«داۋدىڭ باسى – Brexit»: ەو مەن ۇلىبريتانياعا تونگەن قاۋىپ

بىرىككەن كورولدىكتىڭ ەۋروپالىق وداق قۇرامىنان شىعۋ تۋرالى شەشىمى الەمدە بىرقاتار ماسەلەلەر مەن ساياسي لەكسيكونعا وزگەرىستەر اكەلدى. ساناۋلى ۋاقىت ارالىعىندا بريتانيالىق Brexit كەلىسىمى تەك قانا ەكونوميكالىق ەمەس، ميگراتسيالىق داۋ-دامايدىڭ ارتۋىنا اكەپ سوققان. ءارى، ەو قۇرامىمەن قابىلدانعان «50 باپ» تالاپتارىنا دا اسەر ەتتى. ۇلىبريتانياداعى ىشكى كوشى-قون ماسەلەسى ەل اۋماعىنا عانا سالقىنىن تيگىزبەيتىن بولعاندىقتان، ەۋرووداقتى دا الداعى جىلدارى بىرقاتار قيىندىقتار كۇتىپ تۇر.

كۇنى كەشە جاڭادان سايلانعان ۇلىبريتانيا پرەمەر-ءمينيسترى بوريس دجونسون ەليزاۆەتا پاتشايىمنان پارلامەنتتىڭ جۇمىسىن بەس اپتاعا توقتاتۋدى ۇسىندى. ەندى كەلەسى اپتادان باستاپ پارلامەنت 14 قازانعا دەيىن ۋاقىتشا دەمالىسقا كەتەدى. The Guardian جانە ۆۆس ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، ۇلىبريتانيا پارلامەنتىندەگى وزگەرىستەر ەۋروپالىق وداق بايلانىسىنا تىكەلەي قاتىستى، ءارى بۇل قادام ەلدەگى ساياساتىنداعى «ارەكەتسىزدىكتىڭ» بەلگىسى.

باستاپقىدا Brexit افريكا، ازيا ەلدەرىنەن جانە ەۋروپانىڭ «ارتتا قالعان» مەملەكەتتەرى سانالاتىن پولشا، رۋمىنيا، بالتىق بويى ەلدەرىنەن بوسقىنداردى قابىلداماۋ جانە كوشى-قون سەكتورىنداعى تالاپتاردى قاتاڭداتۋ ماقساتىندا قولعا الىنعان. كەيىننەن ميگرايتسيالىق ماسەلەنى شەشۋ جولىنداعى ماقسات ساياسي اسپەكتىلەرگە ۇلاستى. مۇنداعى اسپەكت دەپ وتىرعانىمىز، گەرمانيانىڭ ەۋروپالىق وداقتاعى دومينانتتى رولگە يە بولۋى ەدى. بريتانيا 2016 جىلى Brexit بويىنشا جاڭا رەفەرەندۋم قابىلداپ، ميگرانتتاردى «اۋلاق ۇستاۋ» جونىندە باس قاتىرىپ جۇرگەندە، گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەل «ميگرانتتار ءۇشىن قۇشاعىمىز اشىق» دەپ ۇران تاستادى. ال ەۋروپالىق وداقتىڭ و باستان العا قويعان ماقساتى حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك، ادام قۇقىعى جانە تەڭدىك ماسەلەسى بولاتىن. وسىدان كەيىن گفر ەۋرووداقتاعى ايقىن باسىمدىققا قول جەتكىزىپ، «سالقىن ساياسات» ۇستانعان بريتانيا ءبىر كوش ارتتا قالعان.

سەپاراتيزم: سالقىن ساياسات سالدارى

رەفەرەندۋم كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن، ەلدى ساياسي كريزيس لەبى شارپىپ ءوتتى. پرەمەر-مينيستر تەرەزا مەي ءوز ەركىمەن وتستاۆكاعا كەتىپ، پارلامەنت مۇشەلەرى اۋىستى. ەۋروپالىق ينتەگراتسيادان كومەك كۇتەتىن بريتاندىقتار لوندوندا بىرنەشە مارتە نارازىلىق شەرۋلەرىن ۇيىمداستىرىپ، بريتانيا بيلىگى ەكى توپقا ءبولىندى. مۇنىڭ ارتى ەكونوميكالىق رەگرەسكە ۇلاسقان. ماسەلەن، سوڭعى ەكى جىل ىشىندە فۋنت ستەرلينگ كولەمى 2009 جىلعى ناۋرىزداعى ەڭ تومەنگى كورسەتكىشكە جەتتى.

Brexit شەشىمىنە قارسى ۇيىمداستىرىلعان نارازىلىق اكتسيالارىنىڭ ءبىرى. فوتو: https://g1.nh.ee

ۇلىبريتانيا ەو قۇرامىنان شىققاننان كەيىن، وداقتى ءبىرشاما وزگەرىستەر كۇتىپ تۇر. كولەمى جانە دەڭگەيى جاعىنان نەگىزگى كۇش سانالاتىن بريتانيامەن قوش ايتىسۋ جالپى ەۋروپالىق وداقتاعى ەلدەر ءۇشىن وڭاي سوقپاسى ءمالىم. ماڭىزدى وداقتاسىنا قاتىستى مالىمدەمە جاساعان گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەل مەن فرانتسيا پرەزيدەنتى ەممانۋەل ماكرون دا «ءبىراز ۋاقىت قيىندىقتارعا توتەپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى» دەگەن. امەريكالىق فينانسيست، ينۆەستور دجوردج سوروس «Brexit – ناعىز كاتاستروفا» دەيدى سۇحباتىندا. سەبەبى، ءدال وسى كەلىسىم ەۋروپالىق وداقتىڭ دامۋىن باسەڭدەتىپ، بيرجاداعى تسيفرلاردىڭ قۇلدىراۋىنا اكەپ سوعادى.

نەگىزىنەن Brexit بويىنشا كەلىسسوزدەر 2017 جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلەدى. 2016 جىلعى رەفەرەندۋم بويىنشا ۇلىبريتانيا 29 ناۋرىزدا ەۋروپالىق وداق قۇرامىنان شىعۋى ءتيىس بولاتىن. الايدا، تاراپتار ورتاق كەلىسىمگە كەلە الماعاندىقتان، Brexit ۋاقىتى ەكى رەت كەينگە شەگەرىلگەن. تاياۋدا ءمالىم بولعانداي، رەسمي بريۋسسەل ۇلىبريتانيانىڭ ەۋرووداق قۇرامىنان 31 قازاندا شىعاتىنىن ايتتى. بۇل قادام دا كەزەكتى مارتە ءساتسىز اياقتالسا، بريتانيا وداق قۇرامىنان كەلىسىمشارتسىز شىعۋى ءتيىس. ەگەر بريتانيا ۇكىمەتى ەو-مەن كەدەندىك جانە قارجى سالاسىندا جاڭا كەلىسىمشارت جاساسسا، ايتارلىقتاي جەڭىسكە جەتەدى. الايدا، سولتۇستىك يرلانديامەن شەكارا ماسەلەسىن بىرىزدەندىرە الماي وتىرعان ۇلبىرتانيانىڭ وداقسىز باستالاتىن العاشقى جىلدارى ەكونوميكاداعى «تار جول، تايعاققا» ۇلاسپاق.

"The Qazaq Times"