رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين. فوتو: inosmi.ru

رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ورنىن باسۋعا ءۇش كانديدات لايىقتى. ولاردىڭ ءبىرى وسى لاۋازىمعا يە بولۋ ءۇشىن، 2021 جىلى پرەمەر-مينيستر بولىپ تاعايىندالۋى ءتيىس – دەيدى جاپوندىق «Nihon Keizai Shimbun» باسىلىمى.

باسىلىمنىڭ ساراپتاماسى بويىنشا، الداعى ۋاقىتتا رەسەي جاڭا باسشى تاعايىنداۋدى تاعاتسىزدانا كۇتەدى. الەم عانا ەمەس، رەسەيلىك ساياساتكەرلەر دە ءپۋتيننىڭ مۇراگەرى كىم بولاتىنىن ويلاي باستادى. پوستپۋتين كەزەڭىن بولجاي وتىرىپ، ساياساتتانۋشىلار رەسەي كوشباسشىسىنىڭ مۇراگەرىن انىقتاماق. ارينە، وپپوزيتسيالىق كۇشتەر بيلىكتى باسىپ الاتىنداي ستسەناري قۇرا المايدى. سوندا دا «اگرەسسورلىق رەسەي» بيلىگىن جاڭا رەفورمالار كۇتىپ تۇعانى ءمالىم. راسىمەن، رەسەيدە مەرزىمىنەن بۇرىن سايلاۋ بولا ما؟ ءپۋتيننىڭ ورنىنا كىم ۇمىتكەر؟ جاپوندىق ءتىلشى موتوحيرو يكەدانىڭ ساراپتاماسىنا جانە وزگە دە ساياساتكەرلەردىڭ پىكىرىنە زەر سالساق.

«سولعىن ساياسات»

رەسەيدە پرەزيدەنت ءپۋتيننىڭ تانىمالدىعىنا كولەڭكە ءتۇستى. بۇعان حالىقتىڭ زەينەتاقى رەفورماسىنان تۋىنداعان نارازىلىقتارى اسەر ەتتى. جەر-جەردە كوتەرىلىستەر ورىن الا باستادى. قازىرگى ۋاقىتتا ءپۋتيننىڭ بيلىك باسىنداعى ءتورتىنشى مەرزىمدىك كەزەگى ءوتىپ جاتىر. وسى جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا وتكەن ايماقتىق سايلاۋ باسشىلىقتىڭ سوڭعى مەرزىمىنە اياق باسقان پۋتين ءۇشىن سوققى بولدى. 9 قىركۇيەكتە پريمورسك جانە حاباروۆسك ولكەلەرىندە، سونداي-اق باسقا دا وبلىستاردا پۋتين باستاعان «ءبىرتۇتاس رەسەي» پارتياسى ءبىرىنشى تۋردا جەڭىسكە جەتە المادى.

قحر توراعاسى شي جينپيڭ، جاپونيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى سيندزو ابە جانە ت.ب. قاتىسقان شىعىس ەكونوميكالىق فورۋمنان كەيىن 16 قىركۇيەكتە پريمورسك ولكەسىندە گۋبەرناتورلىق سايلاۋدىڭ فينالدىق تۋرى ءوتتى. دەگەنمەن، بيلەۋشى پارتيادان ۇمىتكەر اندرەي تاراسەنكو فينالدىق تۋردا دا قيىندىقتارعا تاپ بولدى.

سانكت-پەتەربۋرگ. زەينەتاقى رەفورماسىنا قارسى شەرۋ. 2018 جىل، قاراشا. فوتو: globalsib.com

بيلىك قاتەلىكتەرى مۇنىمەن شەكتەلمەيدى...

ساراپشىلار پۋتين اكىمشىلىگى ۇسىنعان زەينەتاقى رەفورماسى «ءبىرتۇتاس رەسەي» پارتياسىنىڭ ايماقتارداعى جەڭىلىسىنە اكەپ سوقتى دەپ سانايدى. ۇكىمەت قارجىلىق جاعدايدى جاقسارتۋ ءۇشىن زەينەتكەرلىك جاستى كوتەرۋ تۋرالى وي تاستادى، الايدا بۇل رەسەيلىكتەردىڭ نارازىلىعىن تۋدىردى. سوعان قاراماستان، تامىزدىڭ سوڭىندا پرەزيدەنت پۋتين ىمىرالاستىق نۇسقا ۇسىندى: باستاپقى جوبادا كورسەتىلگەندەي، ەرلەر ءۇشىن زەينەت جاسىن 60-تان 65 جاسقا دەيىن كوتەرۋ، ال ايەلدەر ءۇشىن 60 جاسقا دەيىن ۇلعايتۋ. وسى نۇسقا بىردەن قابىلدانىپ، پارلامەنت پرەزيدەنتتىڭ تۇزەتۋىنە سايكەس زەينەتاقى رەفورماسى تۋرالى زاڭ جوباسىن قابىلدادى. 3 قازاندا پۋتين اتالعان زاڭ جوباسىنا قول قويدى. ناتيجەسىندە ۆ.ءپۋتيننىڭ رەيتىنگىسى 2016 جىلمەن سالىستىرعاندا كۇرت تومەندەپ كەتتى. حالىق اراسىندا داۋ بۇرىنعىنان دا ۋشىعا ءتۇستى. رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا، 2018 جىلدىڭ قازان ايىندا ءپۋتيننىڭ رەيتينگى 66%-عا تومەندەگەن. 2014 جىلدىڭ كوكتەمىندە رەسەي قىرىمدى اننەكسيالاپ العاننان كەيىن، ءپۋتيننىڭ ساياساتتاعى ورنىنا جانە بيلىكتەگى ادىلەتتىلىگىنە كۇمانمەن قارايتىندار سانى ارتتى. الەم باق-تارى «اگرەسسورلىق رەسەي» تۋرالى جارىسا جازدى.

زەينەتاقى رەفورماسىنا نارازىلىقتان باسقا، ءپۋتيننىڭ تانىمالدىعىنىڭ تومەندەۋ سەبەبى – 2000 جىلدان بەرى «سوزىلمالى بيلىكتىڭ» قالىپتاسۋى بولدى. ءبىرىنشى جانە ەكىنشى مەرزىم كەزىندە ءپۋتيننىڭ اكىمشىلىگى جوعارى ەكونوميكالىق ءوسىم مەن الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتتى; ءۇشىنشى رەتتە ورتالىق بيلىك كۇشى كەزىندە قىرىم اننەكسياسى ەسەبىنەن تومەندەدى. ءتورتىنشى كەزەڭدە ەكونوميكا قۇلدىرادى. ديپلوماتيا دا تىعىرىققا تىرەلدى. ساياسي شارالار ورىندالعان جوق. وسىعان بايلانىستى ونىڭ مەرزىمى اياقتالعان سوڭ، جالپى بيلىككە كەلۋ ىقتيمالدىعى ازايادى.

ۆلاديمير پۋتين جانە الەكسەي ديۋمين. فوتو: inosmi.ru

ءپۋتيننىڭ ورنىنا ۇمىتكەرلەر كىم؟

بۇل سۇراق قازىر ءاربىر رەسەيلىك ازاماتتى ويلاندىراتىن ساۋالعا اينالدى. پرەزيدەنت ءپۋتيننىڭ لاۋازىمنان كەتۋىنە بەس جارىم جىل قالدى. بيلىك باسشىلىعىن اۋىستىرۋدىڭ اۋىلى ءالى دە الىس. الايدا، شەتەلدىك ساراپشىلار الدىن-الا سايلاۋ بارىسىن تالقىلاپ، كانديداتتاردى ۇسىنۋدا. ياعني بۇل دەگەنىمىز – رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىنا كۇدىك ۇيالادى دەگەن ءسوز.

رەسەي ەلتسين اكىمشىلىگى كەزىندە ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ مەن ىشكى ساياساتتاعى حاوستى باستان كەشىپ ۇلگەردى. سونىمەن قاتار، رەفورماتورلار رەيتينگى تەك 1-2% بولدى. ال پۋتين اكىمشىلىگى وپپوزيتسيانى جويۋ ماقساتىندا سانسىز رەفورمالار ۇسىنىپ، سايلاۋ جۇيەسىنە ءارتۇرلى شەكتەۋلەر ەنگىزدى. سوندىقتان دا ساراپشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى مۇراگەردى تەك قانا پرەزيدەنت پۋتين انىقتايدى دەپ ەسەپتەيدى. وسى رەتتە ساياسي تەحنولوگيالار ورتالىعىنىڭ ساراپشىسى الەكسەي ماكاركين: «2007 جىلدىڭ سوڭىندا مەدۆەدەۆ پرەزيدەنتتىككە كانديدات بولىپ تاعايىندالدى جانە بۇل پۋتين كەز كەلگەن ۋاقىتتا پرەزيدەنتتىك ورىندى قايتارىپ الاتىنداي مۇمكىندىك، ءارى تاڭداۋ بولدى. بۇل جولى تاڭداۋ ودان دا مۇقيات بولۋى ءتيىس»، – دەيدى. ماكاركيننىڭ ايتۋىنشا، تۋلا وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى الەكسەي ديۋمين پرەزيدەنتتىككە ناعىز لايىقتى ۇمىتكەر. ول ءبىراز ۋاقىت قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىن اتقارعان. كەيىننەن پۋتين ونى تۋلا وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى مىندەتىن اتقارۋشى ەتىپ تاعايىندادى. 2016 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ديۋمين گۋبەرناتورلىققا يە بولدى. ديۋمين تاعايىندالعاننان كەيىن تۋلا وبلىسىنىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى رەتتەلدى. قالا قارقىندى دامىپ كەلەدى. قازىر وبلىس ۇلگىلى جانە ايتارلىقتاي دامىعان.

ال ساياسي اقپارات ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى الەكسەي مۋحين: «مۇراگەردى ءپۋتيننىڭ ءوزى سايلايدى. رەسەيدە باسقا ستسەناري ۇسىنۋ قيىن»، – دەيدى. سونىمەن قاتار، ونىڭ ايتۋىنشا، مۇراگەر بەلگىلى ءبىر شارتتارعا سايكەس بولۋى ءتيىس: ءپۋتيننىڭ سەنىمىنە يە بولۋ; مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ نەمەسە ءىرى كومپانيالاردىڭ باسشىلىعىندا جۇمىس ىستەۋ; وڭىرلىك اكىمشىلىكتە جوعارى تاجىريبەسى بولۋى ءتيىس. ساياساتكەر ءمۋحيننىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى ۋاقىتتا ءۇش كانديدات بار: ياروسلاۆ وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى دميتري ميرونوۆ، ازاماتتىق قورعانىس ىستەرى، توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى ەۆگەني زينيچەۆ جانە گۋبەرناتور ديۋمين. ميرونوۆ ءىىم ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولدى، كەيىن 2016 جىلى پۋتين ونى ياروسلاۆ وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى ەتىپ تاعايىندادى. 2017 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە رەسمي گۋبەرناتور بولدى. ال زينيچەۆ 2016 جىلى كالينينگراد وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بولىپ تاعايىندالدى. سوعان قاراماستان، پۋتين وعان فسب ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىن ۇسىندى. 2018 جىلدىڭ مامىرىنان بەرى ازاماتتىق قورعانىس ءمينيسترى قىزمەتىندە.

بۇل ءۇش كانديدات حالىقارالىق ارەنادا مۇلدە تانىمال ەمەس. بىراق، رەسەيلىك باق-تار اتالعان كانديداتتاردى مىقتى، تاجىريبەلى جانە ۇزدىك ۇمىتكەرلەر رەتىندە دارىپتەپ كەلەدى.

"The Qazaq Times"