Saudalanğan ağza nemese Qazaqstanda därigerler «qılmıskerge» aynalğan ba?

Qazaqstanda medicina qızmetkerleriniñ käsiptik mindetterin tiisinşe orındamauı beleñ alıp keledi. Düniejüzilik Densaulıq saqtau wyımınıñ (DDSW) mälimetinşe, aviakatastrofağa qarağanda däriger qateliginen qaza tapqandar sanı artqan. Tiisti zañda «därigerdiñ qateligi» payımı bolmasa da, Qazaqstanda «abzal jan» atanğan mamandardıñ salğırttığı jaylı soñğı jañalıqtar jağa wstatıp otır.

Osı aptada adam ağzasın zañsız saudalap, operaciya jasauğa baylanıstı kezekti märte şu şıqtı. Şımkentte policiya qızmetkerleri № 1 qalalıq klinikalıq auruhananıñ bas därigeri Abılay Donbaydı «transplantaciya boyınşa zañsız jwmıs istegen halıqaralıq qılmıstıq topqa qatısı bar» degen küdikpen izolyatorğa qamadı. Därigerge «transwlttıq qılmıstıq topqa qatısu» jäne «adam organdarın zañsız alu» baptarı boyınşa ayıp tağılıp otır.

Birinşi därejeli hirurg-däriger, transplantolog Abılay Donbay osı salada 10 jıl qızmet etip, Mäskeu men Seulde jwmıs istep, täjiribe almasqan. 2017 jıldan bastap qazir jwmıs istep jatqan auruhanada hirurgiya boyınşa bas därigerdiñ orınbasarı bolğan. Bwdan bölek, Donbay Şımkent qalalıq qoğamdıq keñestiñ müşesi.

Bwl – transplantaciyağa baylanıstı soñğı jartı jılda wstalğan ekinşi däriger. Mausımda Ukrainanıñ policiyası 20 ukraindıqtıñ büyrek-bauırların 10-15 mıñ dollarğa, qazaqstandıqtarğa onıñ işinde därigerlerge satqanı turalı aytqan bolatın. Keyinnen şildede şımkenttik transplantolog Ğani Qwttımwratov pen qılmıstıq toptıñ müşesi qırğız azamatı Taysalova wstaldı. Därigerdiñ uaqıtşa qamau izolyatorında (SIZO) otırğanına jartı jılğa juıqtadı. Ol küdikti retinde Qılmıstıq ko­deks­tiñ 116-babı 3-bölimi (eki nemese odan da köp adam­ğa qatıstı adam terisi men organdarın zañsız jolmen alu nemese aluğa mäjbürleu), 264-baptıñ 2-bölimi (trans­wlttıq wyımdasqan topqa nemese transwlttıq wyım­­ğa qatısu) boyınşa tergeuge jiberilgen.

Ğ.Qwttımwratov ta joğarı därejeli transplantolog-däriger, äri «Bolaşaq» stipendiatı. 2012 jıldan beri transplantaciya boyınşa mıñnan astam operaciya jasalsa, onıñ 28%-ı Qwttımwratovtıñ qatısuımen ötken. Därigerdiñ isine qatıstı QR Densaulıq saqtau ministri Eljan Birtanov: «Biz onı öte bilikti däriger ekenin jaqsı bilemiz. Käsibi qasietter boyınşa oğan aytar şağımımız joq. Al oqiğanıñ qalay bolğanın qwqıq qorğau organdarı tergesin, anıqtasın. Olar jaqında nätijelerdi bayandaydı degen oydamın», – dep qısqa qayırdı. Qwttımwratovtıñ jazıqsız ekenin aytıp, prezidenttiñ, Densaulıq saqtau, İşki ister ministrligine, Bas prokurorğa hat jazıp, araşa swrap jatqandar da bar.

Negizinen Halıq densaulığı jäne densaulıq saqtau jüyesi turalı ko­dekste do­nordıñ eki türine rwq­sat beril­gen: birinşisi – nauqastıñ tuıs­tarı ne oğan qaytarımsız ­ne­gizde erikti türde kömek bergisi kelgen emo­cionaldı donor (dosı, körşi­si ne özge bögde adamdar), ­ekin­şisi – tiri kezinde dene müşe­lerin mwqtaj adamdarğa beruge qar­sılıq bildir­megenin jaqın­darı rastağan öli donor. Qazirgi uaqıtta qos däriger isine qatıstı tergeu amaldarı donordı qanday jağdayda «satqanın» anıqtap jatır.

İşki ister ministrliginiñ mälimetinşe, 2017 jıldan bastap Qazaqstan aumağında adam ağzasın satu jäne zañsız operaciya jasau boyınşa qılmıstıq top jwmıs istegen. Do­nordı Özbekstan, Qırğız­stan men Ukrainadan äkelgen. Recipientterdi Izrail'den aldırtqan. Al organdardı auıstıru boyınşa operaciyalar köbine şeteldik qaltalı azamattarğa jasalğan. Olar eki jıl işinde 50-den astam zañ­sız ota jasap, 10 mln AQŞ dol­ları köleminde payda tapqan. İİM wsınğan mälimetter boyınşa, biılğı jıldıñ özinde adam saudasına qarsı küres boyınşa 141 qıl­mıstıq is qozğalğan: 59-ı adam azğasın saudalauğa qatıstı.

Qazaqstanda transplantologiya salasında bilikti mamandar sanaulı. Donorğa mwqtaj nauqastar kezegi de artqan. Joğarıda esimi atalğan därigerler sol sanaulılardıñ qatarında edi. Degenmen, arnayı qılmıstıq topqa müşelik etken «bilikti transplantologtardıñ» isi zañ aldında şeşim tabadı degen ümit bar.

«Jasırın ölim»

Adam ağzasın saudalaudan bölek, därigerler salğırttığınan bolğan närestereler ölimi de jiilegen. 22 qazanda Densaulıq saqtau ministrliginiñ tauarlar men körsetiletin qızmetterdiñ sapasın jäne qauipsizdigin baqılau komitetiniñ basşısı Lyudmila Byurabekova 2018 jılı Qazaqstanda 277 bala tiri tusa da, onı därigerler öli tudı dep jazğan. Bala ölimin jasırğan aymaqtar qatarında Qızılorda, Jambıl, Atırau oblıstarı aldıñğı orında.

Resmi mälimetter boyınşa, 2019 jılğı qañtar-tamız aylarında jasına tolıp ülgermegen 2239 säbi (2018 jılğı qañtar-tamız – 2117) ölimi tirkelgen. 2018 jıldıñ säykes kezeñimen salıstırğanda bir jasqa deyingi qaytıs bolğan balalar sanı biıl 5,8%-ğa östi. Qazaqstan Respublikası Wlttıq ekonomika ministrligi Statistika komitetiniñ saytında jariyalanğan «Qazaqstan Respublikasınıñ äleumettik-ekonomikalıq damuı» jinağında körsetilgen derekter boyınşa, qañtar-tamız aralığında tuğan är mıñ balağa şaqqanda 8,44 (8,09 – 2018 j.) ölim-jitim jağdayı tirkelgen.

Bwl mäsele jöninde oqırman Kamişa Esmuhambetqızı öziniñ Facebook paraqşasında: «Medicinamız kedey, qwrdımğa ketip bara jatqanday seziledi. Därigerlerdiñ türi anau, keybiri qılmısker, keybiri medicina koroli. Är bir jasağan eñbegi, alğan marapatı biz üşin mindet. Aqşa berse köñili köteriledi, aqşa bermese davleniyası tüsip pacientti ösekteydi. Sonda jeti jıl ne oqıdı? Balıq basınan şiridi degeni ras, demek univer mwğalimderi jetik maman emes, kilgey ötirik jiğan avtoritetterimen paydalanıp, bilimsiz kadrlardı jer jahanğa taratqanday, künde ökinişti jağdaydı jii estimiz. Medicina salasında jaqsı jañalıq estu arman boldı. Kilgey köñili tolmağan, tolmaytın därigerler, tipti ministrdiñ ornınan ketuin talap etkenine qarağanda, demek medicina bılıqpen şılıqqa tolı. Söyte twra Birtanov därigerlerdi qılmıstıq jauapqa tartu tiimdi emes, äri mäseleniñ şeşimi ol emes dep otır. Egerde jemqorlıqqa qarsı küres agenttigi bwl mäseleni kötermegende. Älde qaşan swrauı joq adamday, balanı toñatqızşqa salama? Birtanov kelgeli ne özgerdi? Künde bir däriger qılmıs jasağanın jäne bir däriger qılmıstı jasırğanın esitip jağamızdı wstaytın boldıq. Demek, Ministr qanday bolsa, därigerler sonday. Büytkenşe medicinanı aqılı aynaldırıp, janımızdı şüberekke tüyip otırayıq. Basqa amalımız joq!», – dep aşınadı.

Qılmısqa jaza

Älemdik täjiribede medicina qızmetkerlerine aldın ala kinä taqpau üşin därigerdiñ qatesin «incident» nemese «jazatayım oqiğa» dep ataydı. Al Qazaqstanda «käsiptik mindetterin tiisinşe orındamauı» dep atalıp, Qılmıstıq kodekste de solay belgilengen (317-bap). YAğni zañ boyınşa däriger salğırttığınan bolğan jaraqattıñ därejesine qaray jaza tağayındaladı. därigerler adam densaulığına ortaşa ziyan keltirgen jağdayda 200 aylıq eseptik körsetkiş deñgeyinde ayıppwl saluğa, 80 sağatqa deyingi merzimde qoğamdıq jwmısqa tartuğa ne 50 täulikke deyingi merzimge qamauğa aluğa jazalanadı. Adam densaulığına auır ziyan keltirgen jağdayda belgili bir lauazımdı atqaru ne belgili bir qızmetpen aynalısu qwqığınan 1 jılğa deyin merzimge ayıra otırıp, oğan 3000 AEK mölşerinde ayıppwl saluğa jäne de üş jılğa deyin bas bostandığınan ayıru jazası tağayındaladı.

Däriger qateligine baylanıstı qarastırılatın jazalardıñ älemdik täjiribesine zer salayıq. Ejelgi Rimde nauqas densaulığına salğırt qarağan därigerdiñ qolın şapsa, batıs elderinde halıq aldında darğa asatın bolğan. Keşegiden büginge oralsaq, «däriger qateligi» degen wğımnıñ özine japon halqı «adamgerşilikten bezgen» dep qaraydı. Japoniya biligi qızmet kezinde qateligi anıqtalğan därigerdi qılmıstıq jauapkerşilikke tartadı. Abaqtığa jappasa da, BAQ ökilderiniñ nazarın audarıp, qate jibergen därigerdi barınşa masqara etuge tırısadı. Osılayşa, därigerdiñ käsiptik qızmetine mäñgilikke nükte qoyıladı.

Resmi mälimetter boyınşa Qwrama Ştattarında bir jılda 250 mıñnan asa ölim «däriger qateliginen» boladı. Medicina qızmetkeri isine şala qaraudıñ saldarınan bolğan adam ölimi tirkelgen jağdayda jaraqat deñgeyine qaray däriger belgili bir merzimge bas bostandığınan ayırıladı. Degenmen, AQŞ pen Wlıbritaniyada «jetkilikti türde medicinalıq kömek körsetilmegen» degen arnayı bap joq.

Reseyde öz qızmetine salğırttıq tanıtqan därigerge 3 türli jaza tağayındalğan:

– azamattıq-qwqıqtıq jaza – ötemaqı jäne järdemaqı töleu;

–  tärtiptik jaza – sögis jariyalau, jwmıstan bosatu, jwmıs beruşi tarapınan beriletin qosımşa tabıstan ayıru;

– qılmıstıq jaza – qılmıstıq jauapkerşilikke tartu.

Tüyin

Kün tärtibine aynalğan mäseleniñ bir jağı jeñ wşınan jalğasqan jemqorlıq saldarınan desek, qatelespeymiz. Medicina qızmetkerleri salğırttığına qatıstı jiti tekseru men statistikanıñ jürgizilmeytini tağı bar. Qazaqstannıñ tükpir-tükpirinde däriger qateliginen orın alğan jağdaylardıñ işinde bizge beymälimderiniñ qanşama ekenin oylasaq, «därigerge küniñ tüspesin» dep tileuge tura keledi. YAğni adam ğwmırın «oyınşıq» etkender öz qızmetine adal mamandardıñ eñbegin de eş ketirip otır. Söz soñında, aq halattı abzal jandar adamgerşilik wğımı men «Gippokrat» aldındağı antın wmıtpasa eken deymiz.

"The Qazaq Times"