ساۋدالانعان اعزا نەمەسە قازاقستاندا دارىگەرلەر «قىلمىسكەرگە» اينالعان با؟

قازاقستاندا مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسiپتىك مiندەتتەرiن تيiسiنشە ورىنداماۋى بەلەڭ الىپ كەلەدى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ (ددسۇ) مالىمەتىنشە، اۆياكاتاستروفاعا قاراعاندا دارىگەر قاتەلىگىنەن قازا تاپقاندار سانى ارتقان. ءتيىستى زاڭدا «دارىگەردىڭ قاتەلىگى» پايىمى بولماسا دا، قازاقستاندا «ابزال جان» اتانعان مامانداردىڭ سالعىرتتىعى جايلى سوڭعى جاڭالىقتار جاعا ۇستاتىپ وتىر.

وسى اپتادا ادام اعزاسىن زاڭسىز ساۋدالاپ، وپەراتسيا جاساۋعا بايلانىستى كەزەكتى مارتە شۋ شىقتى. شىمكەنتتە پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى № 1 قالالىق كلينيكالىق اۋرۋحانانىڭ باس دارىگەرى ابىلاي دونبايدى «ترانسپلانتاتسيا بويىنشا زاڭسىز جۇمىس ىستەگەن حالىقارالىق قىلمىستىق توپقا قاتىسى بار» دەگەن كۇدىكپەن يزولياتورعا قامادى. دارىگەرگە «ترانسۇلتتىق قىلمىستىق توپقا قاتىسۋ» جانە «ادام ورگاندارىن زاڭسىز الۋ» باپتارى بويىنشا ايىپ تاعىلىپ وتىر.

ءبىرىنشى دارەجەلى حيرۋرگ-دارىگەر، ترانسپلانتولوگ ابىلاي دونباي وسى سالادا 10 جىل قىزمەت ەتىپ، ماسكەۋ مەن سەۋلدە جۇمىس ىستەپ، تاجىريبە الماسقان. 2017 جىلدان باستاپ قازىر جۇمىس ىستەپ جاتقان اۋرۋحانادا حيرۋرگيا بويىنشا باس دارىگەردىڭ ورىنباسارى بولعان. بۇدان بولەك، دونباي شىمكەنت قالالىق قوعامدىق كەڭەستىڭ مۇشەسى.

بۇل – ترانسپلانتاتسياعا بايلانىستى سوڭعى جارتى جىلدا ۇستالعان ەكىنشى دارىگەر. ماۋسىمدا ۋكراينانىڭ پوليتسياسى 20 ۋكرايندىقتىڭ بۇيرەك-باۋىرلارىن 10-15 مىڭ دوللارعا، قازاقستاندىقتارعا ونىڭ ىشىندە دارىگەرلەرگە ساتقانى تۋرالى ايتقان بولاتىن. كەيىننەن شىلدەدە شىمكەنتتىك ترانسپلانتولوگ عاني قۇتتىمۇراتوۆ پەن قىلمىستىق توپتىڭ مۇشەسى قىرعىز ازاماتى تايسالوۆا ۇستالدى. دارىگەردىڭ ۋاقىتشا قاماۋ يزولياتورىندا (سيزو) وتىرعانىنا جارتى جىلعا جۋىقتادى. ول كۇدىكتى رەتىندە قىلمىستىق كو­دەكس­تىڭ 116-بابى 3-ءبولىمى (ەكى نەمەسە ودان دا كوپ ادام­عا قاتىستى ادام تەرىسى مەن ورگاندارىن زاڭسىز جولمەن الۋ نەمەسە الۋعا ماجبۇرلەۋ), 264-باپتىڭ 2-ءبولىمى (ترانس­ۇلتتىق ۇيىمداسقان توپقا نەمەسە ترانسۇلتتىق ۇيىم­­عا قاتىسۋ) بويىنشا تەرگەۋگە جىبەرىلگەن.

ع.قۇتتىمۇراتوۆ تا جوعارى دارەجەلى ترانسپلانتولوگ-دارىگەر، ءارى «بولاشاق» ستيپەندياتى. 2012 جىلدان بەرى ترانسپلانتاتسيا بويىنشا مىڭنان استام وپەراتسيا جاسالسا، ونىڭ 28%-ى قۇتتىمۇراتوۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن. دارىگەردىڭ ىسىنە قاتىستى قر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەلجان ءبىرتانوۆ: «ءبىز ونى وتە بىلىكتى دارىگەر ەكەنىن جاقسى بىلەمىز. كاسىبي قاسيەتتەر بويىنشا وعان ايتار شاعىمىمىز جوق. ال وقيعانىڭ قالاي بولعانىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تەرگەسىن، انىقتاسىن. ولار جاقىندا ناتيجەلەردى باياندايدى دەگەن ويدامىن»، – دەپ قىسقا قايىردى. قۇتتىمۇراتوۆتىڭ جازىقسىز ەكەنىن ايتىپ، پرەزيدەنتتىڭ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە، باس پروكۋرورعا حات جازىپ، اراشا سۇراپ جاتقاندار دا بار.

نەگىزىنەن حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى كو­دەكستە دو­نوردىڭ ەكى تۇرىنە رۇق­سات بەرىل­گەن: ءبىرىنشىسى – ناۋقاستىڭ تۋىس­تارى نە وعان قايتارىمسىز ­نە­گىزدە ەرىكتى تۇردە كومەك بەرگىسى كەلگەن ەمو­تسيونالدى دونور (دوسى، كورشى­سى نە وزگە بوگدە ادامدار), ­ەكىن­شىسى – ءتىرى كەزىندە دەنە مۇشە­لەرىن مۇقتاج ادامدارعا بەرۋگە قار­سىلىق ءبىلدىر­مەگەنىن جاقىن­دارى راستاعان ءولى دونور. قازىرگى ۋاقىتتا قوس دارىگەر ىسىنە قاتىستى تەرگەۋ امالدارى دونوردى قانداي جاعدايدا «ساتقانىن» انىقتاپ جاتىر.

ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2017 جىلدان باستاپ قازاقستان اۋماعىندا ادام اعزاسىن ساتۋ جانە زاڭسىز وپەراتسيا جاساۋ بويىنشا قىلمىستىق توپ جۇمىس ىستەگەن. دو­نوردى وزبەكستان، قىرعىز­ستان مەن ۋكراينادان اكەلگەن. رەتسيپيەنتتەردى يزرايلدەن الدىرتقان. ال ورگانداردى اۋىستىرۋ بويىنشا وپەراتسيالار كوبىنە شەتەلدىك قالتالى ازاماتتارعا جاسالعان. ولار ەكى جىل ىشىندە 50-دەن استام زاڭ­سىز وتا جاساپ، 10 ملن اقش دول­لارى كولەمىندە پايدا تاپقان. ءىىم ۇسىنعان مالىمەتتەر بويىنشا، بيىلعى جىلدىڭ وزىندە ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەس بويىنشا 141 قىل­مىستىق ءىس قوزعالعان: 59-ى ادام ازعاسىن ساۋدالاۋعا قاتىستى.

قازاقستاندا ترانسپلانتولوگيا سالاسىندا بىلىكتى ماماندار ساناۋلى. دونورعا مۇقتاج ناۋقاستار كەزەگى دە ارتقان. جوعارىدا ەسىمى اتالعان دارىگەرلەر سول ساناۋلىلاردىڭ قاتارىندا ەدى. دەگەنمەن، ارنايى قىلمىستىق توپقا مۇشەلىك ەتكەن «بىلىكتى ترانسپلانتولوگتاردىڭ» ءىسى زاڭ الدىندا شەشىم تابادى دەگەن ءۇمىت بار.

«جاسىرىن ءولىم»

ادام اعزاسىن ساۋدالاۋدان بولەك، دارىگەرلەر سالعىرتتىعىنان بولعان نارەستەرەلەر ءولىمى دە جيىلەگەن. 22 قازاندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن جانە قاۋىپسىزدىگىن باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ باسشىسى ليۋدميلا بيۋرابەكوۆا 2018 جىلى قازاقستاندا 277 بالا ءتىرى تۋسا دا، ونى دارىگەرلەر ءولى تۋدى دەپ جازعان. بالا ءولىمىن جاسىرعان ايماقتار قاتارىندا قىزىلوردا، جامبىل، اتىراۋ وبلىستارى الدىڭعى ورىندا.

رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا، 2019 جىلعى قاڭتار-تامىز ايلارىندا جاسىنا تولىپ ۇلگەرمەگەن 2239 ءسابي (2018 جىلعى قاڭتار-تامىز – 2117) ءولىمى تىركەلگەن. 2018 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا ءبىر جاسقا دەيىنگى قايتىس بولعان بالالار سانى بيىل 5,8%-عا ءوستى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ سايتىندا جاريالانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى» جيناعىندا كورسەتىلگەن دەرەكتەر بويىنشا، قاڭتار-تامىز ارالىعىندا تۋعان ءار مىڭ بالاعا شاققاندا 8,44 (8,09 – 2018 ج.) ءولىم-ءجىتىم جاعدايى تىركەلگەن.

بۇل ماسەلە جونىندە وقىرمان كاميشا ەسمۋحامبەتقىزى ءوزىنىڭ Facebook پاراقشاسىندا: «مەديتسينامىز كەدەي، قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقانداي سەزىلەدى. دارىگەرلەردىڭ ءتۇرى اناۋ، كەيبىرى قىلمىسكەر، كەيبىرى مەديتسينا كورولى. ءار ءبىر جاساعان ەڭبەگى، العان ماراپاتى ءبىز ءۇشىن مىندەت. اقشا بەرسە كوڭىلى كوتەرىلەدى، اقشا بەرمەسە داۆلەنياسى ءتۇسىپ پاتسيەنتتى وسەكتەيدى. سوندا جەتى جىل نە وقىدى؟ بالىق باسىنان ءشىريدى دەگەنى راس، دەمەك ۋنيۆەر مۇعالىمدەرى جەتىك مامان ەمەس، كىلگەي وتىرىك جيعان اۆتوريتەتتەرىمەن پايدالانىپ، ءبىلىمسىز كادرلاردى جەر جاحانعا تاراتقانداي، كۇندە وكىنىشتى جاعدايدى ءجيى ەستيمىز. مەديتسينا سالاسىندا جاقسى جاڭالىق ەستۋ ارمان بولدى. كىلگەي كوڭىلى تولماعان، تولمايتىن دارىگەرلەر، ءتىپتى ءمينيستردىڭ ورنىنان كەتۋىن تالاپ ەتكەنىنە قاراعاندا، دەمەك مەديتسينا بىلىقپەن شىلىققا تولى. سويتە تۇرا بيرتانوۆ دارىگەرلەردى قىلمىستىق جاۋاپقا تارتۋ ءتيىمدى ەمەس، ءارى ماسەلەنىڭ شەشىمى ول ەمەس دەپ وتىر. ەگەردە جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگى بۇل ماسەلەنى كوتەرمەگەندە. الدە قاشان سۇراۋى جوق ادامداي، بالانى توڭاتقىزشقا سالاما؟ بيرتانوۆ كەلگەلى نە وزگەردى؟ كۇندە ءبىر دارىگەر قىلمىس جاساعانىن جانە ءبىر دارىگەر قىلمىستى جاسىرعانىن ەسىتىپ جاعامىزدى ۇستايتىن بولدىق. دەمەك، مينيستر قانداي بولسا، دارىگەرلەر سونداي. بۇيتكەنشە مەديتسينانى اقىلى اينالدىرىپ، جانىمىزدى شۇبەرەككە ءتۇيىپ وتىرايىق. باسقا امالىمىز جوق!»، – دەپ اشىنادى.

قىلمىسقا جازا

الەمدىك تاجىريبەدە مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە الدىن الا كىنا تاقپاۋ ءۇشىن دارىگەردىڭ قاتەسىن «ينتسيدەنت» نەمەسە «جازاتايىم وقيعا» دەپ اتايدى. ال قازاقستاندا «كاسiپتىك مiندەتتەرiن تيiسiنشە ورىنداماۋى» دەپ اتالىپ، قىلمىستىق كودەكستە دە سولاي بەلگىلەنگەن (317-باپ). ياعني زاڭ بويىنشا دارىگەر سالعىرتتىعىنان بولعان جاراقاتتىڭ دارەجەسىنە قاراي جازا تاعايىندالادى. دارىگەرلەر ادام دەنساۋلىعىنا ورتاشا زيان كەلتىرگەن جاعدايدا 200 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش دەڭگەيىندە ايىپپۇل سالۋعا، 80 ساعاتقا دەيىنگى مەرزىمدە قوعامدىق جۇمىسقا تارتۋعا نە 50 تاۋلىككە دەيىنگى مەرزىمگە قاماۋعا الۋعا جازالانادى. ادام دەنساۋلىعىنا اۋىر زيان كەلتىرگەن جاعدايدا بەلگىلى ءبىر لاۋازىمدى اتقارۋ نە بەلگىلى ءبىر قىزمەتپەن اينالىسۋ قۇقىعىنان 1 جىلعا دەيىن مەرزىمگە ايىرا وتىرىپ، وعان 3000 اەك مولشەرىندە ايىپپۇل سالۋعا جانە دە ءۇش جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى تاعايىندالادى.

دارىگەر قاتەلىگىنە بايلانىستى قاراستىرىلاتىن جازالاردىڭ الەمدىك تاجىريبەسىنە زەر سالايىق. ەجەلگى ريمدە ناۋقاس دەنساۋلىعىنا سالعىرت قاراعان دارىگەردىڭ قولىن شاپسا، باتىس ەلدەرىندە حالىق الدىندا دارعا اساتىن بولعان. كەشەگىدەن بۇگىنگە ورالساق، «دارىگەر قاتەلىگى» دەگەن ۇعىمنىڭ وزىنە جاپون حالقى «ادامگەرشىلىكتەن بەزگەن» دەپ قارايدى. جاپونيا بيلىگى قىزمەت كەزىندە قاتەلىگى انىقتالعان دارىگەردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتادى. اباقتىعا جاپپاسا دا، باق وكىلدەرىنىڭ نازارىن اۋدارىپ، قاتە جىبەرگەن دارىگەردى بارىنشا ماسقارا ەتۋگە تىرىسادى. وسىلايشا، دارىگەردىڭ كاسىپتىك قىزمەتىنە ماڭگىلىككە نۇكتە قويىلادى.

رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا قۇراما شتاتتارىندا ءبىر جىلدا 250 مىڭنان اسا ءولىم «دارىگەر قاتەلىگىنەن» بولادى. مەديتسينا قىزمەتكەرى ىسىنە شالا قاراۋدىڭ سالدارىنان بولعان ادام ءولىمى تىركەلگەن جاعدايدا جاراقات دەڭگەيىنە قاراي دارىگەر بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى. دەگەنمەن، اقش پەن ۇلىبريتانيادا «جەتكىلىكتى تۇردە مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلمەگەن» دەگەن ارنايى باپ جوق.

رەسەيدە ءوز قىزمەتىنە سالعىرتتىق تانىتقان دارىگەرگە 3 ءتۇرلى جازا تاعايىندالعان:

– ازاماتتىق-قۇقىقتىق جازا – وتەماقى جانە جاردەماقى تولەۋ;

–  تارتىپتىك جازا – سوگىس جاريالاۋ، جۇمىستان بوساتۋ، جۇمىس بەرۋشى تاراپىنان بەرىلەتىن قوسىمشا تابىستان ايىرۋ;

– قىلمىستىق جازا – قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ.

ءتۇيىن

كۇن تارتىبىنە اينالعان ماسەلەنىڭ ءبىر جاعى جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىق سالدارىنان دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى سالعىرتتىعىنا قاتىستى ءجىتى تەكسەرۋ مەن ستاتيستيكانىڭ جۇرگىزىلمەيتىنى تاعى بار. قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە دارىگەر قاتەلىگىنەن ورىن العان جاعدايلاردىڭ ىشىندە بىزگە بەيمالىمدەرىنىڭ قانشاما ەكەنىن ويلاساق، «دارىگەرگە كۇنىڭ تۇسپەسىن» دەپ تىلەۋگە تۋرا كەلەدى. ياعني ادام عۇمىرىن «ويىنشىق» ەتكەندەر ءوز قىزمەتىنە ادال مامانداردىڭ ەڭبەگىن دە ەش كەتىرىپ وتىر. ءسوز سوڭىندا، اق حالاتتى ابزال جاندار ادامگەرشىلىك ۇعىمى مەن «گيپپوكرات» الدىنداعى انتىن ۇمىتپاسا ەكەن دەيمىز.

"The Qazaq Times"