Europarlament qararı: Toqaevqa «wsınıs». Sankciya şürippesindegi «Twrğımbaev bastağan törteu». Ministrlikti «debatqa şaqırtu»

11 aqpanda Europarlament «Qazaqstandağı adam qwqıqtarı jağdayı naşarlağanı turalı» qarar qabıldap, tipti sankciya qaupi jaylı bastama kötergen. 20 talaptan twratın 12 bettik qwjatqa qatıstı Sırtqı ister ministrliginiñ resmi ökili Aybek Smadiyarov QazAqparat agenttigine bergen swhbatında qararda «eldegi ahual bwrmalanğan» jäne «onı teris wstanımdağı sayasatkerler wsınğan» dep mälimdedi.

Ministrlik ayıptağan «teris wstanımdağı sayasatkerler» kimder jäne Europarlament osınday «tapsırıs  orındauğa» müddeli me, qarardıñ Qazaqstanğa äseri, biliktiñ aldağı qadamı, sankciya saldarı jöninde deputattar men qwqıq qorğauşı pikiri ärqilı.

Töreğojinanıñ SİM men Toqaevqa wsınısı

Sırtqı ister ministrligin aşıq debatqa şaqırğan «Ar.Ruh.Haq» qoğamdıq qorınıñ prezidenti, qwqıq qorğauşı Baqıtjan Töreğojina Toqaevqa tığırıqtan şığudıñ jolı retinde dialogqa keludi wsınadı.

– Toqaev BWW qwrılımında qızmette boldı. Adam qwqıqtarı mäselesin biledi. Sol sebepti Wlttıq keñesti jedel şaqırtuı qajet. Deputattar, ministrler kabinetin, Bas prokuratura basşılığın, qararda atı atalğan azamattar men täuelsiz qwqıq qorğau wyımdarın jinap, üşjaqtı aşıq mämile qwruı tiis, – deydi ol.

Toqaev azamattıq qoğamdı damıtu nietti bolğanımen, sozılmalı-jüyeli mäselelerdi şeşude jartılay äreket etedi dep sanaydı. Onıñ aytuınşa, miting turalı zañ beybit jiın ötkizu qwqın şeşe almadı; partiya qwruğa qajetti adam sanın 40 mıñnan 20 mıñğa deyin kemitu de jaña partiyanıñ qwrıluına jol aşa qoyğan joq; «parlamenttik oppoziciya turalı aldamşı zañğa euro-deputattar küle qarağan».

Eger Toqaev bwl mäselelerdi «tüpkilikti şeşudi qalasa, Wlttıq qoğamdıq senim keñesin jaldamalı sarapşılar men äkimdikten auızbastırıq alatın jalğan beyükimettik wyımdardıñ ökilderinen emes, şınayı oppozicionerler, azamattıq belsendiler, täuelsiz qwqıq qorğauşılardan jasaqtasın. Biz mäseleniñ barın emes, onı şeşidiñ jolın aytamız. Kedergi jasamasa, özimiz-aq şeşemiz».

– Debat qwqıqtıq jağınan qarağanda Wlttıq qoğamdıq senim keñesiniñ alañında jürui kerek. Prezident öz törağalığımen ötkizetin dialog jiınına Bas prokuratura, WQK, belsendilerdi ünemi qudalaytın İİM, SİM ökilderin, qarsı betke qararda esimi atalğan azamattar men qwqıq qorğauşılar şaqırtqanı dwrıs. Onda halıqaralıq talaptarğa say kelmeytin, köp sınğa sebep bolğan «Beybit miting turalı» zañ, qayırımdılıq jäne käsipodaqtar jönindegi zañdar talqılanatın ülken alañ boluı tiis. Sonday-aq bwl proceske Parlament deputattarı, wzaq jıldar Europada qızmet etken (euro-deputattarmen tanıs-bilis – A.S.), qazir Mäjilistegi Halıqaralıq ister komitetiniñ jetekşisi Aygül Qwspan men Europarlamentpen birlese äreket etetin halıqaralıq jwmıs tobı müşeleri qatısuı qajet, – deydi.

25 jılday sırtqı ister salasında ärtürli lauazımda qızmet atqarğan, qazir mäjilis deputatı äri Halıqaralıq ister komitetiniñ törayımı Aygül Qwspanğa habarlastıq. Twtqanı alğanda emin-erkin söylesken deputat swrağımızdı estigennen keyin birden jiında otırğanın, söylesuge uaqıtı joğın aytıp, keri habarlasuğa uäde berdi. Degenmen artınşa kömekşisimen qosa öziniñ telefonına on märte qoñırau şaldıq, sol küyi twtqanı kötermedi. Halıqaralıq mäselege jauaptı jetekşi-deputattıñ bwl äreketin saualdan boy tasalau dep topşılauğa tura keletindey.

Däl osılay prezident boluğa talpınğan özin demokrat-oppoziciya sanaytın Aqjol partiyasınıñ deputatı Daniya Espaeva jwmıs tobınıñ otırısınan keyin jauap beretinin, bir jarım sağattan keyin habarlasudı swrağan. Biraq sol küyi twtqanı kötermedi. Aqdol partiyası bwğan deyingi swrau hatımızğa tolıq jauap bermegen. Jetekşisi  Azat Peruaşev aqparat qwralı qoñırauına jauap bermey tastay salatını bizdiñ redakciyağa tañsıq emes. Bwğan deyin birneşe ret tilşiniñ mäselesin esti sala keyin-keyinmen telefondı öşirip tastağan.

Qazaqstan halıq partiyasınıñ Mäjilistegi ökili Ğaziz Zeynel-Ğabidenwlı da mäseleden habarsız ekenin, eşqanday pikir bildire almaytının habarladı. Osılayşa Mäjilis qabırğasındağı «üşem partiyadan» tek eki birdey nwrotandıq ray bildirdi.

Mäjilis deputatınıñ saylau jaylı manipulyaciyası

Osımen eki şaqırılımğa «Nwr Otan» frakciyasınıñ atınan Mäjiliste orın alğan deputat Genadiy Şipovoskihpen äñgimelestik. Europarlament qararın jurnalisten bilgenin aytqan deputat  «degenmen de...» dep pikir bildiruge ıñğay tanıttı. Saylau taqırıbına soqqan ol EQIW-nıñ bilik partiyasına layıqtı bäseke bolmağanı turalı pikirin alğa tarttı.

«Barlıq adamnıñ qwqığı Konstituciyada negizdelgen jäne naqtı körsetilgen. Bizde adam qwqığınıñ bwzılmauın baqılaytın memlekettik wyımdar, arnayı ombudsmen bar. Parlament saylauına baylanıstı EQIW bar bolğanı «Nwr Otan partiyasına layıqtı bäseke bolğan joq» degenin bilemiz. Jalpı qwqıq bwzuşılıq, adam qwqığın şekteu jağdayı tirkelmegenin aytqan.  Şetelden kelgen EQIW baqılau delegaciyasınıñ biz biletin mälimetinde (olar tağı birdeñeni qosqan ba, men tüsinbedim, olardıñ jwmısına aralasa almaymız – G.Ş.) naqtı bäsekelestik bolğan joq dedi, biraq eşqanday qwqıq bwzuşılıq ne adam qwqığın şekteu jağdayı bolmağanın aytqan edi, esteriñizge sala keteyin», – deydi deputat.

Söz arasında eptep sınalap kerisinşe EQIW missiyasınıñ resmi qorıtındısında «saylau demokratiya talaptarına qayşı äri şınayı bäsekesiz ötkeni, köptegen adam qwqığı bwzılu, tipti  aqparat qwraldarınıñ qızmetine kedergi keltilirgeni» turalı tüpnwsqadağı argumentterdi sanamalay aytqanımızda:

«A-a-a… bilmeymin. Jalpı täuelsiz sarapşılardıñ aytuınşa, eşqanday qwqıq bwzuşılıqtar bolmağan», – dedi de äñgime auanın basqa jaqqa bwrdı.

Onıñ aytuınşa, halıqaralıq wyımdardıñ sınınına wşırağan «miting zañ talaptarına say ötui kerek». Qazir mitingke şığatın adamdardan pandemiya jağdayın eskeruin swraydı.

«Wtılmaytın SİM»: Resmi swrau bolmasa, jauap bere almaymız

Deputat Şipovskih «Baqıtjan Töreğojinağa ministrlik şığıp, söylesip, naqtı bir mämilege keletin şığar» dep esepteydi. Onıñ sözinşe, «ministrlik dialogqa şığudan wtılmaydı».

– Memlekettik mekemeniñ ökili şığıp, aqtı aq, qaranı qara dep tüsindiredi degen oydamın. ...Özimizdiñ zañ şığaruşı organğa kelsek, äriptestermen birge debatqa da, tüsindirmege de ärqaşan aşıqpız, – deydi deputat.

Sonımen qosa, deputat Aydos Sarım «bwl qarardıñ qabıldanu reti, bası-qasında jürgenderdiñ tirligi, pandemiya kezinde qatısıp-talqılauğa mümkindik bolmadı, qwjat birjaqtı» deydi ministrlikpen kelisetinin aytıp.

«Sırtqı ister ministrligine işki mäsele boyınşa debatqa şığıp-söylesudiñ eş negizi joq. Onıñ jwmısı jetip jatır. Eger aytqısı keletin bolsa, resmi partiyalar, basqası bar. Qarar bar eken, onı qabıldau, eskeretin närseni eskeru  kerek. Biraq onıñ aynalasında dau-damay tuğızıp, debat jasaudıñ eşqanday qajettiligi joq. Qazaqstannıñ tağdırın şeşetin, oğan äser etetin qwjat emes», – dedi nwrotandıq deputat Sarım.

Sırtqı ister ministrliginiñ baspasöz hatşısı Aybek Smadiyarov qwqıq qorğau wyımınıñ wsınısı turalı vedomstvo qanday pikirde ekenin swray habarlasqan tilşige resmi swrausız qandayda bir aqparat berilmeytinin ayttı.

– Resmi türde ministrlikke eşqanday wsınıs kelip tüsken joq. Aqparat qwraldarında jaza beredi ğoy. Resmi türde qanday hat kelip tüsedi, biz sol kezde qarastıramız, – dedi resmi ökil.

Sonımen qosa, ol memmediağa bergen swhbatındağı «atüsti, birjaqtı jäne ädiletsiz sın» degeni Sırtqı ister ministrliginiñ resmi bağası dep naqtıladı.

Bwğan tañdanğan qwqıq qorğauşı «ministrliktiñ degenine say resmi hat joldaytının» jetkizdi.

«Eş qiındığı joq, resmi türde jazamın. Ädette ministrlik ökili (Aygül degen qızmetkeri – B.T.) ünemi mäseleni talqılayıq, qarastırayıq, sizge jauap beremiz dep habarlasatın, bwl jolı eşkim baylanısqa şıqqan joq. Qwqıq qorğauşılarğa öz betinşe Ükimetten jauap alu qiın. Eurodeputattar adam qwqığına baylanıstı belgilep jazğan jazbağa birden jauap qatadı, al bizdiñ sayasatkerler (parlamentariy jäne ministrlik – B.T.) ünsiz qaladı. Jaqsı, degeni bolsın», – deydi.

Ol tüptep kelgende BAQ betteri men äleumettik jelide jariyalanğan mälimdeme qwqıqtıq twrğıda zañdı jäne jeke twlğalardıñ resmi swrauı retinde qarastırıluı kerek deydi. Bas prokuratura äleumettik jelide tarağan keybir derekter boyınşa tekseris jürgizip, reakciya bildiredi, tipti osınıñ negizinde qılmıstıq is qozğaydı. «Nege ekeni beymälim sayasatkerler bizdiñ swrağımızğa kelgende tas kereñ-kör soqır poziciyada otır. Alayda bwl jolı ündemey qala almaydı» dep eskertedi.

Europarlament qararı ob'ektivti emes pe?

Äuelde centrist bağıtta pikir bildirip jüretin, keyngi jıldarı bilik partiyasınıñ mañdayaldı nasihatşısına aynalğan Aydos Sarımnıñ pikirinşe, qarar birjaqtı.

Qarar tek bilikke asa narazı toptardıñ  pikirimen jasalğan siyaqtı degen deputat «esesine basqa sayasi partiyalardıñ ne biliktiñ közqarası mülde eskerilmegen jäne oğan eşkim müddeli bolmağan tärizdi» deydi

«Meniñ tüsinigimde ob'ektivtilik degen tek bilikke narazı taraptıñ ğana közqarası emes. Ömirdiñ şındığı şamamen «Egemen Qazaqstan» men «Dat» gazetteriniñ ortasında. YAğni birjaqtı pikirge käsibilengen keybir ükimettik emes wyımdardıñ pikirin toptastırıp qarau – ob'ektivtilik emes. Biliktiñ pikiri eskerilmegen qwjattı qalayşa obektivti deuge keledi. Europarlamentte Qazaqstannıñ ne ekenin biletin 40 adam bolsa, şükir», – deydi Sarım.

Baqıtjan Töreğojina rezolyuciya bir künde emes, qaraşa ayınan beri üş ayday uaqıtta dayındalğanın aytadı. Qarar jazılarda» Europarlament äueli dialogqa şığıp, sayasatkerleri memleket biligine şığıp, mäsele turalı habarlağan». Euro-deputattar Elena Semenova jağdayı boyınşa Qazaqstan Ükimetine birneşe ret eskertu hat joldağan.

Qwjatta wzaq uaqıt qudalauda jürgen qwqıq qorğauşı Elena Semenovanıñ esim-soyı atalğanı ob'ektivtilik pe degen swraqqa bilmeytinin ytıp, biraq aldağı «ülken ümit – amnistiyanı paydalanuğa» keñes berdi.

«Reforma bir künde orındalıp, jwmaq bir künde ornay salatın närse dep oylaysız ba? Är mäseleniñ öz inerciyası, ornı, bağıtı  bar. Jaqsılıq üşin küresu kerek dep otırmız ğoy. Mwnday mäseleni Europarlamenttiñ qararımen şeşuge boladı degenge öz basım senbeymin, bwl mümkin emes», – deydi Sarım.

«Qayta qarap şıqtım. Qararda qamtılğan faktiniñ jalğanı joq, bäri bolğan jayt, ministrlik aytqanday eşbir derek eski emes» deydi qwqıq qorğauşı.

Aydos Sarım nwsqasındağı «Europarlament portreti jäne Äbilyazov eñbegi»

«Europarlament bizdiñ tüsinigimizdegi parlament emes. Är el öziniñ müddesin aytqızu üşin, kezinde sayasatkerlerdiñ ökilettilik mäselesi boluı tiis degen principten tuındağan  qwrılım. Ondağı birneşe jüzdegen adamnıñ köbisi ağılşın tilin bilmeydi, tipti birin-biri tanımay jatadı. Bir ğana derek aytayın, Europarlamenttiñ janında resmi-erikti türde 9 mıñday wyım lobbist retinde tirkelgen. Gospromnan bastap bükil wlttıq-oppoziciyalıq küşter degendey… Mwnıñ sırtında tağı sonşama wyım bar. Dälirek aytar bolsaq, Äbilyazovtiñ qasında jürgen bir-eki qoğamdıq wyım bar. Bwl qarar solardıñ bir jıl boyğı eñbeginiñ nätijesi dep aytuğa bolatın şığar.  Biraq odan Qazaqstannıñ ketip jatqan eşteñesi joq. Europarlamenttiñ qararı Europa elderi nemese atqaruşı bilikteri üşin mindetti zañ bolıp eseptelmeydi, negizinen eskertpe-wsınıs retinde aytıladı», – deydi sayasattanuşıdan sayasatkerge aynalğan Aydos Sarım. Ol bwrınğı «Nağız Aq jol» partiyası teñtörağasınıñ keñesşisi äri «Jas Alaş» gazetiniñ bağıtı özgermegen kezde bas redaktor orınbasarı, Altınbek Särsenbaywlı qorınıñ basşısı bolğan, bügingi tañda Mäjilisten «Nwr Otan» frakciyasınıñ deputatı mandatın alğan.

Qarardan töner qauip

Aydos Sarımnıñ uäjinşe, euro-deputattardıñ qabıldağan qararınan «naqtı memleketterdiñ sayasatı men wstanımı äldeqayda mañızdı. Mwnday qarardıñ talayı qabıldanğanın tilge tiek etken ol «Euroodaqtıñ Qazaqstanğa qatıstı közqarasın kürt özgertetin ne wpayın müldem jığıp beretin qwjat emes» degenge senimdi.

– Europarlament osınday mäsele köterdi eken dep Euroodaqtıñ atqaruşı organdarı, memleketaralıq sammitteri, sırtqı ister ministrleri osı şeşimdi qabılday qoyarına öz basım senbeymin, – deydi.

Baqıtjan Töreğojina 2019 jılğı säuir ayındağı Europarlament qwjatında tek «sayasi twtqındardı» bosatu turalı wsınım bolğanın, bwl jolğısında köptegen mäseleler qamtılğanın aytadı.

«Bıltır Qazaqstan Euroodaqpen arada 29 salanıñ basın toğıstırğan bes jıldıq iskerlik-ekonomikalıq asa iri kelisimşartqa qol qoyğan. Adam qwqığın bwzuğa qatısı bar memlekettik qızmettegi jekelegen şeneunikter men olardıñ otbası müşelerine sankciya salu jağı aytıladı. Eger bilik qarardağı wsınıstar negizinde äreket etse, personaldı sankciya salınbaydı. Qazaqstan Europamen aradağı baylanıstı mwnday auır äri kümändi bäske tige qoyuı ekitalay», – deydi qwqıq qorğauşı.

Deputat söz arasında qarar «mäseleni şeşpeydi, kerisinşe, qırsığatın jağday boluı mümkin» dep, bir qauiptiñ wşın şığardı.

– Meniñ tüsinigimde, şıntuaytında, mına qwjat eldegi kertartpa (biliktiñ işindegi reakciyaşıl, asa konservativti, Qazaqstannıñ Euroodaqpen jaqındasuın qalamaytın, reformalar qajetsiz sanaytın, bwrınğı jetistikti qanağat twtatın toptar – A.S.), reformağa qarsı küşterge köbirek azıq bolıp, solardıñ wpayın arttıratın  dünie. Jäne Qazaqstandı Europadan göri Qıtay men Reseyge qoltığına itermeleytin qwjat, – dep alañdaydı sayasatker.

Sankciya saldarı: Twrğımbaev bastağan törteu...

Genadiy Şipovoskihtiñ sözine sensek, deputat euro-äriptesteriniñ sankciya turalı wsınısınan beyhabar.

«Bizde bügingi tañda adam qwqıqtarına baylanıstı dünieler zañ ayasında istelude. Şetelden keletin sankciyalardıñ eşqanday ziyanı bolmaytın şığar dep oylaymın. Sebebi elimizde naqtı demokratiyalıq körinis barı sözsiz», – deydi altınşı jıl mäjiliste otırğan Şipovskih.

Europadağı äriptesteriniñ sankciya wsınısın emociyağa balağan Aydos Sarım qwjat nege qazir qabıldandı degen saualdıñ konteksine toqtaldı.

«Europarlament bwğan deyin bir jıl boyı Belorus'ti talqılap keldi, yağni ol jaqta köp lobbister jürdi. Onıñ üstine Naval'nıydıñ oqiğasınan keyin biraz küşter Reseyge jäne onıñ odaqtastarına qarsılıq sayasatı jürdi. Mwnıñ bäri äser etken boluı kerek, sol sebepti  qarar osınday jağdayda qabıldanıp otır ...şındap kelgende, bwl qwjattı jwrt eki aptadan keyin wmıtadı da ketedi. Mwnıñ eşqanday wzaq merzimdi saldarı bolmaydı», – dep kesip ayttı.

Bwğan baylanıstı Baqıtjan Töreğojina deputatqa:

– Birer aptadan keyin bäri wmıtılıp ketedi degen qate tüsinik. Altı aydan soñ sankciya alğaşqı qamıtı qabıldanuı ıqtimal. Personaldı sankciya Qazaqstan üşin sankciyalardıñ bası ğana, şlyuz dep esepteuge boladı. Äzirge sankciya engizilui mümkin Twrğımbaev bastağan tört adamnıñ keysi dayındalıp jatır. Bwl öte jauaptı wzaq merzimdi jwmıs, – dep eskertedi.

Esketudiñ sebebi «halıqaralıq sayasi duskussiya täjiribesine say, Europarlament qararınan keyin jartı jılday BWW Adam qwqıqtarı komitetimen birge aymaqtağı bilik äreketin kütedi». Bwdan soñ qwqıq qorğauşılar sankciyanı bastaytın boladı.

«Qazaqstan jağdaydı dwrıstauğa şara qoldanbasa, qarardağı är keyske qatıstı qwjattarda atı atalğan twlğalardı qaudalauğa qatısqandar turalı aşıq derekközderdegi bar mälimet (şeteldegi dünie-mülki, otbası müşeleri men bala-şağasınıñ şottarı – B.T.)  tarazılanadı».

«Erteñ eşteñe bilmedik-estimedik demes üşin» on jılğa jauıq sayasi quğın-sürgin mäselesimen aynalısıp jürgen maman retinde sankciyanıñ saldarı jaylı egjey-tegjeyli aytıp berudi jön dep esepteydi.

– Mäselen, qwqıq qorğauşılıq qızmeti üşin eñ qatañ quğınğa tüsken Elena Semenovanıñ isinde jäne özge keysterde atı eñ köp atalatın twlğa sankciya tizimine engiziledi. Köp qısım alğan Semenovanıñ isine tikeley jauaptı işki ister ministri Erlan Twrğımbaevqa sankciya salınuı mümkin alğaşqı kandidattıñ biri. Twrğımbaevtı mısalğa alsaq, tizimge engennen keyin aşıq derekközderden onıñ şeteldegi aktivteri, mal-mülki men bank esep şottarı, otbası müşeleriniñ kapitaldarı  jöninde altı ay boyı derekter jinap-öñdeledi.  Sankciya jariyalanğannan bastap 45 sağatta osınıñ barlığı bwğattaladı. Sondıqtan osı jolı jiti män berip qarağanı jön, – dep eskertuin qaytaladı.

"The Qazaq Times"