ساۋدا سوعىسىنىڭ قورقىنىشى نەمەسە ترامپ پەن ءشيدىڭ كوزدەگەنى نە؟

اقش-قىتاي ساۋدا سوعىسى دۇنيە ءجۇزىنىڭ نازارىندا تۇر. الەمنىڭ الدىنعى ەكى ەكونوميكاسى اراسىندا 600 ملرد كولەمىندەگى ساۋدا قاقتىعىسى شىلدەنىڭ باس شەنىندە بۇرق ەتە قالماق. بۇل ساۋدا سوعىسى ەكى ەلدىڭ دە ەكونوميكالىق دامۋىن اقىرىنداتىپ، ينفلياتسيانى كۇشەيتىپ الەم ەكونوميكاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى دەپ بولجانادى. ەڭ قورقىنىشتىسى جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىتقا دەيىن ەركىن ساۋداعا جول اشىپ دامۋشى ەلدەردىڭ بىرتىندەپ وركەندەپ كەلە جاتقان تەندەنتسياسىن توقتاتۋى مۇمكىن. ولاي بولسا، ونسىزدا تەكەتىرەستە تۇرعان حالىقارالىق ساياسي جاعدايلاردا، ترامپ ۇكىمەتى نە ءۇشىن اقش-تىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا ارىپتەسىمەن ارازدىققا كوشتى؟ اقش-قىتاي اراسىنداعى ساۋدا سوعىسىنىڭ زاردابى قانداي بولۋى مۇمكىن؟

ترامپتىڭ «سوعىس اشۋىنا» سەبەپتەر مەن كوزدەگەن ماقساتتارى

ساۋدا سوعىسىن جولعا قويعان ترامپ بۇل تۋرالى: «ءبىز ونسىز دا ولارمەن جاساسقان ساۋدادا  ميللياردتاعان قارجىنى جوعالتىپ جاتقاندا، ساۋدا سوعىسى بۇدان جاقسى. ودان جەڭىپ شىعۋ وڭاي»، – دەگەن بولاتىن. ترامپتىڭ بۇلاي دەۋىندەگى باستى سەبەپ، اقش جىلانا قىتايدان 500 ملرد دوللار كولەمىندەگى تاۋارىن ساتىپ الادى، ال، قىتايعا ساتقان تاۋارىنىڭ قۇنى 150 ملرد دوللار اينالاسىندا بولادى. مۇنشالىق ۇلكەن پارىقتى ترامپ پرەزيدەنت سايلاۋى كەزىندە دە ورتاعا قويىپ، بۇل تەڭسىزدىكتى توقتاتامىن دەپ ۋادە بەرگەن. ترامپتىڭ ايتۋىنشا بۇل تەڭسىزدىك قىتاي بيلىگىنىڭ ادىلەتسىز ساۋدا ساياساتىنىڭ جەمىسى. ايتالىق، ءوز تاۋارىن شەكتەۋسىز ساتىپ، وزگەنىڭ تاۋارىنا شەكتەۋ قويۋ.

ترامپتىڭ ساۋدا سوعىسىن باستاۋىنا قىتاي بىرلەسكەن كومپانيالارى ارقىلى اقش-تىڭ زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىعىن ۇرلاۋى دا ءبىر ۇلكەن سەبەپ بولدى. ايتالىق، جاڭادان ويلاپ تابىلعان تەحنولوگيالاردى امەريكالىق كومپانيالارمەن بىرلەسكەن قىتايلىق كاسىپ ورىندار وتكەرىپ الىپ، دەربەس وندىرۋگە جول اشتى. سونىمەن بىرگە قىتاي ۇكىمەتى قىتاي بازارىنا كىرەتىن امەريكالىق جانە وزگە شەتەلدىك كومپانيالارعا مىندەتتى تۇردە قىتايلىق ءبىر كومپانيامەن سەرىكتەسىپ جۇمىس جاساۋ تالابىن قويدى.

ترامپتىڭ باستى ماقساتى بولسا: اتالعان تەڭسىزدىكتەردى جويۋ; قىتاي ۇكىمەتىن ساۋدا ساياساتىن وزگەرتۋگە ماجبۇرلەۋ; قىتاي ۇكىمەتىنىڭ جوعارى تەحنولوگيالىق كومپانيالارىن اسا جوعارى مولشەردە سۋبسيديامەن قولداۋىن توقتاتۋ; امەريكالىق كومپانيالاردان تەحنولوگيالاردى وتكەرىپ بەرۋ تالابىن كەرى قايتارتۋ; ەكى ەلدىڭ ساۋدا كولەمىن تەڭەستىرۋ تاعى باسقا.

ساۋدا سوعىسىنىڭ بارىسى

ترامپ قىتايعا بىردەن جويقىن شابۋىل جاسامادى. تەك، ناۋرىز ايىندا 3 ملرد اقش دوللارى كولەمىندەگى قىتايلىق تاۋارعا سالىق سالىپ، بەيجىڭنىڭ اڭىسىن اڭداپ كوردى. ارينە، قىتاي بۇل «ەسكەرتۋ شابۋىلىنان» بىردەن ىعىسا قالمادى. ەسەسىنە ترامپ ۇكىمەتىمەن ۇپ-ۇقساس ارەكەتپەن جاۋاپ قايتاردى.

ناۋرىزدىڭ سوڭىنا قاراي، ترامپ قىتايدان يمپورت ەتىلەتىن بولات پەن اليۋمينيگە كەدەن سالىعىن كوبەيتىپ، وزگە ساۋدا سەرىكتەرىنە جەڭىلدىك جاسادى. ءساۋىر ايىنا كەلگەندە قىتاي دا وسىعان ۇقساس جاۋاپ جاسادى. اقش-تان يمپورت ەتىلەتىن بولات قۇبىرلار مەن اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرى قاتارلى جۇزدەن استام تاۋارعا سالىق سالدى.

اق ءۇي بيلىگى بۇل رەتتە بەيجىڭ قارسى جاۋاپ قايتارمايدى، ءۇنسىز باس يەدى دەپ قاراعان، بىراق ولاي بولمادى. بۇدان كەيىن ترامپ ۇكىمەتى شىنداپ كىرىستى. كەزەكتەسكەن سوققىلاردى جيناقتاي ايتار بولساق، بەيجىڭنىڭ جاۋابىنان كەيىن اقش قارجى مينيسترلىگى سالىقتى ەكى ەسەگە كوبەيتىپ، قىتايدى رايىنان قايتارعىسى كەلدى. ءساۋىر ايىنا كەلگەندە سالىق سالىناتىن قىتايلىق تاۋارلاردىڭ قۇنى 50 ملرد اقش دوللارىنا، ودان بىرنەشە اپتا وتكەننەن كەيىن، 100 ملرد دوللارعا، بۇدان ەكى اپتا بۇرىن 200 ملرد دوللارعا دەيىن كوتەرىلدى. دەگەنمەن، الەمنىڭ ەكونوميستەرى مەن ساياسي ساراپشىلار بۇنى شىنايى ساۋدا سوعىسى ەمەس، تەك قىتايدى ۇركىتىپ-قورقىتىپ باعىندىرۋعا جاساعان ارەكەتتەر دەپ باعالادى. مامىر ايىندا ەكى ەلدىڭ ساۋدا وكىلدەرى كەزەك-كەزەك ءبىر-بىرىنە بارپ، كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. الايدا، كەلىسسوز ناتيجەسى ترامپتىڭ كۇتكەن جەرىنەن شىققان جوق.

ترامپ پەن ءشيدىڭ ويلاعانى ەكونوميكا ەمەس

ءبىر قىزىعى – ۋاشينگتون دا، بەيجىڭ دە ساۋدا سوعىسىن قالامايمىز دەگەندى ايتا بەرەدى. بىراق، ەكى ەلدىڭ جاۋاپتاسۋى تاراپتاردى ساۋدا سوعىسىنا بەلشەسىنەن باتىرۋدا. ساۋدا سوعىسىنىڭ سالدارى تۋرالى ەكونوميستەردىڭ بولجامىنا سەنەر بولساق، اقش-تىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمى 0,5 پايىزعا ازايماق. قىتايداعى كورسەتكىش تە وسىعان ۇقساس. ونىڭ ۇستىنە كەدەن سالىعىنىڭ ارت-ارتىنان جوعارلاۋى باعانىڭ وسۋىنە الىپ كەلەتىنى بارىنە بەلگىلى. بۇل تاۋار تاپشىلىعىن تۋدىرىپ، سوڭىندا الەم ەكونوميكاسىن ابدەن بىلىقپالىققا سالادى دەپ قاۋىپتەنەتىندەر دە بار.

ال، شىن مانىسىندە قىتاي مەن اقش-تىڭ ساۋدا-ەكونوميكاسى عانا ەمەس، فينانىسى دا بىتە قايناسىپ جاتىر دەۋگە بولادى. قىتايلىقتار امەريكالىق قۇندى قاعازداردىڭ ۇشتەن ءبىرىن ساتىپ الىپ، بىرتىندەپ، اقش ۇكىمەتىنىڭ ەڭ ۇلكەن كرەديتورىنا اينالدى. بۇل اقش ەكونوميكاسىنىڭ وسۋىنە قىتايدىڭ دا مۇددەلى ەكەنىن كورسەتەدى.

تاراتا كەتەيىك: قىتايلىقتاردىڭ قولىنداعى اقش-تىڭ قۇندى قاعازدارى 1,2 تريلليون دوللاردى قۇرايدى. بۇل اقش-تىڭ جالپى قازىناسىنىڭ 5 پايىزىن، سىرتقى قارىزىنىڭ 20 پايىزىن، قىتاي التىن ۆاليۋتا قورىنىڭ 38 پايزىنا تەڭ.

دەمەك، ەكى ەلدىڭ بىتە قايناسىپ تۇرعان ەكونوميكالىق بايلانىس بولا تۇرا، ساۋدا سوعىسىنا قاراي ۇمتىلۋى ترامپ پەن ءشيدىڭ كوزدەگەنى ەكونوميكا ەمەس ەكەنىن بىلدىرەدى. سوندىقتان دا ەكى ەل اراسىنداعى كەلىسسوزدەر ءبىر نيەتكە كەلە المادى. قىتاي باسشىسى ءۇشىن بۇل باستەن ۇتىلۋ ءبىر عانا نامىستىڭ ءىسى ەمەس، قىتايدىڭ ۇزاق ۋاقىتقا قويعان ستراتەگياسىنىڭ توقىراۋىنا اپارىپ سوعاتىن ءىس. ايتالىق، «Made in China 2025» ستراتەگياسى توقتايدى. بۇل ستراتەگيا بويىنشا، ءتۇرلى جاڭا تەحنولوگيادا قىتاي اقش پەن وزگە باتىس ەلدەرىن قۋىپ جەتەدى دەگەن بولجام بولعان. ال، اقش-پەن قارسىلاستىق بۇل ستراتەگيانىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرماق. سەبەبى، ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اقش-پەن ساناسپاي بولمايدى.

ال، ترامپ بولسا «امەريكا كوشباسشى» بولعان داۋىرگە جاڭا ليدەردىڭ پايدا بولعانىن قالمايدى. ونىڭ دا وزىندىك سەبەپتەرى بار. سولتۇستىك كورەيا باسشىسىمەن تاريحي كەزدەسۋ وتكىزىپ، بارلىق اقش پرەزيدەنتتەرىنىڭ الدىن وراپ كەتكەن ترامپقا، ەندى قىتايدىڭ قۇراما شتاتتىڭ ورنىنان تالاسۋىن توقتاتۋ، تەڭدەسسىز ابروي اپەرمەك جانە ول بارلىق سايلاۋدا ءوزىنىڭ قۇمالاعىن تورتتەن قويماق.

“The Qazaq Times”