Wlıbritaniya prem'er-ministri Boris Djonson, Kanada prem'eri Djastin Tryudo, Germaniya kancleri Angela Merkel' jäne Franciya prezidenti Emmanuel' Makron G7: "Ülken jetilik" sammitinde. 2019 jıl. Foto: EPA-EFE/DYLAN MARTINEZ / POOL

Birikken Korol'diktiñ Europalıq odaq qwramınan şığu turalı şeşimi älemde birqatar mäseleler men sayasi leksikonğa özgerister äkeldi. Sanaulı uaqıt aralığında britaniyalıq Brexit kelisimi tek qana ekonomikalıq emes, migraciyalıq dau-damaydıñ artuına äkep soqqan. Äri, EO qwramımen qabıldanğan «50 bap» talaptarına da äser etti. Wlıbritaniyadağı işki köşi-qon mäselesi el aumağına ğana salqının tigizbeytin bolğandıqtan, Euroodaqtı da aldağı jıldarı birqatar qiındıqtar kütip twr.

Küni keşe jañadan saylanğan Wlıbritaniya prem'er-ministri Boris Djonson Elizaveta patşayımnan parlamenttiñ jwmısın bes aptağa toqtatudı wsındı. Endi kelesi aptadan bastap parlament 14 qazanğa deyin uaqıtşa demalısqa ketedi. The Guardian jäne VVS sarapşılarınıñ pikirinşe, Wlıbritaniya parlamentindegi özgerister Europalıq odaq baylanısına tikeley qatıstı, äri bwl qadam eldegi sayasatındağı «äreketsizdiktiñ» belgisi.

Bastapqıda Brexit Afrika, Aziya elderinen jäne Europanıñ «artta qalğan» memleketteri sanalatın Pol'şa, Rumıniya, Baltıq boyı elderinen bosqındardı qabıldamau jäne köşi-qon sektorındağı talaptardı qatañdatu maqsatında qolğa alınğan. Keyinnen migraicyalıq mäseleni şeşu jolındağı maqsat sayasi aspektilerge wlastı. Mwndağı aspekt dep otırğanımız, Germaniyanıñ Europalıq odaqtağı dominanttı rölge ie boluı edi. Britaniya 2016 jılı Brexit boyınşa jaña referendum qabıldap, migranttardı «aulaq wstau» jöninde bas qatırıp jürgende, Germaniya kancleri Angela Merkel' «migranttar üşin qwşağımız aşıq» dep wran tastadı. Al Europalıq odaqtıñ o bastan alğa qoyğan maqsatı halıqaralıq qauipsizdik, adam qwqığı jäne teñdik mäselesi bolatın. Osıdan keyin GFR Euroodaqtağı ayqın basımdıqqa qol jetkizip, «salqın sayasat» wstanğan Britaniya bir köş artta qalğan.

Separatizm: Salqın sayasat saldarı

Referendum küşine engennen keyin, eldi sayasi krizis lebi şarpıp ötti. Prem'er-ministr Tereza Mey öz erkimen otstavkağa ketip, parlament müşeleri auıstı. Europalıq integraciyadan kömek kütetin britandıqtar Londonda birneşe märte narazılıq şerulerin wyımdastırıp, Britaniya biligi eki topqa bölindi. Mwnıñ artı ekonomikalıq regreske wlasqan. Mäselen, soñğı eki jıl işinde funt sterling kölemi 2009 jılğı naurızdağı eñ tömengi körsetkişke jetti.

Brexit şeşimine qarsı wyımdastırılğan narazılıq akciyalarınıñ biri. Foto: https://g1.nh.ee

Wlıbritaniya EO qwramınan şıqqannan keyin, odaqtı birşama özgerister kütip twr. Kölemi jäne deñgeyi jağınan negizgi küş sanalatın Britaniyamen qoş aytısu jalpı Europalıq odaqtağı elder üşin oñay soqpası mälim. Mañızdı odaqtasına qatıstı mälimdeme jasağan Germaniya kancleri Angela Merkel' men Franciya prezidenti Emmanuel' Makron da «biraz uaqıt qiındıqtarğa tötep beruge tura keledi» degen. Amerikalıq finansist, investor Djordj Soros «Brexit – nağız katastrofa» deydi swhbatında. Sebebi, däl osı kelisim Europalıq odaqtıñ damuın bäseñdetip, birjadağı cifrlardıñ qwldırauına äkep soğadı.

Negizinen Brexit boyınşa kelissözder 2017 jıldan beri jalğasıp keledi. 2016 jılğı referendum boyınşa Wlıbritaniya 29 naurızda Europalıq odaq qwramınan şığuı tiis bolatın. Alayda, taraptar ortaq kelisimge kele almağandıqtan, Brexit uaqıtı eki ret keynge şegerilgen. Tayauda mälim bolğanday, resmi Bryussel' Wlıbritaniyanıñ Euroodaq qwramınan 31 qazanda şığatının ayttı. Bwl qadam da kezekti märte sätsiz ayaqtalsa, Britaniya odaq qwramınan kelisimşartsız şığuı tiis. Eger Britaniya ükimeti EO-men kedendik jäne qarjı salasında jaña kelisimşart jasassa, aytarlıqtay jeñiske jetedi. Alayda, Soltüstik Irlandiyamen şekara mäselesin birizdendire almay otırğan Wlbırtaniyanıñ odaqsız bastalatın alğaşqı jıldarı ekonomikadağı «tar jol, tayğaqqa» wlaspaq.

"The Qazaq Times"