Almatı qalasındağı eñ iri SOSO-nıñ biri Almaty Forumnısanı. Foto: vlast.kz

«Eñ aldımen aqparat memlekettik tilde – sol nemese joğarğı jağına, al, orıs tilinde oñ nemese tömengi jağına ornalasadı. Sonday-aq, birdey ölşemdegi äriptermen jazıluı kerek. Qajettigine qaray aqparat mätinderi qosımşa basqa tilderge audarıluı mümkin. Bwl jağdayda qarip ölşemi normativtik qwqıqtıq aktilerde belgilengen talaptardan aspauğa tiis. Eñ bastısı eki tildegi mätin birdey bolğanda ğana dwrıs bolıp esepteledi», – dep baqşaytıp körsetilgen zañnama («Til turalı» zañnıñ 21-babı) talabına pısqırmaytındardıñ qarası köp.

Aldıñğı şığarılımda ortalıqtağı 3,5 şaqırımdıq şağın ğana Äuezov köşesiniñ özinen elu şaqtı öreskel qatelikter fotobayanın wsınğan bolatınbız. Bwl jolı äleumettik jeli qoldanuşılardıñ «körneki aqparattardıñ beriluinde qatelikter şaşetekten» degen uäjinen soñ Almatıdağı eñ ülken Forum Almaty sauda oyın-sauıq ortalığına (SOSO)  arnayılap at izin salıp edik. 300-dey brendtik kompaniyalarmen kelissöz jürgizgen  ul'trazamanaui ğimarattıñ dizaynı men qwrılımı, 70 mıñ şarşı metrlik sauda aymağı tañdanarlıqtay. Biraq, ättegen-ayı sol, Altaydı ayta-ayta qartayğan Jamal apaydıñ kerin kigen memlekettik til qoldanılısı mwnda da köñil könşitpey twr.

Bostandıq audanınıñ negizgi böliginde ornalasqan ğimarattıñ mañında mektepter, kolledjer men JOO, biznes nısandarı köptep kezdesedi. Bes qabattıq nısannıñ auqımı keñ. Täuligine 25 mıñday twtınuşı qabıldauğa qauqarlı dep eseptelgen SOSO äli tolıq iske qosılmağan körinedi.

Aynala tügel arendatorlardıñ jauapsızdığınan jasalğan «Ayaq kiim Germaniyadan», «Jakında aşıluı», «Elektronika dukeni», «Aşılua qaraşa ayında», «arada aşıluı»... sekildi qaptağan qatelikter. 5-şi qabattıñ qoğamdıq tamaqtanu orındarındağı mañdayşalardıñ jazıluı, as mäzirleri barşası ağılşın ne orıs tilderinde berilgen. Qatelikterdiñ deni kal'ka audarma, orfografiyalıq twrğıda. Kezdesu jiiligi eñ ülken «Skoro otkrıtie» lozungi turalı  til janaşırı, lingvopraktik, mediatrener Nazgül Qojabekova «Jay ğana sözderdi audarıp orıs tilindegi retimen qoya salatın kal'ka ädisi sauatsızdıq» ekenin, dwrısı «Juırda aşamız» bolatının aytadı. Filolog, tilşi ğalım Anar Salqınbay «Aşıluı – jaqında» bolsa, arasına sızıqşa qoyıladı. Kerisinşe «Jaqında aşıluı» bolsa sızıqşa qoyılmaydı. Eki nwsqa da qate emes. Taza qazaqşası «Jaqında aşıladı», – deydi.

Memlekettik tildegi nwsqası qate jazılğan butik banneri. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik tildegi nwsqası qate jazılğan butik banneri. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Birinşi qabattağı «Detskiy mir» balalar dükeninde iluli twrğan jarnamanı oqıp, wzaq oylanuğa tura keldi. Bizdi bögeltken dünie «V şkolu – za vısokimi otmetkami, v «Detskiy mir» – za nizkimi cenami!» jazbasınıñ «Mektepke – üzdik bağalar üşin. «Balalar älemine» – tömen bağalar üşin!» degen audarması. Nazgül Qojabekovanıñ aytuınşa, «Joğarı bağa mektepte, tömen bağa «Balalar äleminde» dep bergen jön.

"Detskiy mir" dükeninde iluli twrğan jarnama. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Almaty Forum SOSO-dağı "Detskiy mir" balalar dükeni. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Al «Keremet aşılu» dep jañsaq audarılğan «Grandioznoe otkrıtie»-niñ dwrısın  mamandar «Saltanattı aşıluı», «Aşılu saltanatı» ekenin aytadı.

Memlekettik tildegi nwsqası qate jazılğan butik banneri. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Nısan äkimşiligi barlıq şığu esikterin bir ğana ağılşın tilindegi «EXIT» sözimen tañbalağan. Liftidegi nwsqaulıqtar da tek şet tilinde. Keybir düken, tamaqtanu orındarınıñ atauınan tıs nısan märtebesin ayqındaytın aqparattarı müldem joq nemese körnekilik mälimetter tek orısşa, şet tilinde berilgen. 70-ke tarta brendi  men 11 mıñday jazıluşısı bar @forum_almaty paraqşasındağı osı uaqıtqa deyin  jariyalanğan 500-ge tarta posttıñ tügelderligi orıs tilinde. Özin adminstrator retinde tanıstırğan Aleksandr Zobolodinov arendatorlarmen kelisimşartta körneki aqparattardıñ memlekettik tilde beriluine qatıstı qandayda bir mindetteme körsetilgen be degen swrağımızğa bwl turalı ayta almaytının, onımen zañgerler aynalısatının jetkizdi. Sonday-aq ol SOSO-nıñ äli resmi aşılmağandığın, tek tehnikalıq rejimde jwmıs istep jatqandığın mälimdedi. Bwl jerde eskeretin jayt, ğimarattan orın tepken butikter men brendter jaña ğana bürşik atqan biznes sektorınan emes, äbden narıqqa beyimdelgen äkki wyımdar. Demek, bwl käsipkerlerdiñ memlekettik tilge qatıstı äli dwrıs közqarası qalıptaspağanın añğartadı.

SOSO-nıñ barlıq şığu esikteri tek ağılşın tilindegi «EXIT» sözimen tañbalanğan. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Almatı qalasınıñ jalpı jiını 20-ğa juıq SOSO nısandarınıñ siqı osı keyipte. Öytkeni franşizalıq, üleskerlik, salımşılıq, investiciyalıq ülgide jwmıs jasaytın kompaniyalar memlekettik til normalarına mwrın şüyire qaraydı.

Jaña sauda ğimaratındağı kort-futtıñ biri La Tartine atalatın francuzdıq nan önimderiniñ kofehanasınıñ äkimgeri Nwrswlu «as mäzirindegi bağalar men tauar qwramınıñ memlekettik tilde» berilmeuine qatıstı «Forumda twrğanımızğa tört ay boldı, bizge eşkim bwl talap jayında eşteñe degen joq. Kelisimşartta mwnday şart bolğan joq» deydi. Onıñ aytuınşa kompaniya filialdarı osı uaqıtqa deyin memlekettik tildegi as mäzirinsiz jwmıs jürgizip keledi äri «qazaqtardıñ özi orısşa swraydı».

Mega jäne Dostyk Plaza SOSO-larımen iıq tiresuge qabiletti alpauıt Forum Almaty-nıñ işindegi fud-korttıq tamaqtanu orındarı, kosmetika butikteri men zergerlik dükenderinen qazaq tilindegi aqparattı şalğın işinen ine izdegendey äreñ tabuğa boladı. Biz tildesken adminstrator «birge aralayıq, körsetiñiz» degen swrauımen ekinşi ret aynalıp kelgen soñ, olqılıqtardıñ ornın toltıru merzimi turalı eşteñe ayta almaytının mälimdedi. «Atalğan mäsele boyınşa qayda neni qaşan qalay tüzetetinin jetekşi topqa jetkizetin bolamın» dep qorıtındıladı.

Sonımen qatar, Sulpak, technodom.kz, FLO siyaqtı sausaqpen sanarlıq kompaniyalardıñ memlekettik tilge qatıstı oñ poziciyası «Kenjekeyimdey bir töbe». Jäne Fistaşka kofehanasınıñ da juırda aşılatını turalı banneri talapqa say. Brendik tüpnwsqa ataudan basqa barlıq aqparattar qazaq tilinde qosa körsetilgen. Öziñdi täuelsiz QR-da jürgendey erkin sezinesiñ.

Memlekettik til normaların dwrıs iske asıratın FLO dükeni. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik til normaların dwrıs iske asıratın FLO dükeniniñ kireberisi. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Fistaşka kofehanasınıñ tildik talapqa say banneri. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

El işinde wzaq uaqıt boyı qozğalıp kele jatqan taqırıp trafikteri tım qımbat, bir-birinen birneşe şaqırım ğana qaşıqtıqta ornalasqan sauda ortalıqtarınıñ jii boy köterui biraz sınalğan edi. Bir qalada jiırma şaqtı SOSO salğannan göri öndiris orındarın, zauıt-cehtardı arttıru qajet deytin azamattar köp.

Tağı da qaytalap aytarımız, memlekettik til qoldanılısın qamtamasız etuşi tek memlekettik mekemeler ğana emes, biznes salasındağı kez kelgen  kompaniya zañğa qwrmetpen qarauı tiis. SOSO äkimşilikteri jalğa aluşımen jürgizetin kelisimşartqa «Memlekettik tilge qatıstı zañnamanı jüzege asıru turalı» mindetteme engizsin.

SOSO butikteriniñ mañdayşasındağı «menmwndalağan» jarnamalar, zañdı attap ötip özge tilde sayrap twrğan bwl körnekilikter elimizdegi «Til turalı» Zañdı bwzuda. Atalğan erejeler saqtalmasa zañ talabın bwzuşılıq retinde eseptelip, Äkimşilik qwqıq bwzuşılıq turalı kodeksine säykes äkimşilik jaza qoldanıladı deymiz. Alayda oğan arnayı monitoring jürgizip, tildik normalardıñ saqtaluın qatañ qadağalaytın, baqılap otırğan kim bar? Sauda ornınıñ bes qabatında da düñgirşekter atalğan zañ talaptarın öreskel bwzıp otır. Mwndayda «Ua, küretamır käsipker, käsibiñiz örge domalasa biz tileulespiz, quanış tanıtamız, biraq ırısıñdı molaytqan eldiñ Zañına bir sät moyın bwrğaysıñ!» degiñ keledi.

Zañsızdıqtıñ bir atı – «qatelik». Memlekettik tilge qatıstı zañ bwzuşılıq normağa aynalğan qoğamda «QR-da tilderdi damıtu men qoldanudıñ 2011 – 2019 j. arnalğan memlekettik bağdarlaması» pasportınıñ kütiletin nätijeler tiziminde 2019 jılı memlekettik tildi meñgergen el twrğındarınıñ ülesi 90% qwraydı degen meje uaqıttı wrtoqpaqpen sabasañ da iske aspaytın mif. Sol toqsandıqtı töñirektemey-aq, seksendi eñsersek te jalğızdıñ ayu jıqqanınday emes pe?

Patşa köñildi oqırman, kelesi şığarılımımızda ädettegidey redakciya qalanıñ özge de SOSO nısandarı men qoğamdıq tamaqtanu orındarındağı qızmet körsetu tili men as mäzirine arnayı zertteu jürgizip, nazarlarıñızğa wsınatın bolamız.

Qoğamdağı tınıs-tirşilik pen qalanıñ bet-beynesin qalıptastıruda mañızdı röl atqaratın jarnama jäne körnekilik aqparat tilin jolğa qoyu maqsatında biz osı künge deyin birizdendire almağan Almatı qalası äkimdigine ya Mädeniet ministrligine emes, eñ äueli twrğındardıñ özine ükili ümit artamız. Tuıp-ösip, as-suın işip ösken ortaq memleketimizdiñ memlekettik tilin qadir twtu ärqanday ösip-öngen qazaqstandıqtıñ qasietti borışı.

P.S.: «Qazaqstan halqın toptastırudıñ asa mañızdı faktorı bolıp tabılatın, ...memlekettiñ bükil aumağında qoğamdıq qatınastardıñ barlıq salasında qoldanılatın memlekettik tildi meñgeru – Qazaqstan Respublikasınıñ ärbir azamatınıñ parızı»

«Til zañınıñ» 4-babı

Memlekettik tildegi aqparattan jwrday qoğamdıq tamaqtanu ornı. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik tildegi aqparattan jwrday özbek şäyhanasında tek orıs tilinde berilgen. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik tildegi aqparattan jwrday qoğamdıq tamaqtanu ornı. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik tildegi aqparattan jwrday qoğamdıq tamaqtanu ornı. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Qoğamdıq tamaqtanu ornınıñ mañdayşası äueli memlekettik tilde berilui tiis. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

KFC atımen tanımal qoğamdıq tamaqtanu ornında körnekilik mälimetter tek şet tilde beriledi. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

KFC atımen tanımal qoğamdıq tamaqtanu ornında körnekilik mälimetter tek şet tilde beriledi. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Burger king te körneki bezendendirudi memlekettik tilde jürgizgisi kelmeydi. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Legorod damıtuğa arnalğan oyındar bölmesi tek orıs tilin tüsinetin ata-analar men balalarğa arnalğan ba degen swraq tudı. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik tildegi aqparattan jwrday qoğamdıq tamaqtanu ornı. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Orıs jäne ağılşın tilderinde ğana aqparat beruge qwlıqtı şarap dükeni. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik til qoldanılısı talaptarına qayşı avtorlıq düken mañdayşası. Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik tildegi eşbir aqparatı joq zergerlik düken. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik tildegi aqparatı körsetilmegen kiim dükeni. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik tildegi nwsqası kal'kamen şwbarlanğan audarma. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik til talaptarın elemeytin kosmetika dükeni. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik tildegi aqparattı "qajetsinbeytin" käsibi kosmetika dükeni. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Sözi ğayıp bolğan jazba banneri. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Memlekettik tilden basqasınıñ bäri bar tosınsıylar dükeni. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Belgili brend Mango da memlekettik til talaptarın elemeuge qwmbıl. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Mango işindegi jazbalar. Til bilmeytin jan tartınatın "elitalı" düken. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Evrika elektronikalıq dükeni de qazaq tilin kerek qılmaydı. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

"Qwday bere salğan kal'kanıñ" körinisi. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

Şığıs ashanasınıñ tek orıs tilindegi as mäziri bizdiñ täbetimizdi aşa almadı. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

"TRC" kürdeli sözin oqırman özi audarıp alsın degen nietten tuğan banner. Almaty Forum SOSO. Almatı qalası. 14 tamız 2019 jıl. Foto: QT

"The Qazaq Times"