توعىزقۇمالاق تاقتايشاسىن كىم جاساعان؟ قازىرگى تاڭدا وسى سپورت ءتۇرىنىڭ ەلىمىزدە ناسيحاتتالۋى قالاي بولىپ جاتىر؟ ول ءۇشىن نەندەي شارۋالار اتقارىلۋدا؟

توعىزقۇمالاق - قازاقتىڭ تەڭدەسى جوق كونەدەن مۇرا بوپ قالعان، سيقىرعا تولى ينتەلەكتۋالدى ويىنى!

توعىزقۇمالاق ويىنى ءتورت مىڭ جىلدىق تاريحى بار ەكەنىن ارحەولوگ عالىمدار ونىڭ ەڭ ەجەلگى تاستان ويىلىپ جاسالعان تاقتاسىن تابۋ ارقىلى دالەلدەگەن. ونىمەن قوسا، وسى توعىزقۇمالاق ويىنىننىڭ اتى قىتاي جازبالارىندا دا كەزدەسەدى. مىسالعا، ەجەلگى عۇن تاڭىرقۇتى قىتاي اسكەرىن تالقانداۋدا، سوعىس بارىسىن وسى ويىننىڭ ءادىس-تاسىلدەرى مەن تاكتيكالارىنا سۇيەنە وتىرىپ جۇرگىزگەن دەسەدى. وسى تۇستا ءسىز «جاي عانا قۇمالاقتار مەن تاقتادان قۇرالعان ويىندى قالاي عانا اتتى اسكەردەن قۇرالعان ءىرى قولدى باسقارۋعا قولدانۋعا بولادى؟» دەپ ويلاۋىڭىز مۇمكىن. بۇل ويىندا ءوز قاراماعىڭداعى قۇمالاقتاردى باسقارۋ ارقىلى ويىنشى قارسىلاسىنا شابۋىل جاساي الادى، بىرنەشە جاقتان قىسپاققا الا الادى، قارسىلاسىنان قورعانا وتىرىپ، نە بولماسا بەيتاراپتىق ساقتاي وتىرىپ الداعى شابۋىلدارىنا دايىندالادى. تۇزاق قۇرادى. قارسىلاسىنىڭ جۇرەتىن ءجۇرىسى مەن مەكەنىن قىسقارتا الادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا "تاقتا ۇستىندەگى شايقاس"!

قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق سپورتىنىڭ ءبىر ءتۇرى توعىزقۇمالاقتىڭ ويناۋ ەرەجەسى ەرىكسىز تاڭ قالدىرادى. سەبەبى، ول قىپ-قىزىل ەسەپكە قۇرىلعان ويىن. توعىزقۇمالاقشى ويىن تاقتايشاسىنىڭ ءار ءبىر شۇڭقىرىندا جاتقان تاستىڭ قانشا ەكەنىن جانە ولاردى بىرىنە ءبىرىن قوسقاندا جۇپ سان شىعا ما، الدە تاق سان شىعا ما دەگەندى ويشا ەسەپتەپ وتىرۋى ءتيىس. ال ەسەپتەن جاڭىلسا جەڭىستى قولدان بەرەدى. ويىن ەرەجەسىنىڭ كۇردەلىلىگى سونشالىقتى ءبىر ويىندا اياقتاۋعا بەس-التى ساعاتتىڭ ءوزى ازدىق ەتۋى مۇمكىن

كەڭەستىك يمپەريا قۇرامىندا بولعان جىلدارى قازاقتىڭ ءتىلى، ءدىنى مەن دىلىنە قوسا ۇلتتىق سپورتىنىڭ دا باسىنا قارا بۇلت ۇيىرىلگەن بولاتىن. وتارشىلدىقتىڭ وزبىرلىعىن توعىزقۇمالاق تا باسىنان وتكەرگەن. اكىمشىل-ءامىرشىل جۇيە ۇلتتىق سپورتىمىزدىڭ دامۋى ۇلتتىق رۋحىمىزدى كوتەرەدى دەگەن سەبەپپەن ونىڭ كەڭ قانات جايۋىنا كەدەرگى جاسادى. وسىلايشا، ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقان تۇستا م.اۋەزوۆ، ق.قۋانىشباەۆ، ك.كەنجەتاەۆ باستاعان ءبىر توپ زيالى قاۋىم وكىلدەرى توعىزقۇمالاقتىڭ تاعدىرىنا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، 1960 جىلى ورتالىققا حات جولداعان. وندا توعىزقۇمالاقتى حالىق اراسىندا جۇيەلى تۇردە ناسيحاتتاۋ قاجەتتىگى ايتىلعان.  ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ ارقاسىندا 1974 جىلى ەلىمىزدە توعىزقۇمالاق فەدەراتسياسى قۇرىلدى. سودان كەيىن عانا توعىزقۇمالاق رەسمي تۇردە «سپورت ويىنى» دەگەن مارتەبەگە يە بولدى.

ۇلتتىق سپورتىمىزدىڭ كەڭەس زامانىنداعى تاريحى قىسقاشا ايتقاندا وسىنداي. ال كەڭەستىك جۇيە ارتتا قالىپ، تاۋەلسىزدىك تاڭى اتىپ، بارىمىزدى باعالاپ، جوعىمىزدى تۇگەندەدىك دەگەن تۇستا توعىزقۇمالاق تا دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا كوتەرىلدى. جەتىلدىرىلدى. ال، توعىزقۇمالاقتىڭ بۇگىنگى قولدانىستا جۇرگەن تاقتايشاسىن كىم ويلاپ تاپقانىن بىلەسىز بە؟ بىلمەسەڭىز ايتايىق. ول جامبىل وبلىسىنىڭ تۋماسى، فيزيك-ماتەماتيك سەرىكباي تىلەۋباەۆ. سەرىكباي تىلەۋباەۆ توعىزقۇمالاق تاقتايشاسىن جاڭارتىپ قانا قويعان جوق. ول ءار ءبىر ۇياشىقتاعى ارىپتەردى تسيفرعا الماستىرىپ ويىن ەرەجەسىنە ەلەۋلى وزگەرىس ەنگىزىپ، جەڭىلدەتتى.

ءمۇسرات ەلىباكيەۆ - سەرىكباي تىلەۋبەكوۆ تاربيەلەگەن شاكىرتتەردىڭ ءبىرى ءارى كوك تاقتايشانىڭ شىعارۋعا كومەكتەسكەن جان: «ءبىر كۇنى سەرىكباي اعا ماعان توعىزقۇمالاق تاقتايشاسىنىڭ جەتىلدىرىلگەن نۇسقاسىنىڭ سىزباسىن ۇسىندى.  «مىنا سىزبانىڭ سومكەمدە جۇرگەنىنە ءبىر جىلداي بولدى. وزىمدە ونداي قاراجات جوق. ءبىراز ادامنىڭ ەسىگىن قاعىپ ەدىم ونىمنان ەش ناتيجە شىقپادى. سوندىقتان ساعان تاپسىرامىن. وسىنى جارىققا شىعارۋىمىز كەرەك» دەدى. ول كەزدە توعىزقۇمالاقتان وتەتىن جارىستارعا ءار كىم ءوز تاقتايشاسىن اكەلەتىن. اركىمدىكى ءار ءتۇرلى بولاتىن. كەيدە سونىڭ ءوزى جەتىسپەي جاتاتىن. سەرىكباي اعا جاساعان تاقتايشانىڭ نۇسقاسىن جاساۋعا مەن دە قاراجات تاپپاي ءبىر جىلداي ءجۇرىپ قالدىم. تالاي دەمەۋشىنىڭ تابالدىرىعىن مەن دە توزدىردىم. ايتەۋىر امالىن تاۋىپ 2008 جىلى قىتايدان مىڭ داناسىن جاساتىپ اكەلدىم. ءسويتىپ سەرىكباي اعانىڭ سىزباسى بويىنشا جاسالعان تاقتايشا ىڭعايلى بولعاندىقتان كوپشىلىككە كەڭىنەن تاراپ كەتتى.» دەيدى.

نەگىزىندە توعىزقۇمالاققا ۇقساس ويىن ءتۇرى قازاقستاننان تىس جەرلەردە دە بار. اتاپ ايتقاندا افريكا قۇرلىعىندا ءدال وسى توعىزقۇمالاققا ۇقسايتىن ومۆەسو دەگەن ويىن بار. الايدا ۋگاندا ەلىندە كەڭ تاراعان بۇل ويىنىڭ ەرەجەلەرى دە ويىن تاقتاسى دا وزگەشە. ايتا كەتەتىن ءبىر ءجايت، ۋگاندالىقتار بۇل ويىن تۇرىنەن الەمدىك بىرىنشىلىكتەردى دە ۇيىمداستىرىپ ءجۇر.

 “The Qazaq Times”