ءتىپتى ءبىرىن-ءبىرى تانىماي جاتادى. ءبىر عانا دەرەك ايتايىن، ەۋروپارلامەنتتىڭ جانىندا رەسمي-ەرىكتى تۇردە 9 مىڭداي ۇيىم لوببيست رەتىندە تىركەلگەن. گوسپرومنان باستاپ بۇكىل ۇلتتىق-وپپوزيتسيالىق كۇشتەر دەگەندەي… مۇنىڭ سىرتىندا تاعى سونشاما ۇيىم بار. دالىرەك ايتار بولساق، ءابىليازوۆتىڭ قاسىندا جۇرگەن ءبىر-ەكى قوعامدىق ۇيىم بار. بۇل قارار سولاردىڭ ءبىر جىل بويعى ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى دەپ ايتۋعا بولاتىن شىعار.  بىراق ودان قازاقستاننىڭ كەتىپ جاتقان ەشتەڭەسى جوق. ەۋروپارلامەنتتىڭ قارارى ەۋروپا ەلدەرى نەمەسە اتقارۋشى بيلىكتەرى ءۇشىن مىندەتتى زاڭ بولىپ ەسەپتەلمەيدى، نەگىزىنەن ەسكەرتپە-ۇسىنىس رەتىندە ايتىلادى»، – دەيدى ساياساتتانۋشىدان ساياساتكەرگە اينالعان ايدوس سارىم. ول بۇرىنعى «ناعىز اق جول» پارتياسى تەڭتوراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى ءارى «جاس الاش» گازەتىنىڭ باعىتى وزگەرمەگەن كەزدە باس رەداكتور ورىنباسارى، التىنبەك سارسەنبايۇلى قورىنىڭ باسشىسى بولعان، بۇگىنگى تاڭدا ماجىلىستەن «نۇر وتان» فراكتسياسىنىڭ دەپۋتاتى مانداتىن العان.

قاراردان تونەر قاۋىپ

ايدوس سارىمنىڭ ۋاجىنشە، ەۋرو-دەپۋتاتتاردىڭ قابىلداعان قارارىنان «ناقتى مەملەكەتتەردىڭ ساياساتى مەن ۇستانىمى الدەقايدا ماڭىزدى. مۇنداي قاراردىڭ تالايى قابىلدانعانىن تىلگە تيەك ەتكەن ول «ەۋرووداقتىڭ قازاقستانعا قاتىستى كوزقاراسىن كۇرت وزگەرتەتىن نە ۇپايىن مۇلدەم جىعىپ بەرەتىن قۇجات ەمەس» دەگەنگە سەنىمدى.

– ەۋروپارلامەنت وسىنداي ماسەلە كوتەردى ەكەن دەپ ەۋرووداقتىڭ اتقارۋشى ورگاندارى، مەملەكەتارالىق سامميتتەرى، سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى وسى شەشىمدى قابىلداي قويارىنا ءوز باسىم سەنبەيمىن، – دەيدى.

باقىتجان تورەعوجينا 2019 جىلعى ءساۋىر ايىنداعى ەۋروپارلامەنت قۇجاتىندا تەك «ساياسي تۇتقىنداردى» بوساتۋ تۋرالى ۇسىنىم بولعانىن، بۇل جولعىسىندا كوپتەگەن ماسەلەلەر قامتىلعانىن ايتادى.

«بىلتىر قازاقستان ەۋرووداقپەن ارادا 29 سالانىڭ باسىن توعىستىرعان بەس جىلدىق ىسكەرلىك-ەكونوميكالىق اسا ءىرى كەلىسىمشارتقا قول قويعان. ادام قۇقىعىن بۇزۋعا قاتىسى بار مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى جەكەلەگەن شەنەۋنىكتەر مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە سانكتسيا سالۋ جاعى ايتىلادى. ەگەر بيلىك قارارداعى ۇسىنىستار نەگىزىندە ارەكەت ەتسە، پەرسونالدى سانكتسيا سالىنبايدى. قازاقستان ەۋروپامەن اراداعى بايلانىستى مۇنداي اۋىر ءارى كۇماندى باسكە تىگە قويۋى ەكىتالاي»، – دەيدى قۇقىق قورعاۋشى.

دەپۋتات ءسوز اراسىندا قارار «ماسەلەنى شەشپەيدى، كەرىسىنشە، قىرسىعاتىن جاعداي بولۋى مۇمكىن» دەپ، ءبىر قاۋىپتىڭ ۇشىن شىعاردى.

– مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، شىنتۋايتىندا، مىنا قۇجات ەلدەگى كەرتارتپا (بيلىكتىڭ ىشىندەگى رەاكتسياشىل، اسا كونسەرۆاتيۆتى، قازاقستاننىڭ ەۋرووداقپەن جاقىنداسۋىن قالامايتىن، رەفورمالار قاجەتسىز سانايتىن، بۇرىنعى جەتىستىكتى قاناعات تۇتاتىن توپتار – ا.س.), رەفورماعا قارسى كۇشتەرگە كوبىرەك ازىق بولىپ، سولاردىڭ ۇپايىن ارتتىراتىن  دۇنيە. جانە قازاقستاندى ەۋروپادان گورى قىتاي مەن رەسەيگە قولتىعىنا يتەرمەلەيتىن قۇجات، – دەپ الاڭدايدى ساياساتكەر.

سانكتسيا سالدارى: تۇرعىمباەۆ باستاعان تورتەۋ...

گەنادي شيپوۆوسكيحتىڭ سوزىنە سەنسەك، دەپۋتات ەۋرو-ارىپتەستەرىنىڭ سانكتسيا تۋرالى ۇسىنىسىنان بەيحابار.

«بىزدە بۇگىنگى تاڭدا ادام قۇقىقتارىنا بايلانىستى دۇنيەلەر زاڭ اياسىندا ىستەلۋدە. شەتەلدەن كەلەتىن سانكتسيالاردىڭ ەشقانداي زيانى بولمايتىن شىعار دەپ ويلايمىن. سەبەبى ەلىمىزدە ناقتى دەموكراتيالىق كورىنىس بارى ءسوزسىز»، – دەيدى التىنشى جىل ماجىلىستە وتىرعان شيپوۆسكيح.

ەۋروپاداعى ارىپتەستەرىنىڭ سانكتسيا ۇسىنىسىن ەموتسياعا بالاعان ايدوس سارىم قۇجات نەگە قازىر قابىلداندى دەگەن ساۋالدىڭ كونتەكسىنە توقتالدى.

«ەۋروپارلامەنت بۇعان دەيىن ءبىر جىل بويى بەلورۋستى تالقىلاپ كەلدى، ياعني ول جاقتا كوپ لوببيستەر ءجۇردى. ونىڭ ۇستىنە ناۆالنىيدىڭ وقيعاسىنان كەيىن ءبىراز كۇشتەر رەسەيگە جانە ونىڭ وداقتاستارىنا قارسىلىق ساياساتى ءجۇردى. مۇنىڭ ءبارى اسەر ەتكەن بولۋى كەرەك، سول سەبەپتى  قارار وسىنداي جاعدايدا قابىلدانىپ وتىر ...شىنداپ كەلگەندە، بۇل قۇجاتتى جۇرت ەكى اپتادان كەيىن ۇمىتادى دا كەتەدى. مۇنىڭ ەشقانداي ۇزاق مەرزىمدى سالدارى بولمايدى»، – دەپ كەسىپ ايتتى.

بۇعان بايلانىستى باقىتجان تورەعوجينا دەپۋتاتقا:

– بىرەر اپتادان كەيىن ءبارى ۇمىتىلىپ كەتەدى دەگەن قاتە تۇسىنىك. التى ايدان سوڭ سانكتسيا العاشقى قامىتى قابىلدانۋى ىقتيمال. پەرسونالدى سانكتسيا قازاقستان ءۇشىن سانكتسيالاردىڭ باسى عانا، شليۋز دەپ ەسەپتەۋگە بولادى. ازىرگە سانكتسيا ەنگىزىلۋى مۇمكىن تۇرعىمباەۆ باستاعان ءتورت ادامنىڭ كەيسى دايىندالىپ جاتىر. بۇل وتە جاۋاپتى ۇزاق مەرزىمدى جۇمىس، – دەپ ەسكەرتەدى.

ەسكەتۋدىڭ سەبەبى «حالىقارالىق ساياسي دۋسكۋسسيا تاجىريبەسىنە ساي، ەۋروپارلامەنت قارارىنان كەيىن جارتى جىلداي بۇۇ ادام قۇقىقتارى كوميتەتىمەن بىرگە ايماقتاعى بيلىك ارەكەتىن كۇتەدى». بۇدان سوڭ قۇقىق قورعاۋشىلار سانكتسيانى باستايتىن بولادى.

«قازاقستان جاعدايدى دۇرىستاۋعا شارا قولدانباسا، قارارداعى ءار كەيسكە قاتىستى قۇجاتتاردا اتى اتالعان تۇلعالاردى قاۋدالاۋعا قاتىسقاندار تۋرالى اشىق دەرەككوزدەردەگى بار مالىمەت (شەتەلدەگى دۇنيە-مۇلكى، وتباسى مۇشەلەرى مەن بالا-شاعاسىنىڭ شوتتارى – ب.ت.)  تارازىلانادى».

«ەرتەڭ ەشتەڭە بىلمەدىك-ەستىمەدىك دەمەس ءۇشىن» ون جىلعا جاۋىق ساياسي قۋعىن-سۇرگىن ماسەلەسىمەن اينالىسىپ جۇرگەن مامان رەتىندە سانكتسيانىڭ سالدارى جايلى ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەرۋدى ءجون دەپ ەسەپتەيدى.

– ماسەلەن، قۇقىق قورعاۋشىلىق قىزمەتى ءۇشىن ەڭ قاتاڭ قۋعىنعا تۇسكەن ەلەنا سەمەنوۆانىڭ ىسىندە جانە وزگە كەيستەردە اتى ەڭ كوپ اتالاتىن تۇلعا سانكتسيا تىزىمىنە ەنگىزىلەدى. كوپ قىسىم العان سەمەنوۆانىڭ ىسىنە تىكەلەي جاۋاپتى ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرلان تۇرعىمباەۆقا سانكتسيا سالىنۋى مۇمكىن العاشقى كانديداتتىڭ ءبىرى. تۇرعىمباەۆتى مىسالعا الساق، تىزىمگە ەنگەننەن كەيىن اشىق دەرەككوزدەردەن ونىڭ شەتەلدەگى اكتيۆتەرى، مال-مۇلكى مەن بانك ەسەپ شوتتارى، وتباسى مۇشەلەرىنىڭ كاپيتالدارى  جونىندە التى اي بويى دەرەكتەر جيناپ-وڭدەلەدى.  سانكتسيا جاريالانعاننان باستاپ 45 ساعاتتا وسىنىڭ بارلىعى بۇعاتتالادى. سوندىقتان وسى جولى ءجىتى ءمان بەرىپ قاراعانى ءجون، – دەپ ەسكەرتۋىن قايتالادى.

"The Qazaq Times"