اقش-تىڭ شىنجاڭ ماسەلەسىن كوتەرۋى قىتاي بيلىگىن الاڭداتتى

جاقىندا اقش-تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى مايك پومپەو شىنجاڭ ماسەلەسى تۋرالى پىكىر ءبىلدىرىپ، قىتاي ۇكىمەتىن «فاكتىلەردى ەلەمەيدى» جانە «قىتايدىڭ ىشكى ءىسى دەگەندى جەلەۋ ەتەدى» دەپ سىنعا العان بولاتىن. كەشە قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى بۇل ايىپتاۋلاردى جوققا شىعاردى جانە اقش لاۋازىمدىسىنىڭ پىكىرىنە نارازىلىق تانىتتى.

پومپەو وتكەن جۇما كۇنى كانزاس شاتى ۋنيۆەرسيتەتىندە جۋرناليستەرگە بەرگەن جاۋابىندا، بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا شىنجاڭ ماسەلەسىن تالقىلاپ، سول ارقىلى قىتاي ۇكىمەتىنىڭ شىنجاڭدى قالاي «ۇستاپ وتىرعانىن» اشىق كورسەتۋ جانە اقش باستاعان ەلدەردىڭ قولداۋىندا شىنجاڭداعى از ساندى ۇلتتارعا جاسالعان قىسىم توقتاتىلادى دەپ ۇمىتتەنەتىنىن بىلدىرگەن.

مايك پومپەو سوزىندە شىنجاعداعى ۇيعىرلاردىڭ ازات بولۋىن ءۇمىت ەتەتىنىن دە ايتقان. «قىتاي مەن ءبىزدىڭ ارامىزدا كوپتەگەن قيىندىقتار بار، بىراق بۇل ماسەلە ۇيعىرلاردىڭ اجىراماس ادام قۇقىقتارىنا قاتىستى نەگىزگى ماسەلە بولىپ تابىلادى». – دەگەن اقش مەم. حاتشىسى.

پومپەو سونىمەن بىرگە، اقش-تىڭ شىنجاڭ ماسەلەسىنىڭ شەشىم تابۋىن قولدايتىنىن، الايدا، شىنجاڭداعى از ساندى ۇلتتارعا دەگەن قىسىمدى توقتاتۋعا ءالى دە كۇش-جىگەردىڭ جەتىسپەيتىنىن ايتقان. Cوندىقتاندا الداعى بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا وسى ماسەلەنى كوتەرۋگە تىرىساتىنىن جەتكىزگەن.

اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى سوزىندە شىنجاڭداعى «تاربيەلەۋ لاگەرلەرى» تۋرالى دا كوبىرەك توقتالعان. قىتاي ۇكىمەتى بۇل لاگەرلەردى «كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتارى» دەپ ءتۇسىندىرىپ كەلەدى. پومپەو اتالعان لاگەرلەردە ميلليوننان استام از ساندى ۇلت وكىلدەرىنىڭ قامالىپ، ەركىندىگىنەن ايىرىلعانىن جانە «مي جۋ» پروتسەسىنەن ءوتىپ جاتقانىن ءسوز ەتەدى.

قىتاي ءسىم وكىلى حۋا ءچۇنيڭ بۇل تۋرالى تۇسىنىك بەرىپ، اتالعان ورتالىقتار «شىنجاڭ تۇرعىندارىن ەكسترەميزمنەن قورعايدى»، «ولاردىڭ ەكسترەميستىك توپتارعا ىلەسىپ ءتۇرلى قىلمىس جاساۋىنىڭ الدىن الادى» دەپ تۇسىندىرگەن. ول جانە بۇل لاگەرلەردىڭ ناتيجەسىندە شىنجاڭدا ءۇش جىل ىشىندە ەشقانداي تەررورلىق ارەكەتتەردىڭ بولماعانىن العا تارتقان.

مەيلى قالاي بولسا دا، اقش جوعارى لاۋازىمدى تۇلعاسىنىڭ شىنجاڭ ماسەلەسىن كوتەرۋى جانە ونى بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا تالقىلاۋ تۋرالى ءسوز قوزعاۋى بەيجىڭ بيلىگىن الاڭداتپاي قويمايدى. قازىر بەيجىڭ بيلىگىنىڭ ەل تۇتاستىعى ءۇشىن بارلىق شارالاردى جاساپ جاتقانىنا قاراماستان، گونكونگ، تايۋان (تايۆان), تيبەت جانە شىنجاڭ ماسەلەلەرى بارعان سايىن ۋشىعىپ كەلەدى. شىنجاڭ ماسەلەسى قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى رەتىندە باسا نازار اۋداراتىن تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى.

ايتا كەتەيىك، كوپ جىلداردان بەرى شەتەلگە، اسىرەسە اقش-قا قونىس اۋدارعان ۇيعىرلاردىڭ زيالى توپتارى اقش ۇكىمەتىنىڭ نازارىن شىنجاڭ ماسەلەسىنە اۋدارۋعا تىرىسىپ كەلەدى. سوعان ساي، ترامپ ۇكىمەتى تۇسىندا شىنجاڭ ماسەلەسى ءجيى ايتىلا باستادى. الايدا، ۇيعىرلاردىڭ بەلگىلى-بەلگىسىز ۇيىمدارى حالىقارالىق ارەنادا قازىرگى شىنجاڭ اۆتونوميالى رەگيونىن تەك ۇيعىر ماسەلەسى رەتىندە كوتەرىپ، باتىس ەلدەرىندە شىنجاڭ تولىقتاي ۇيعىرلاردىڭ تەرريتورياسى دەگەن تۇسىنىكتى قالىپتاستىرۋعا تىرىسىپ كەلەدى. سوندىقتاندا، موعۇلستان داۋىرىنەن تارتىپ، ءتىپتى ودان دا بۇرىنعى داۋىرلەردە ءتاڭىر تاۋىنىڭ سولتۇستىگىن كوشپەلى تۇركى تايپالارىنىڭ مەكەندەگەنىن، جوڭعار مەملەكەتىنەن بۇرىن دا سول وڭىرلەردە قازاقتى قۇراعان رۋ تايپالار بولعانىن، بۇل كۇندە دە سولتۇستىك شىنجاڭدا قازاق ۇلتىنىڭ وزىندىك مۇددەسى بار ەكەنى ەسكەرۋسىز قالىپ بارادى. ءتىپتى، شىنجاڭدى ۇيعىرلاردىڭ كوزىمەن تاني باستاعان باتىس ولكەلەرى قحر قۇرىلىپ، ۇيعىرلار قارسىلىقسىز كوممۋنيستىك بيلىكتى قابىلداعان كەزدە دە، ءتاڭىرتاۋىنىڭ سولتۇستىك بەتىندە قازاقتاردىڭ ۇلتازاتتىق كۇرەسى جالعاسىپ جاتقانىن بىلە بەرمەيدى.

“The Qazaq Times”