Sauda soğısınıñ qorqınışı nemese Tramp pen Şidiñ közdegeni ne?

AQŞ-Qıtay sauda soğısı dünie jüziniñ nazarında twr. Älemniñ aldınğı eki ekonomikası arasında 600 mlrd kölemindegi sauda qaqtığısı şildeniñ bas şeninde bwrq ete qalmaq. Bwl sauda soğısı eki eldiñ de ekonomikalıq damuın aqırındatıp, inflyaciyanı küşeytip älem ekonomikasına keri äserin tigizedi dep boljanadı. Eñ qorqınıştısı jartı ğasırğa juıq uaqıtqa deyin erkin saudağa jol aşıp damuşı elderdiñ birtindep örkendep kele jatqan tendenciyasın toqtatuı mümkin. Olay bolsa, onsızda teketireste twrğan halıqaralıq sayasi jağdaylarda, Tramp ükimeti ne üşin AQŞ-tıñ eñ iri sauda äriptesimen arazdıqqa köşti? AQŞ-Qıtay arasındağı sauda soğısınıñ zardabı qanday boluı mümkin?

Tramptıñ «soğıs aşuına» sebepter men közdegen maqsattarı

Sauda soğısın jolğa qoyğan Tramp bwl turalı: «Biz onsız da olarmen jasasqan saudada  milliardtağan qarjını joğaltıp jatqanda, sauda soğısı bwdan jaqsı. Odan jeñip şığu oñay», – degen bolatın. Tramptıñ bwlay deuindegi bastı sebep, AQŞ jılana Qıtaydan 500 mlrd dollar kölemindegi tauarın satıp aladı, al, Qıtayğa satqan tauarınıñ qwnı 150 mlrd dollar aynalasında boladı. Mwnşalıq ülken parıqtı Tramp prezident saylauı kezinde de ortağa qoyıp, bwl teñsizdikti toqtatamın dep uäde bergen. Tramptıñ aytuınşa bwl teñsizdik Qıtay biliginiñ ädiletsiz sauda sayasatınıñ jemisi. Aytalıq, öz tauarın şekteusiz satıp, özgeniñ tauarına şekteu qoyu.

Tramptıñ sauda soğısın bastauına Qıtay birlesken kompaniyaları arqılı AQŞ-tıñ ziyatkerlik menşik qwqığın wrlauı da bir ülken sebep boldı. Aytalıq, jañadan oylap tabılğan tehnologiyalardı amerikalıq kompaniyalarmen birlesken Qıtaylıq käsip orındar ötkerip alıp, derbes öndiruge jol aştı. Sonımen birge Qıtay ükimeti Qıtay bazarına kiretin amerikalıq jäne özge şeteldik kompaniyalarğa mindetti türde qıtaylıq bir kompaniyamen seriktesip jwmıs jasau talabın qoydı.

Tramptıñ bastı maqsatı bolsa: atalğan teñsizdikterdi joyu; Qıtay ükimetin sauda sayasatın özgertuge mäjbürleu; Qıtay ükimetiniñ joğarı tehnologiyalıq kompaniyaların asa joğarı mölşerde subsidiyamen qoldauın toqtatu; Amerikalıq kompaniyalardan tehnologiyalardı ötkerip beru talabın keri qaytartu; Eki eldiñ sauda kölemin teñestiru tağı basqa.

Sauda soğısınıñ barısı

Tramp Qıtayğa birden joyqın şabuıl jasamadı. Tek, naurız ayında 3 mlrd AQŞ dolları kölemindegi qıtaylıq tauarğa salıq salıp, Beyjiñniñ añısın añdap kördi. Ärine, Qıtay bwl «eskertu şabuılınan» birden ığısa qalmadı. Esesine Tramp ükimetimen wp-wqsas äreketpen jauap qaytardı.

Naurızdıñ soñına qaray, Tramp Qıtaydan import etiletin bolat pen alyuminiyge keden salığın köbeytip, özge sauda serikterine jeñildik jasadı. Säuir ayına kelgende Qıtay da osığan wqsas jauap jasadı. AQŞ-tan import etiletin bolat qwbırlar men auılşaruaşılıq önimderi qatarlı jüzden astam tauarğa salıq saldı.

Aq üy biligi bwl rette Beyjiñ qarsı jauap qaytarmaydı, ünsiz bas iedi dep qarağan, biraq olay bolmadı. Bwdan keyin Tramp ükimeti şındap kiristi. Kezektesken soqqılardı jinaqtay aytar bolsaq, Beyjiñniñ jauabınan keyin AQŞ Qarjı ministrligi salıqtı eki esege köbeytip, Qıtaydı rayınan qaytarğısı keldi. Säuir ayına kelgende salıq salınatın qıtaylıq tauarlardıñ qwnı 50 mlrd AQŞ dollarına, odan birneşe apta ötkennen keyin, 100 mlrd dollarğa, bwdan eki apta bwrın 200 mlrd dollarğa deyin köterildi. Degenmen, älemniñ ekonomisteri men sayasi sarapşılar bwnı şınayı sauda soğısı emes, tek Qıtaydı ürkitip-qorqıtıp bağındıruğa jasağan äreketter dep bağaladı. Mamır ayında eki eldiñ sauda ökilderi kezek-kezek bir-birine barp, kelissözder jürgizdi. Alayda, kelissöz nätijesi Tramptıñ kütken jerinen şıqqan joq.

Tramp pen Şidiñ oylağanı ekonomika emes

Bir qızığı – Uaşington da, Beyjiñ de sauda soğısın qalamaymız degendi ayta beredi. Biraq, eki eldiñ jauaptasuı taraptardı sauda soğısına belşesinen batıruda. Sauda soğısınıñ saldarı turalı ekonomisterdiñ boljamına sener bolsaq, AQŞ-tıñ ekonomikalıq ösimi 0,5 payızğa azaymaq. Qıtaydağı körsetkiş te osığan wqsas. Onıñ üstine keden salığınıñ art-artınan joğarlauı bağanıñ ösuine alıp keletini bärine belgili. Bwl tauar tapşılığın tudırıp, soñında älem ekonomikasın äbden bılıqpalıqqa saladı dep qauiptenetinder de bar.

Al, şın mänisinde Qıtay men AQŞ-tıñ sauda-ekonomikası ğana emes, finanısı da bite qaynasıp jatır deuge boladı. Qıtaylıqtar amerikalıq qwndı qağazdardıñ üşten birin satıp alıp, birtindep, AQŞ ükimetiniñ eñ ülken kreditorına aynaldı. Bwl AQŞ ekonomikasınıñ ösuine Qıtaydıñ da müddeli ekenin körsetedi.

Tarata keteyik: Qıtaylıqtardıñ qolındağı AQŞ-tıñ qwndı qağazdarı 1,2 trillion dollardı qwraydı. Bwl AQŞ-tıñ jalpı qazınasınıñ 5 payızın, sırtqı qarızınıñ 20 payızın, Qıtay altın valyuta qorınıñ 38 payzına teñ.

Demek, eki eldiñ bite qaynasıp twrğan ekonomikalıq baylanıs bola twra, sauda soğısına qaray wmtıluı Tramp pen Şidiñ közdegeni Ekonomika emes ekenin bildiredi. Sondıqtan da eki el arasındağı kelissözder bir nietke kele almadı. Qıtay basşısı üşin bwl bästen wtılu bir ğana namıstıñ isi emes, Qıtaydıñ wzaq uaqıtqa qoyğan strategiyasınıñ toqırauına aparıp soğatın is. Aytalıq, «Made in China 2025» strategiyası toqtaydı. Bwl strategiya boyınşa, türli jaña tehnologiyada Qıtay AQŞ pen özge batıs elderin quıp jetedi degen boljam bolğan. Al, AQŞ-pen qarsılastıq bwl strategiyanıñ külin kökke wşırmaq. Sebebi, onı jüzege asıru üşin AQŞ-pen sanaspay bolmaydı.

Al, Tramp bolsa «Amerika köşbasşı» bolğan däuirge jaña liderdiñ payda bolğanın qalmaydı. Onıñ da özindik sebepteri bar. Soltüstik Koreya basşısımen tarihi kezdesu ötkizip, barlıq AQŞ prezidentteriniñ aldın orap ketken Trampqa, endi Qıtaydıñ Qwrama Ştattıñ ornınan talasuın toqtatu, teñdessiz abroy äpermek jäne ol barlıq saylauda öziniñ qwmalağın törtten qoymaq.

“The Qazaq Times”