«ەڭ الدىمەن اقپارات مەملەكەتتىك تىلدە – سول نەمەسە جوعارعى جاعىنا، ال، ورىس تىلىندە وڭ نەمەسە تومەنگى جاعىنا ورنالاسادى. سونداي-اق، بىردەي ولشەمدەگى ارىپتەرمەن جازىلۋى كەرەك. قاجەتتىگىنە قاراي اقپارات ماتىندەرى قوسىمشا باسقا تىلدەرگە اۋدارىلۋى مۇمكىن. بۇل جاعدايدا قارىپ ولشەمى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردە بەلگىلەنگەن تالاپتاردان اسپاۋعا ءتيىس. ەڭ باستىسى ەكى تىلدەگى ءماتىن بىردەي بولعاندا عانا دۇرىس بولىپ ەسەپتەلەدى», – دەپ باقشايتىپ كورسەتىلگەن زاڭناما («ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ 21-بابى) تالابىنا پىسقىرمايتىنداردىڭ قاراسى كوپ.
الدىڭعى شىعارىلىمدا ورتالىقتاعى 3,5 شاقىرىمدىق شاعىن عانا اۋەزوۆ كوشەسىنىڭ وزىنەن ەلۋ شاقتى ورەسكەل قاتەلىكتەر فوتوبايانىن ۇسىنعان بولاتىنبىز. بۇل جولى الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلاردىڭ «كورنەكى اقپاراتتاردىڭ بەرىلۋىندە قاتەلىكتەر شاشەتەكتەن» دەگەن ۋاجىنەن سوڭ الماتىداعى ەڭ ۇلكەن Forum Almaty ساۋدا ويىن-ساۋىق ورتالىعىنا (سوسو) ارنايىلاپ ات ءىزىن سالىپ ەدىك. 300-دەي برەندتىك كومپانيالارمەن كەلىسسوز جۇرگىزگەن ۋلترازاماناۋي عيماراتتىڭ ديزاينى مەن قۇرىلىمى، 70 مىڭ شارشى مەترلىك ساۋدا ايماعى تاڭدانارلىقتاي. بىراق، اتتەگەن-ايى سول، التايدى ايتا-ايتا قارتايعان جامال اپايدىڭ كەرىن كيگەن مەملەكەتتىك ءتىل قولدانىلىسى مۇندا دا كوڭىل كونشىتپەي تۇر.
بوستاندىق اۋدانىنىڭ نەگىزگى بولىگىندە ورنالاسقان عيماراتتىڭ ماڭىندا مەكتەپتەر، كوللەدجەر مەن جوو، بيزنەس نىساندارى كوپتەپ كەزدەسەدى. بەس قاباتتىق نىساننىڭ اۋقىمى كەڭ. تاۋلىگىنە 25 مىڭداي تۇتىنۋشى قابىلداۋعا قاۋقارلى دەپ ەسەپتەلگەن سوسو ءالى تولىق ىسكە قوسىلماعان كورىنەدى.
اينالا تۇگەل ارەنداتورلاردىڭ جاۋاپسىزدىعىنان جاسالعان «اياق كيىم گەرمانيادان»، «جاكىندا اشىلۋى»، «ەلەكترونيكا دۋكەنى»، «اشىلۋا قاراشا ايىندا»، «ارادا اشىلۋى»... سەكىلدى قاپتاعان قاتەلىكتەر. 5-ءشى قاباتتىڭ قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارىنداعى ماڭدايشالاردىڭ جازىلۋى، اس مازىرلەرى بارشاسى اعىلشىن نە ورىس تىلدەرىندە بەرىلگەن. قاتەلىكتەردىڭ دەنى كالكا اۋدارما، ورفوگرافيالىق تۇرعىدا. كەزدەسۋ جيىلىگى ەڭ ۇلكەن «سكورو وتكرىتيە» لوزۋنگى تۋرالى تىل جاناشىرى، لينگۆوپراكتيك، مەدياترەنەر نازگۇل قوجابەكوۆا «جاي عانا سوزدەردى اۋدارىپ ورىس تىلىندەگى رەتىمەن قويا سالاتىن كالكا ءادىسى ساۋاتسىزدىق» ەكەنىن، دۇرىسى «جۋىردا اشامىز» بولاتىنىن ايتادى. فيلولوگ، ءتىلشى عالىم انار سالقىنباي «اشىلۋى – جاقىندا» بولسا، اراسىنا سىزىقشا قويىلادى. كەرىسىنشە «جاقىندا اشىلۋى» بولسا سىزىقشا قويىلمايدى. ەكى نۇسقا دا قاتە ەمەس. تازا قازاقشاسى «جاقىندا اشىلادى»، – دەيدى.
ءبىرىنشى قاباتتاعى «دەتسكي مير» بالالار دۇكەنىندە ءىلۋلى تۇرعان جارنامانى وقىپ، ۇزاق ويلانۋعا تۋرا كەلدى. ءبىزدى بوگەلتكەن دۇنيە «ۆ شكولۋ – زا ۆىسوكيمي وتمەتكامي، ۆ «دەتسكي مير» – زا نيزكيمي تسەنامي!» جازباسىنىڭ «مەكتەپكە – ۇزدىك باعالار ءۇشىن. «بالالار الەمىنە» – تومەن باعالار ءۇشىن!» دەگەن اۋدارماسى. نازگۇل قوجابەكوۆانىڭ ايتۋىنشا، «جوعارى باعا مەكتەپتە، تومەن باعا «بالالار الەمىندە» دەپ بەرگەن ءجون.
ال «كەرەمەت اشىلۋ» دەپ جاڭساق اۋدارىلعان «گرانديوزنوە وتكرىتيە»-ءنىڭ دۇرىسىن ماماندار «سالتاناتتى اشىلۋى»، «اشىلۋ سالتاناتى» ەكەنىن ايتادى.
نىسان اكىمشىلىگى بارلىق شىعۋ ەسىكتەرىن ءبىر عانا اعىلشىن تىلىندەگى «EXIT» سوزىمەن تاڭبالاعان. ليفتىدەگى نۇسقاۋلىقتار دا تەك شەت تىلىندە. كەيبىر دۇكەن، تاماقتانۋ ورىندارىنىڭ اتاۋىنان تىس نىسان مارتەبەسىن ايقىندايتىن اقپاراتتارى مۇلدەم جوق نەمەسە كورنەكىلىك مالىمەتتەر تەك ورىسشا، شەت تىلىندە بەرىلگەن. 70-كە تارتا برەندى مەن 11 مىڭداي جازىلۋشىسى بار @forum_almaty پاراقشاسىنداعى وسى ۋاقىتقا دەيىن جاريالانعان 500-گە تارتا پوستتىڭ تۇگەلدەرلىگى ورىس تىلىندە. ءوزىن ادمينستراتور رەتىندە تانىستىرعان الەكساندر زوبولودينوۆ ارەنداتورلارمەن كەلىسىمشارتتا كورنەكى اقپاراتتاردىڭ مەملەكەتتىك تىلدە بەرىلۋىنە قاتىستى قاندايدا ءبىر مىندەتتەمە كورسەتىلگەن بە دەگەن سۇراعىمىزعا بۇل تۋرالى ايتا المايتىنىن، ونىمەن زاڭگەرلەر اينالىساتىنىن جەتكىزدى. سونداي-اق ول سوسو-نىڭ ءالى رەسمي اشىلماعاندىعىن، تەك تەحنيكالىق رەجيمدە جۇمىس ىستەپ جاتقاندىعىن مالىمدەدى. بۇل جەردە ەسكەرەتىن جايت، عيماراتتان ورىن تەپكەن بۋتيكتەر مەن برەندتەر جاڭا عانا بۇرشىك اتقان بيزنەس سەكتورىنان ەمەس، ابدەن نارىققا بەيىمدەلگەن اككى ۇيىمدار. دەمەك، بۇل كاسىپكەرلەردىڭ مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى ءالى دۇرىس كوزقاراسى قالىپتاسپاعانىن اڭعارتادى.
الماتى قالاسىنىڭ جالپى جيىنى 20-عا جۋىق سوسو نىساندارىنىڭ سيقى وسى كەيىپتە. ويتكەنى فرانشيزالىق، ۇلەسكەرلىك، سالىمشىلىق، ينۆەستيتسيالىق ۇلگىدە جۇمىس جاسايتىن كومپانيالار مەملەكەتتىك ءتىل نورمالارىنا مۇرىن شۇيىرە قارايدى.
جاڭا ساۋدا عيماراتىنداعى كورت-فۋتتىڭ ءبىرى La Tartine اتالاتىن فرانتسۋزدىق نان ونىمدەرىنىڭ كوفەحاناسىنىڭ اكىمگەرى نۇرسۇلۋ «اس مازىرىندەگى باعالار مەن تاۋار قۇرامىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدە» بەرىلمەۋىنە قاتىستى «فورۋمدا تۇرعانىمىزعا ءتورت اي بولدى، بىزگە ەشكىم بۇل تالاپ جايىندا ەشتەڭە دەگەن جوق. كەلىسىمشارتتا مۇنداي شارت بولعان جوق» دەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا كومپانيا فيليالدارى وسى ۋاقىتقا دەيىن مەملەكەتتىك تىلدەگى اس ءمازىرىنسىز جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى ءارى «قازاقتاردىڭ ءوزى ورىسشا سۇرايدى».
Mega جانە Dostyk Plaza سوسو-لارىمەن يىق تىرەسۋگە قابىلەتتى الپاۋىت Forum Almaty-نىڭ ىشىندەگى فۋد-كورتتىق تاماقتانۋ ورىندارى، كوسمەتيكا بۋتيكتەرى مەن زەرگەرلىك دۇكەندەرىنەن قازاق تىلىندەگى اقپاراتتى شالعىن ىشىنەن ينە ىزدەگەندەي ارەڭ تابۋعا بولادى. ءبىز تىلدەسكەن ادمينستراتور «بىرگە ارالايىق، كورسەتىڭىز» دەگەن سۇراۋىمەن ەكىنشى رەت اينالىپ كەلگەن سوڭ، ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ مەرزىمى تۋرالى ەشتەڭە ايتا المايتىنىن مالىمدەدى. «اتالعان ماسەلە بويىنشا قايدا نەنى قاشان قالاي تۇزەتەتىنىن جەتەكشى توپقا جەتكىزەتىن بولامىن» دەپ قورىتىندىلادى.
سونىمەن قاتار، Sulpak, technodom.kz, FLO سياقتى ساۋساقپەن سانارلىق كومپانيالاردىڭ مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى وڭ پوزيتسياسى «كەنجەكەيىمدەي ءبىر توبە». جانە فيستاشكا كوفەحاناسىنىڭ دا جۋىردا اشىلاتىنى تۋرالى باننەرى تالاپقا ساي. برەندىك تۇپنۇسقا اتاۋدان باسقا بارلىق اقپاراتتار قازاق تىلىندە قوسا كورسەتىلگەن. ءوزىڭدى تاۋەلسىز قر-دا جۇرگەندەي ەركىن سەزىنەسىڭ.
ەل ىشىندە ۇزاق ۋاقىت بويى قوزعالىپ كەلە جاتقان تاقىرىپ ترافيكتەرى تىم قىمبات، ءبىر-بىرىنەن بىرنەشە شاقىرىم عانا قاشىقتىقتا ورنالاسقان ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ ءجيى بوي كوتەرۋى ءبىراز سىنالعان ەدى. ءبىر قالادا جيىرما شاقتى سوسو سالعاننان گورى ءوندىرىس ورىندارىن، زاۋىت-تسەحتاردى ارتتىرۋ قاجەت دەيتىن ازاماتتار كوپ.
تاعى دا قايتالاپ ايتارىمىز، مەملەكەتتىك ءتىل قولدانىلىسىن قامتاماسىز ەتۋشى تەك مەملەكەتتىك مەكەمەلەر عانا ەمەس، بيزنەس سالاسىنداعى كەز كەلگەن كومپانيا زاڭعا قۇرمەتپەن قاراۋى ءتيىس. سوسو اكىمشىلىكتەرى جالعا الۋشىمەن جۇرگىزەتىن كەلىسىمشارتقا «مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى زاڭنامانى جۇزەگە اسىرۋ تۋرالى» مىندەتتەمە ەنگىزسىن.
سوسو بۋتيكتەرىنىڭ ماڭدايشاسىنداعى «مەنمۇندالاعان» جارنامالار، زاڭدى اتتاپ ءوتىپ وزگە تىلدە سايراپ تۇرعان بۇل كورنەكىلىكتەر ەلىمىزدەگى «ءتىل تۋرالى» زاڭدى بۇزۋدا. اتالعان ەرەجەلەر ساقتالماسا زاڭ تالابىن بۇزۋشىلىق رەتىندە ەسەپتەلىپ، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنە سايكەس اكىمشىلىك جازا قولدانىلادى دەيمىز. الايدا وعان ارنايى مونيتورينگ جۇرگىزىپ، تىلدىك نورمالاردىڭ ساقتالۋىن قاتاڭ قاداعالايتىن، باقىلاپ وتىرعان كىم بار؟ ساۋدا ورنىنىڭ بەس قاباتىندا دا دۇڭگىرشەكتەر اتالعان زاڭ تالاپتارىن ورەسكەل بۇزىپ وتىر. مۇندايدا «ۋا، كۇرەتامىر كاسىپكەر، كاسىبىڭىز ورگە دومالاسا ءبىز تىلەۋلەسپىز، قۋانىش تانىتامىز، بىراق ىرىسىڭدى مولايتقان ەلدىڭ زاڭىنا ءبىر ءسات مويىن بۇرعايسىڭ!» دەگىڭ كەلەدى.
زاڭسىزدىقتىڭ ءبىر اتى – «قاتەلىك». مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى زاڭ بۇزۋشىلىق نورماعا اينالعان قوعامدا «قر-دا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011 – 2019 ج. ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» پاسپورتىنىڭ كۇتىلەتىن ناتيجەلەر تىزىمىندە 2019 جىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن ەل تۇرعىندارىنىڭ ۇلەسى 90% قۇرايدى دەگەن مەجە ۋاقىتتى ۇرتوقپاقپەن ساباساڭ دا ىسكە اسپايتىن ميف. سول توقساندىقتى توڭىرەكتەمەي-اق، سەكسەندى ەڭسەرسەك تە جالعىزدىڭ ايۋ جىققانىنداي ەمەس پە؟
پاتشا كوڭىلدى وقىرمان، كەلەسى شىعارىلىمىمىزدا ادەتتەگىدەي رەداكتسيا قالانىڭ وزگە دە سوسو نىساندارى مەن قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارىنداعى قىزمەت كورسەتۋ ءتىلى مەن اس مازىرىنە ارنايى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، نازارلارىڭىزعا ۇسىناتىن بولامىز.
قوعامداعى تىنىس-تىرشىلىك پەن قالانىڭ بەت-بەينەسىن قالىپتاستىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن جارناما جانە كورنەكىلىك اقپارات ءتىلىن جولعا قويۋ ماقساتىندا ءبىز وسى كۇنگە دەيىن بىرىزدەندىرە الماعان الماتى قالاسى اكىمدىگىنە يا مادەنيەت مينيسترلىگىنە ەمەس، ەڭ اۋەلى تۇرعىنداردىڭ وزىنە ۇكىلى ءۇمىت ارتامىز. تۋىپ-ءوسىپ، اس-سۋىن ءىشىپ وسكەن ورتاق مەملەكەتىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن قادىر تۇتۋ ارقانداي ءوسىپ-ونگەن قازاقستاندىقتىڭ قاسيەتتى بورىشى.
P.S.: «قازاقستان حالقىن توپتاستىرۋدىڭ اسا ماڭىزدى فاكتورى بولىپ تابىلاتىن، ...مەملەكەتتiڭ بۇكiل اۋماعىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن مەملەكەتتiك تiلدi مەڭگەرۋ – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءاربiر ازاماتىنىڭ پارىزى»