Mektepterde keleñsizdik nege köbeydi?

Soñğı jıldarı qazaq qoğamında mektep oqıtuşılarınıñ oquşığa qol jwmsauı nemese oquşılardıñ wstazına qarsı şığuı sındı keleñsiz ister köbeye tüsti. Birde balasın qorğaştağan ata-ana bilim ordasına kelip jan-jaldasıp jatsa, endi birde balasına qol kötergen mwğalimdi tayaqtıñ astınan alıp jatatın isterge de jüz berude. Bwl keleñsizdikter qazirgi damığan äleumettik jeliler arqılı qoğamğa tarap, jwrt nazarın audaruda. Soğan say ata-analar men wstazdar arasında, ya bolmasa, wstaz ben şäkirt arasında wqsamağan pikir qayşılığı örbip otır.

Elimizdiñ erteñgi iesi bügin mektep qabırğasında jürgenine sensek, bwl jağdayğa salğırt qarauğa bolmasın biler edik. Biraq, bwl neni ayğaqtaydı nemese mäseleniñ tüyini qayda? Wstazdıñ şäkirtine qol jwmsauı tärbie berudegi biliktilik mäselesi me, älde şarasızdıq pa? Oqıtuşı "tentekti" qalay tezge salğanı jön? Mäseleni bir jaqtı wstazdarğa iteretin, balasın aqtap wstazdardı tayaqqa jıqqan ata-ananıñ "balajandığın" qalay bağalağan jön? Mine osı swraqtarğa jauap beru maqsatında wstazdardıñ, ana-analardıñ jäne arnayı psiholog mamandardıñ pikirine qwlaq türudi jön sanadı.

Birqatar ata-ana men wstazdardıñ bergen pikirleri arasınan mına birneşeuin saralap aldıq:

Jambıl oblısı, T. Rısqwlov audanındağı wstaz, Rayhan Älimqwlova:

Wzaq jıldan beri bilim ordasında jwmıs istep kelemin. Bwrın oquşılardıñ sabaqqa degen ıntası joğarılap, mwğalimderdi sıylağandıqtan üy tapsırmasına da wqıptılıqpen qaraytın edi. Alayda, soñğı uaqıtta twtas sınıptan tek, biren-saran balalardıñ ğana oquğa degen zeyini basım ekendigin añğarasıñ. Sonımen qatar, oquşılardıñ mektepke telefon alıp keletindigi de olardıñ sabaqqa degen ıntasın tömendetedi. Özi partada otırğanımen, oyı basqa jaqqa auğan bala bilimdi jaqsılap siñiredi degenge senudiñ özi qiın.

Bwdan bölek, bala tärbiesine köñil bölmegen ata-analar kinäli. Ärine, köpke topıraq şaşpaymın. Biraq, tañnan keşke deyin qu tirşiliktiñ soñına ilesip balasınıñ üy tapsırmasın bılay qoyğanda, küni boyı qanday şaruamen aynalısıp jürgenin teksermeytin de otbasılar bar. Ärbir sabaqta basın tömen wstap üy tapsırmasın orındamay kelgen oquşılar, ärine wstazdardan wrıs estidi.  Wstaz bolğan adam oğan jaman bol dep wrıspaytını anıq qoy, mwğalimder balalardı jönge saludı oylaydı. Al, mwnday jağdaydı künde basınan ötkerip, sabaq bitse wmıtatın oquşılar erteñ de bwl äñgimeniñ arığa barmaytındığın jaqsılap zerttep alğan.

Sol sekildi arnayı balalarınıñ tärtibi men tärbiesine baylanıstı wyımdastırılatın ata-analar jinalısına da köptegen otbasılardıñ äke-şeşesi töbe körsetpeydi. Mine, osılay key balalar tal besikten tartıp tärbielenbegendikten, onı arı qaray jetildiru de qiın is.

Almatı qalası, Almalı audanındağı ata-ana, Aynamköz Nwrqoja: 

Negizinen ärbir ata-ana balam bilim alsın dep mektepke beredi. Alayda, öz isin jetik bilmeytin wstazdardıñ kesirinen, mwğalim degen atqa ata-analardıñ tarapınan sın köptep aytılıp jatqandığı ras. Joğarğı Oqu Orının keşe ğana tämamdağan jas mwğalimderdiñ qalay oqığandığına köp adam üñile bermeydi. Onıñ balamen jwmıs isteu qabileti, bilimi jäne tärbiesi qanday ekendigi mektep basşılığına da ata-anağa da jwmbaq. Tek, diplommen jwmısqa qabıldap, bitirgen päni boyınşa sabaq beruge mümkindik beredi. Mınau äleumettik jelilerde oquşılar men wstazdar arasındağı şığıp jatqan daularğa nazar salsañız, köbi osınday jas mwğalimder ekenin bayqaymın. Sabaqqa qatısı bar sözderdiñ orınına, balağat sözderdi köp qoldanatın mwğalimder bizdiñ balalarımızğa qanday tärbie bermekşi. Tipti, keyde osı jas wstazdar öziniñ pänin jetik bileme degen swraqta mazalaytındığı jasırın emes. Al, egde tartqan wstazdarğa kelsek, olar öz käsibiniñ şeberi. Ärbir balağa däristi qalay üyretu kerektiginen habardar. Sondıqtan bolar, bwrınğı kezde wstazdarğa ata-analardıñ senimi de mıqtı bolağandığı. Osı orayda eñ birinşi wstazdardıñ özin arnayı tekserispen alu kerektigin wsınar edim. Qwr qağazğa süyenip ala salu balalarğa degen jauapkersizdik dep oylaymın. 

Tağı bir ayta keterlik dünie, qazirgi oquşılardıñ köbi ğalamtor arqılı paydalı aqparattarğa mektepten tıs qol jetkize aladı. Jañaşa oylap, türli ideyalardı jüzege asırğısı keletin balalardı öz beyimine qaray bilim beretin jüye jasalsa bolatınday. Bwl üşin eñ aldımen wstazdardıñ özin dayındap alğan abzal.

Psiholog, Aygül Tüzelbayqızı:

Oquşılardıñ dwrıs tärbie aluı eñ aldımen ata-anağa, sosın wstazğa baylanıstı. Balanıñ kündelikti kün tärtibine zer salıp, onıñ qanday şaruamen aynalısıp jürgenin baqılap otıru kerek.

Al, Wstaz ben ata-ananıñ arasındağı şielenis ol sanağa baylanıstı qalıptasadı. Keyde, ata-analar bolmaşı düniege bola wstazdardı jazğırıp jatadı. Ekinşi jağınan alıp qarasañız, ärbir mwğalim balanıñ dwrıs qalıptasuına özindik paydasın tigizudi közdeydi. Sonımen qatar, balamen wstaz retinde emes, köşedegi kök attı retinde söylesetin mwğalimderdiñ bar ekendigin de joqqa şığaruğa bolmaydı. Egerde balanıñ köñili qalsa, onı qaytadan qalıpqa keltirudiñ orınına uşıqtırıp jatatın kezder de köp. Osı rette aytpağım, balamen jii pikir almasıp, onıñ jağdayın,  qızığuşılığı turalı habardar bolğan jön. Wstaz üşin balalarmen söylesu kezinde beriludiñ tipten qajeti joq. Öytkeni, ärbir ata-ana men mwğalimniñ arasındağı jağday balanıñ psihologiyasına tikeley äser etedi.

Bwdan bölek, ğalamtordıñ da bilim aluğa paydası men kesiri de bar ekenin eskergen jön. Bizdiñ qwndılıqtarımızğa say kelmeytin, keybir şeteldik balalardıñ äreketterin nemese jat tärbiedegi mul'tfil'mderdi körgender öz ömirinde qaytalağısı keledi. Sol sebepti, meyilinşe, oquşılardı şınayı ömirge beyimdep, ğalamtordan şettetu qajet. Eger bala belgili bir därejede jaman ädettermen aynalısa bastasa, onı birden tıyım salu mümkin emes. Kerisinşe, ärbir sätte oğan jaman jağın aytıp, tıyım saludı birte-birde küşeyte beru kerek.

Ärbir balanıñ jaqsı boluına ata-ana men wstazdıñ keyde teñdey, key jağdayda wqsamağan jauapkerşiligi bar. Sondıqtan bir-birin kinälauğa bolmaydı. Onıñ orınına balağa üyde äke-şeşesi wstaz turalı jaqsı pikirlerdi köbirek aytıp otıru balanıñ wstazğa degen senimin arttırıp, oñ aqılına qwlaq türedi. Bwl jetkinşekterdi tärbieleude asa mañızdı. 

«Wstazı peyildi bolsa, şäkirti zeyindi keledi» deydi halıq sözi.  Joğarıdağı pikirlerdi saralay kele, jetkinşekterdiñ tärbiesine wstaz ben ata-ananıñ teñdey jauapkerşiligi bar ekenin aytuğa boladı. Bwdan tıs, wstazdıq jolın endi ğana bastağan jastar balalarmen jwmıs jasaudağı biliktiligin qadağalau da mañızdı. Sondıqtan Wstaz ben ata-ana arasındağı dau-damaydıñ köptep şıqpauı üşin eñ aldımen Joğarğı oquı orınındağı jas wstazdardıñ özin jaqsılap tärbielegen abzal. Ata-analar da balalarınıñ tärbiesin mektepke qana artpay, bolaşağına bağdar berip, ömirdiñ jaqsı jağına qaray itermelegeni dwrıs. Bir sözben aytqanda, bala bolaşağı üşin wstazdan tälim, ata-anadan tärbie kerek!

“The Qazaq Times”