قاس-قاعىم ۋاقىتتا بiر جىل دا ءوتە شىقتى. ساراپشىلار يت جىلىنىڭ ساياسي جاعىنان دا، كليماتتىق جاعدايدان دا توسىن مىنەز تانىتاتىنىن ايتقان بولاتىن. ايتقانداي-اق، بۇل جىل الەم ءۇشىن بىرنەشە ماڭىزدى وقيعالارمەن ەستە قالماق. ەندىگى كەزەكتە 2018 جىلدى قورىتىندىلاي وتىرىپ، دۇنيەنى دۇربەلەڭگە سالعان وقيعالاردى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

بيىلعى جىل ۇلىبريتانيا ءۇشىن ەو قۇرامىنان شىعۋعا دەگەن تالپىنىسپەن باستالىپ، ساياسي داۋلارمەن اياقتالدى. ۇلىبريتانيا مەن ەۋروپالىق وداق Brexit بويىنشا كەلىسسوزدەر ارقىلى ۇلكەن ساياسي جەتىستىككە قول جەتكىزۋ ماقساتىندا كوشباسشىلار ءسامميتى ارقىلى كۇش بىرىكتىرۋدى كوزدەدى. الايدا، پارلامەنت دەپۋتاتتارى مەيدىڭ ۇسىنىستارىن قاتتى سىنعا الىپ، ۆوتۋم جاريالادى. جەرگىلىكتى تۇرعىندار دا لوندون كوشەلەرىندە اتالعان شەشىمگە قارسى نارازىلىق اكتسيالارىن ۇيىمداستىردى.

بيىل اقش-تا كونگرەسكە ارالىق سايلاۋ ءوتتى. ناتيجەسىندە، دەموكراتتار مەن رەسپۋبليكالىقتار تەڭدەي داۋىس جينادى. وباما مەن كلينتون باستاعان دەموكراتتار ترامپتىڭ وكىلەتتىگىن جانە ونىڭ سالىق دەكلاراتسياسىن تەكسەرۋگە، رەسەيدىڭ 2016 جىلعى سايلاۋعا ارالاسۋى مەن ونىڭ اكىمشىلىگىنىڭ ءىس-ارەكەتىن قاتاڭ قاداعالاۋعا ۋادە بەرگەن. بىراق، بۇل جاعداي اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپقا يمپيچمەنت جاريالاۋعا دەيىن جەتكىزگەن جوق.

گەرمانيا ءۇشىن يت جىلى ميگراتسيالىق داۋلار مەن بيلىكتەگى اۋىس-تۇيىسپەن ەستە قالدى. گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەل 2021 جىلى وتەتىن سايلاۋدا كوشباسشىلىققا ۇمىتكەر قاتارىندا بولمايتىنىن مالىمدەدى. سونىمەن قاتار، حريستيان-دەموكراتيالىق وداقتىڭ (حدس) جەتەكشىسى بۋندەستاگتاعى ورىن ءۇشىن كۇرەسۋگە نيەتتى ەمەستىگىن ءبىلدىردى. مەركەلدىڭ بۇل شەشىمى الەمدىك ساياساتتاعى كۇتپەگەن جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى بولدى.

سوڭعى جىلدارى فرانتسيادا حالىق نارازىلىعى ءجيى ورىن الىپ كەلەدى. بيىل قازاندا ەل پرەزيدەنتى ەممانۋەل ماكروننىڭ زەينەتاقى رەفورماسىنا نارازىلىق بىلدىرگەن مىڭداعان زەينەتكەر پاريج ماڭىندا ەرەۋىل ۇيىمداستىرعان بولاتىن. زەينەتكەرلەر جالاقى مەن زەينەتاقىعا سالىناتىن سالىقتىڭ وسۋىنە قارسىلىق ءبىلدىردى. ال جەلتوقساننىڭ باسىندا «سارى جەيدەلىلەر» ەرەۋىلى باستالدى. اي سايىن وتكەن ەرەۋىل سالدارىنان فرانتسيا ەكونوميكاسى قارجىلىق قيىندىقتارعا تاپ بولىپ، شەرۋشىلەر ۇكىمەتتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىن تالاپ ەتتى.

«رەسەيدىڭ اگرەسسورلىق ساياساتى» بۇل جولى دا قايتالاندى. 25 قاراشادا رەسەي ارنايى جاساعى ازوۆ تەڭىزىندە ۋكراينا اسكەري تەڭىز كۇشتەرىنە تيەسىلى ءۇش بىردەي كەمەگە شابۋىل جاساپ، باسىپ الدى. وسى جاعدايدان سوڭ ۋكراينا پرەزيدەنتى پەتر پوروشەنكو ەلدە اسكەري جاعداي جاريالادى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، BBC قازاقستاننىڭ كيەۆ پەن ماسكەۋ تەكەتىرەسىندە رەسەيدى قولداپ داۋىس بەرگەنىن جازدى. كەيىننەن قازاقستان ءسىم بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە وتكەن جيىندا رەسمي استانا رەسەيدىڭ ۇسىنىسىن ەمەس، كەرشتە بولعان وقيعانى تالقىلاۋدى قولداپ داۋىس بەرگەنىن ايتتى. جالپى العاندا، 2014 جىلدان بەرى قازاقستان اتالعان ماسەلەدە ءوزىنىڭ بەيتاراپ كوزقاراسىن ءبىلدىرىپ كەلەدى. رەسمي استانانىڭ بۇل باعىتتى ەندى قانشا ۋاقىت ۇستانۋعا قاۋقارلى ەكەندىگى ازىرگە بەلگىسىز.

الەم كوز تiككەن ازيا مەملەكەتتەرiنiڭ ساياسات ساحناسى دا بiر تىنشىمادى. گرۋزياداعى پرەزيدەنت سايلاۋى مەن ارمەنياداعى ايقىن دەموكراتياعا دەگەن تالپىنىس ءسوزىمىزدىڭ بىردەن-ءبىر دالەلى. 29 قاراشادا گرۋزيادا پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتىپ، تاۋەلسىز كانديدات سالومە زۋرابيشۆيلي ايقىن باسىمدىقپەن جەڭىسكە جەتتى. گرۋزيا تاريحىندا ءبىرىنشى رەت ايەل پرەزيدەنت اتانعان ول سايلاۋداعى جەڭىسىن «ەۋروپا جەڭىسى» دەپ اتادى. سايلاۋ اياقتالعاننان كەيىن، ول ءوز ەلىنىڭ ەۋروپالىق باعىتتى ۇستانىپ، ەۋروپاعا قاراي بوي تۇزەيتىنىن جەتكىزدى.

ال ارمەنيا بيىل سىرتقى جانە ىشكى ساياساتتا وزگەلەردەن وق بويى وزىق شىقتى دەسەك تە بولادى. جاڭادان سايلانعان پرەمەر-مينيستر، جەمقورلىق تاقىرىبىندا ءبىراز ۋاقىت بويى جازعان جۋرناليست نيكول پاشينيان بيلىككە كەلگەن 4 ايدىڭ ىشىندە 29 رەفورمانى جۇزەگە اسىردى. مەملەكەتتى جەمقور باسشىلاردان تازارتىپ، شەت ەلدەردە قالىپ قويعان ارميانداردىڭ تۋعان اتامەكەنىنە ورالۋىن جۇزەگە اسىراتىن «ارمەنياداعى جۇرەك» جوباسىن قولعا الدى. وسىنداي ىرگەلى ىستەردىڭ ناتيجەسىندە ارمەنيا The Economist جۋرنالىنىڭ ساراپتاۋىمەن «جىل مەملەكەتى» قۇرمەتتى اتاعىنا يە بولدى. بۇل جاعداي، ارينە، ۇزاق ۋاقىت باسقارىپ وتىرعان پوستكەڭەستىك مەملەكەتتەر باسشىلارىنا سيگنال بولعانى انىق. كىم ءبىلسىن، وسى مەملەكەتتەردىڭ قاي-قايسىسىندا دا پاشينيان سىندى «ەلەۋسىز تۇلعالار» جۇرگەن بولار؟!.

"The Qazaq Times"