مەكتەپتەردە كەلەڭسىزدىك نەگە كوبەيدى؟

سوڭعى جىلدارى قازاق قوعامىندا مەكتەپ وقىتۋشىلارىنىڭ وقۋشىعا قول جۇمساۋى نەمەسە وقۋشىلاردىڭ ۇستازىنا قارسى شىعۋى سىندى كەلەڭسىز ىستەر كوبەيە ءتۇستى. بىردە بالاسىن قورعاشتاعان اتا-انا ءبىلىم ورداسىنا كەلىپ جان-جالداسىپ جاتسا، ەندى بىردە بالاسىنا قول كوتەرگەن مۇعالىمدى تاياقتىڭ استىنان الىپ جاتاتىن ىستەرگە دە ءجۇز بەرۋدە. بۇل كەلەڭسىزدىكتەر قازىرگى دامىعان الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى قوعامعا تاراپ، جۇرت نازارىن اۋدارۋدا. سوعان ساي اتا-انالار مەن ۇستازدار اراسىندا، يا بولماسا، ۇستاز بەن شاكىرت اراسىندا ۇقساماعان پىكىر قايشىلىعى ءوربىپ وتىر.

ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى يەسى بۇگىن مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەنىنە سەنسەك، بۇل جاعدايعا سالعىرت قاراۋعا بولماسىن بىلەر ەدىك. بىراق، بۇل نەنى ايعاقتايدى نەمەسە ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى قايدا؟ ۇستازدىڭ شاكىرتىنە قول جۇمساۋى تاربيە بەرۋدەگى بىلىكتىلىك ماسەلەسى مە، الدە شاراسىزدىق پا؟ وقىتۋشى "تەنتەكتى" قالاي تەزگە سالعانى ءجون؟ ماسەلەنى ءبىر جاقتى ۇستازدارعا يتەرەتىن، بالاسىن اقتاپ ۇستازداردى تاياققا جىققان اتا-انانىڭ "بالاجاندىعىن" قالاي باعالاعان ءجون؟ مىنە وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ماقساتىندا ۇستازداردىڭ، انا-انالاردىڭ جانە ارنايى پسيحولوگ مامانداردىڭ پىكىرىنە قۇلاق ءتۇرۋدى ءجون سانادى.

بىرقاتار اتا-انا مەن ۇستازداردىڭ بەرگەن پىكىرلەرى اراسىنان مىنا بىرنەشەۋىن سارالاپ الدىق:

جامبىل وبلىسى، ت. رىسقۇلوۆ اۋدانىنداعى ۇستاز، رايحان الىمقۇلوۆا:

ۇزاق جىلدان بەرى ءبىلىم ورداسىندا جۇمىس ىستەپ كەلەمىن. بۇرىن وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن ىنتاسى جوعارىلاپ، مۇعالىمدەردى سىيلاعاندىقتان ءۇي تاپسىرماسىنا دا ۇقىپتىلىقپەن قارايتىن ەدى. الايدا، سوڭعى ۋاقىتتا تۇتاس سىنىپتان تەك، بىرەن-ساران بالالاردىڭ عانا وقۋعا دەگەن زەيىنى باسىم ەكەندىگىن اڭعاراسىڭ. سونىمەن قاتار، وقۋشىلاردىڭ مەكتەپكە تەلەفون الىپ كەلەتىندىگى دە ولاردىڭ ساباققا دەگەن ىنتاسىن تومەندەتەدى. ءوزى پارتادا وتىرعانىمەن، ويى باسقا جاققا اۋعان بالا ءبىلىمدى جاقسىلاپ سىڭىرەدى دەگەنگە سەنۋدىڭ ءوزى قيىن.

بۇدان بولەك، بالا تاربيەسىنە كوڭىل بولمەگەن اتا-انالار كىنالى. ارينە، كوپكە توپىراق شاشپايمىن. بىراق، تاڭنان كەشكە دەيىن قۋ تىرشىلىكتىڭ سوڭىنا ىلەسىپ بالاسىنىڭ ءۇي تاپسىرماسىن بىلاي قويعاندا، كۇنى بويى قانداي شارۋامەن اينالىسىپ جۇرگەنىن تەكسەرمەيتىن دە وتباسىلار بار. ءاربىر ساباقتا باسىن تومەن ۇستاپ ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداماي كەلگەن وقۋشىلار، ارينە ۇستازداردان ۇرىس ەستيدى.  ۇستاز بولعان ادام وعان جامان بول دەپ ۇرىسپايتىنى انىق قوي، مۇعالىمدەر بالالاردى جونگە سالۋدى ويلايدى. ال، مۇنداي جاعدايدى كۇندە باسىنان وتكەرىپ، ساباق بىتسە ۇمىتاتىن وقۋشىلار ەرتەڭ دە بۇل اڭگىمەنىڭ ارىعا بارمايتىندىعىن جاقسىلاپ زەرتتەپ العان.

سول سەكىلدى ارنايى بالالارىنىڭ ءتارتىبى مەن تاربيەسىنە بايلانىستى ۇيىمداستىرىلاتىن اتا-انالار جينالىسىنا دا كوپتەگەن وتباسىلاردىڭ اكە-شەشەسى توبە كورسەتپەيدى. مىنە، وسىلاي كەي بالالار تال بەسىكتەن تارتىپ تاربيەلەنبەگەندىكتەن، ونى ارى قاراي جەتىلدىرۋ دە قيىن ءىس.

الماتى قالاسى، المالى اۋدانىنداعى اتا-انا، اينامكوز نۇرقوجا: 

نەگىزىنەن ءاربىر اتا-انا بالام ءبىلىم السىن دەپ مەكتەپكە بەرەدى. الايدا، ءوز ءىسىن جەتىك بىلمەيتىن ۇستازداردىڭ كەسىرىنەن، مۇعالىم دەگەن اتقا اتا-انالاردىڭ تاراپىنان سىن كوپتەپ ايتىلىپ جاتقاندىعى راس. جوعارعى وقۋ ورىنىن كەشە عانا تامامداعان جاس مۇعالىمدەردىڭ قالاي وقىعاندىعىنا كوپ ادام ۇڭىلە بەرمەيدى. ونىڭ بالامەن جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى، ءبىلىمى جانە تاربيەسى قانداي ەكەندىگى مەكتەپ باسشىلىعىنا دا اتا-اناعا دا جۇمباق. تەك، ديپلوممەن جۇمىسقا قابىلداپ، بىتىرگەن ءپانى بويىنشا ساباق بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مىناۋ الەۋمەتتىك جەلىلەردە وقۋشىلار مەن ۇستازدار اراسىنداعى شىعىپ جاتقان داۋلارعا نازار سالساڭىز، كوبى وسىنداي جاس مۇعالىمدەر ەكەنىن بايقايمىن. ساباققا قاتىسى بار سوزدەردىڭ ورىنىنا، بالاعات سوزدەردى كوپ قولداناتىن مۇعالىمدەر ءبىزدىڭ بالالارىمىزعا قانداي تاربيە بەرمەكشى. ءتىپتى، كەيدە وسى جاس ۇستازدار ءوزىنىڭ ءپانىن جەتىك بىلەمە دەگەن سۇراقتا مازالايتىندىعى جاسىرىن ەمەس. ال، ەگدە تارتقان ۇستازدارعا كەلسەك، ولار ءوز كاسىبىنىڭ شەبەرى. ءاربىر بالاعا ءدارىستى قالاي ۇيرەتۋ كەرەكتىگىنەن حاباردار. سوندىقتان بولار، بۇرىنعى كەزدە ۇستازدارعا اتا-انالاردىڭ سەنىمى دە مىقتى بولاعاندىعى. وسى ورايدا ەڭ ءبىرىنشى ۇستازداردىڭ ءوزىن ارنايى تەكسەرىسپەن الۋ كەرەكتىگىن ۇسىنار ەدىم. قۇر قاعازعا سۇيەنىپ الا سالۋ بالالارعا دەگەن جاۋاپكەرسىزدىك دەپ ويلايمىن. 

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك دۇنيە، قازىرگى وقۋشىلاردىڭ كوبى عالامتور ارقىلى پايدالى اقپاراتتارعا مەكتەپتەن تىس قول جەتكىزە الادى. جاڭاشا ويلاپ، ءتۇرلى يدەيالاردى جۇزەگە اسىرعىسى كەلەتىن بالالاردى ءوز بەيىمىنە قاراي ءبىلىم بەرەتىن جۇيە جاسالسا بولاتىنداي. بۇل ءۇشىن ەڭ الدىمەن ۇستازداردىڭ ءوزىن دايىنداپ العان ابزال.

پسيحولوگ، ايگۇل تۇزەلبايقىزى:

وقۋشىلاردىڭ دۇرىس تاربيە الۋى ەڭ الدىمەن اتا-اناعا، سوسىن ۇستازعا بايلانىستى. بالانىڭ كۇندەلىكتى كۇن تارتىبىنە زەر سالىپ، ونىڭ قانداي شارۋامەن اينالىسىپ جۇرگەنىن باقىلاپ وتىرۋ كەرەك.

ال، ۇستاز بەن اتا-انانىڭ اراسىنداعى شيەلەنىس ول ساناعا بايلانىستى قالىپتاسادى. كەيدە، اتا-انالار بولماشى دۇنيەگە بولا ۇستازداردى جازعىرىپ جاتادى. ەكىنشى جاعىنان الىپ قاراساڭىز، ءاربىر مۇعالىم بالانىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىنا وزىندىك پايداسىن تيگىزۋدى كوزدەيدى. سونىمەن قاتار، بالامەن ۇستاز رەتىندە ەمەس، كوشەدەگى كوك اتتى رەتىندە سويلەسەتىن مۇعالىمدەردىڭ بار ەكەندىگىن دە جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ەگەردە بالانىڭ كوڭىلى قالسا، ونى قايتادان قالىپقا كەلتىرۋدىڭ ورىنىنا ۋشىقتىرىپ جاتاتىن كەزدەر دە كوپ. وسى رەتتە ايتپاعىم، بالامەن ءجيى پىكىر الماسىپ، ونىڭ جاعدايىن،  قىزىعۋشىلىعى تۋرالى حاباردار بولعان ءجون. ۇستاز ءۇشىن بالالارمەن سويلەسۋ كەزىندە بەرىلۋدىڭ تىپتەن قاجەتى جوق. ويتكەنى، ءاربىر اتا-انا مەن مۇعالىمنىڭ اراسىنداعى جاعداي بالانىڭ پسيحولوگياسىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى.

بۇدان بولەك، عالامتوردىڭ دا ءبىلىم الۋعا پايداسى مەن كەسىرى دە بار ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون. ءبىزدىڭ قۇندىلىقتارىمىزعا ساي كەلمەيتىن، كەيبىر شەتەلدىك بالالاردىڭ ارەكەتتەرىن نەمەسە جات تاربيەدەگى مۋلتفيلمدەردى كورگەندەر ءوز ومىرىندە قايتالاعىسى كەلەدى. سول سەبەپتى، مەيىلىنشە، وقۋشىلاردى شىنايى ومىرگە بەيىمدەپ، عالامتوردان شەتتەتۋ قاجەت. ەگەر بالا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە جامان ادەتتەرمەن اينالىسا باستاسا، ونى بىردەن تىيىم سالۋ مۇمكىن ەمەس. كەرىسىنشە، ءاربىر ساتتە وعان جامان جاعىن ايتىپ، تىيىم سالۋدى بىرتە-بىردە كۇشەيتە بەرۋ كەرەك.

ءاربىر بالانىڭ جاقسى بولۋىنا اتا-انا مەن ۇستازدىڭ كەيدە تەڭدەي، كەي جاعدايدا ۇقساماعان جاۋاپكەرشىلىگى بار. سوندىقتان ءبىر-ءبىرىن كىنالاۋعا بولمايدى. ونىڭ ورىنىنا بالاعا ۇيدە اكە-شەشەسى ۇستاز تۋرالى جاقسى پىكىرلەردى كوبىرەك ايتىپ وتىرۋ بالانىڭ ۇستازعا دەگەن سەنىمىن ارتتىرىپ، وڭ اقىلىنا قۇلاق تۇرەدى. بۇل جەتكىنشەكتەردى تاربيەلەۋدە اسا ماڭىزدى. 

«ۇستازى پەيىلدى بولسا، شاكىرتى زەيىندى كەلەدى» دەيدى حالىق ءسوزى.  جوعارىداعى پىكىرلەردى سارالاي كەلە، جەتكىنشەكتەردىڭ تاربيەسىنە ۇستاز بەن اتا-انانىڭ تەڭدەي جاۋاپكەرشىلىگى بار ەكەنىن ايتۋعا بولادى. بۇدان تىس، ۇستازدىق جولىن ەندى عانا باستاعان جاستار بالالارمەن جۇمىس جاساۋداعى بىلىكتىلىگىن قاداعالاۋ دا ماڭىزدى. سوندىقتان ۇستاز بەن اتا-انا اراسىنداعى داۋ-دامايدىڭ كوپتەپ شىقپاۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن جوعارعى وقۋى ورىنىنداعى جاس ۇستازداردىڭ ءوزىن جاقسىلاپ تاربيەلەگەن ابزال. اتا-انالار دا بالالارىنىڭ تاربيەسىن مەكتەپكە قانا ارتپاي، بولاشاعىنا باعدار بەرىپ، ءومىردىڭ جاقسى جاعىنا قاراي يتەرمەلەگەنى دۇرىس. بىر سوزبەن ايتقاندا، بالا بولاشاعى ءۇشىن ۇستازدان ءتالىم، اتا-انادان تاربيە كەرەك!

“The Qazaq Times”