ۆەنەسۋەلا داعدارىسى: مادۋرو ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ۋلتيماتۋمىن جوققا شىعاردى

ۆەنەسۋەلا پرەزيدەنتى نيكولاس مادۋرو بىرنەشە ەۋروپالىق ەلدەردىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن سايلاۋ وتكىزۋ تۋرالى ۋلتيماتۋمىن قابىلدامادى جانە ەلدەگى داعدارىس ازاماتتىق سوعىسقا مۇمكىن دەپ ەسكەرتۋ جاسادى.

اقش پەن باسقا دا كوپتەگەن ەلدەر نيكولاس مادۋرونى مەملەكەتتىڭ زاڭدى باسشىسى دەپ سانامايدى. ەۋروپارلامەنت جانە وزگە دە مەملەكەتتەر وتكەن اپتادا ءوزىن پرەزيدەنت مىندەتىن اتقارۋشى دەپ جاريالاعان ۆەنەسۋەلا وپپوزيتسيالىق پارلامەنتىنىڭ كوشباسشىسى (ۇلتتىق اسسامبلەيا) حۋان گۋايدونى ەلدىڭ ليگيتيمدى باسشىسى رەتىندە تانىدى. ال رەسەي جانە قىتاي «ديكتاتور باسشى» اتانعان ماۋدروعا قولداۋ ءبىلدىردى.

ۆەنەسۋەلاداعى سوڭعى پرەزيدەنت سايلاۋى 2018 جىلدىڭ مامىر ايىندا ءوتتى. سول كەزدە ۆەنەسۋەلا ۇكىمەتى ەل وپپوزيتسياسىن مويىنداماي، ولاردى «حالىق جاۋى» دەپ اتادى.  بىلتىرعا سايلاۋدا كەزەكتى مارتە مادۋرو جەڭىسكە جەتسە دە، باتىس پەن لاتىن امەريكاسىنىڭ جەتەكشى ەلدەرى بۇل جەڭىستى «فارس» دەپ باعالادى. ياعني شەتەل ۇكىمەتتەرىنىڭ كوپشىلىگى 56 جاسار مادۋرونىڭ يناۋگۋراتسياسىن ەلەمەدى. ونىڭ ىشىندە قىتاي، تۇركيا، يران جانە رەسەي بار.

ۆەنەسۋەلا وپپوزيتسيالىق پارلامەنتىنىڭ كوشباسشىسى (ۇلتتىق اسسامبلەيا) حۋان گۋايدو.

وتكەن اپتادا يسپانيا، گەرمانيا، فرانتسيا، ۇلىبريتانيا، نيدەرلاندى، پورتۋگاليا جانە اۋستريا مادۋرو بيلىگىنە ۋلتيماتۋم قويدى. شارت بويىنشا ول سەگىز كۇن ىشىندە سايلاۋ وتكىزۋى ءتيىس نەمەسە اقش، كانادا جانە ەۋروپا ەلدەرى رەسمي تۇردە وپپوزيتسيالىق ۇكىمەتتى ۆەنەسۋەلا بيلىگىنە لايىق دەپ تانيدى. بىراق، نيكولاس مادۋرو يسپاندىق «La Sexta» تەلەارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا مەرزىمىنەن بۇرىن سايلاۋ جاريالامايتىنىن ايتتى. ول ءوز سوزىندە: «ءبىز بىرەۋدەن ۋلتريماتۋم قابىلدامايمىز. ەگەر مەن ەۋروپالىق وداققا قاراتىپ كاتالونيا رەسپۋبليكاسىن مويىنداۋ ءۇشىن جەتى كۇن بەرەمىن، ايتپەسە ءبىز شارا قولدانامىز دەسەك، جاعداي قيىن بولار ەدى. حالىقارالىق ساياسات ۋلتيماتۋمدارعا نەگىزدەلە المايدى. مۇنداي وتارلاۋ مەن يمپەريالىق جۇەي قازىر جوق»، – دەدى. گۋايدوعا قولداۋ كورسەتكەن ترامپ سي-بي-ەس تەلەارناسىنا سۇحبات بەرىپ، ۆەنەسۋەلاعا سىرتقى كۇشتىڭ ارالاسۋى «قاقتىعىستاردى ۋشىقتىرادى» دەدى. ال مادۋرو ترامپقا «ۆەنەسۋەلا ەكىنشى ۆەتنام بولاتىنىن» ەسكەرتتى.

ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ

ۆەنەسۋەلا التىنشى جىل قاتارىنان كونوميكالىق قۇلدىراۋدى باستان كەشىرۋدە. 1 ميلليون پايىزدان استام ننفلياتسيالىق قۇلدىراۋعا ۇشىراعان ۆەنەسۋەلا وتكەن جىلى 1920 جىلدارداعى ۆەيمار رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە 2000 جىلعى زيمبابۆە تاريحىنداعى دەگراداتسيامەن ساي كەلدى. وسى رەتتە «مۇناي قورى بويىنشا الەمنىڭ جەتەكشى ەلدەر قاتارىنا كىرەتىن مەملەكەت ەكونوميكالىق قۇلدىراۋعا قالاي تاپ بولدى؟» دەگەن ساۋالعا تۋىندايدى. ۋگو چاۆەس 1998 جىلى پرەزيدەنت پوستىنا سايلانعاندا ەلدەگى جەمقورلىق پەن كەدەيشىلىكپەن كۇرەسۋگە ۋادە بەرگەن بولاتىن. ول ەلدىڭ مۇناي بايلىعىن كەدەيشىلىكتى جويىپ، حالىق تاپتارى اراسىنداعى تەڭسىزدىكتى قىسقارتۋعا ارنالعان الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى جۇرگىزۋگە پايدالاندى. بايلار مەن كەدەيلەر بولىپ بولىنەتىن جەرگىلىكتى حالىققا كوپشىلىك وسىنداي باعدارلامالار كەرەك دەپ ويلادى.

چاۆەس ۆەنەسۋەلانى ءححى عاسىردىڭ سوتسياليزمىنە اينالدىرعىسى كەلگەندىكتەن، ۋاقىت وتە كەلە ونىڭ ساياساتى راديكالدى سيپاتقا يە بولا باستادى. ول ونەركاسىپتى تولىقتاي مەملەكەت قولىنا الىپ، مەملەكەتتىك بيۋروكراتيانى كۇردەلەندىردى. مۇنىڭ بارلىعى مۇنايدان تۇسكەن پايدا جانە ەسەپسىز الىنعان قارىزدار ەسەبىنەن جۇرگىزىلدى. وسىلايشا ۆەنەسۋەلا قارىزعا بەلشەسىنەن باتتى. 2013 جىلدىڭ ناۋرىزىندا ۋگو قايتىس بولاردان بۇرىن ەكونوميكاسى ابدەن السىرەگەن ەل بيلىگىن تاپسىردى وزىنىڭ ءىزباسارى نيكولاس مادۋروعا تاپسىردى. سول ۋاقىتتان باستاپ ەلدى داعدارىس جايلادى.

ۆەنەسۋەلادا 2013 جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ اقش تاريحىنداعى ۇلى داعدارىستان شامامەن 2 ەسەگە كوپ. ال بۇل كورسەتكىش جالپى باتىس جارتىشار تاريحىنداعى ەڭ ۇلكەن دەگراداتسياعا اينالدى. جاقىندا عانا اقش ۇكىمەتىنىڭ امەريكالىق يۋريسديكتسياداعى ۆەنەسۋەلا مۇناي كومپانياسىنىڭ PDVSA اكتيۆتەرىن توقتاتىپ، اقش كومپانيالارىنا اتالعان ۇيىممەن مامىلەلەر جاساۋعا تىيىم سالعانىن ەسكەرسەك، الداعى ۋاقىتتا ەلدىڭ قارجىلىق دەڭگەيى ودان سايىن السىرەۋى مۇمكىن.

"The Qazaq Times"