دوس كوشىم: ترانزيت ماسەلەسىندە قوعام ءالى ءوز شەشىمىن ايتقان جوق

بۇگىن ءبىز بريۋسسەلدە وتكەن "جاڭا قازاقستان" باسقوسۋىنا بايلانىستى فورۋم مۇشەسى، ساياساتتانۋشى دوس كوشىمنىڭ پىكىرىن جاريالاۋدى ءجون كوردىك. ەستەرىڭىزدە بولسا، بۇعان دەيىن سايتىمىزعا بريۋسسەل باس قوسۋىنا قاتىسقان وپپوزيتسيالىق ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ پەن ساياساتتانۋشى ايدوس سارىمنىڭ پىكىرلەرىن جاريالاعانبىز.

بۇگىنگى فورۋم، مەنىڭ ويىمشا، ءبىراز ادامعا، مەنىڭ وزىمە دە ۇلكەن وي سالدى. «قازاقستان بولاشاقتا قانداي بولۋ كەرەك؟» دەپ، حالىقتىڭ، ازاماتتار مەن ساياساتكەرلەردىڭ الدىنا سۇراق قويۋ كەزەڭى كەلدى. جۋىق بەس-التى جىل ىشىندە اعامىز كەتەدى دەپ ويلامايمىن. ول كىسى، دەنساۋلىق بەرسە، 10–20 جىلداي، ءتىپتى ولە-ولگەنشە كەتپەيتىنى ايدان انىق. بىراق وسى سۇراق ارقىلى قوعامدى وياتۋعا بولادى.

فورۋمنىڭ ساپالىق جاعدايىنا كەلەر بولساق، بەلگىلى ءبىر ۇيىمدىق دەڭگەيدە كىرۋگە دايىنبىز، بىراق ەڭ باستى ماسەلە – بۇعان جاستاردىڭ ارالاسۋى بولىپ وتىر. بىزدە سونداي ادامدار بار ما؟ قايدان تابۋعا بولادى؟بۇل – تەوريادان گورى، تازا پراكتيكالىق جۇمىس. ولار وتە از با نەمەسە ولار قورقىپ وتىر ما، حالىق قۋ تىرشىلىكتىڭ ارتىندا ءجۇر مە؟

مىناۋ ىسپەن اينالىساتىن ۋاقىتتا ولار دا كورىپ وتىر عوي: بىرەۋى قۋعىندالىپ،ەندى بىرەۋى جۇمىسسىز قالىپ،تاعى دا تارتىنشاقتاپ جاتقاندارى بار. سولاردى وياتىپ، قوعامدىق ومىرگە ارالاستىرۋ – باستى ماسەلە. ءبىز بەلگىلى جاعدايدا كەڭەسشىلىك دارەجەدە كومەك بەرۋگە، ەگەر بىرەۋ سۋىرىلىپ شىعاتىن بولسا، مەن ونىڭ «قولىنا سۋ قۇيۋعا» دايىنمىن. توراعا دا، باسقا دا باسشىلىق قىزمەتتە بولماۋىمىز كەرەك: سول جاستاردىڭ اتىن جەتەكتەپ، الدىعا شىعارۋ – ماسەلەنىڭ ۇلكەنى.

ترانزيت ماسەلەسىنە كەلەتىن بولساق، قوعام ءالى ءوزىنىڭ شەشىمىن ايتقان جوق. ءبىز ورنىنا «انانى قويۋى مۇمكىن»، «مىنانى اكەلۋى مۇمكىن» دەپ ءجۇرمىز. شىنىندا، قوعام ءوزىنىڭ كۇشىن، وسى ماسەلەگە ءوزى قاتىستى ەكەنىن بىلمەي وتىر. وسى جۇمىستى باستايتىن بولساق، الدىمەن قوعامدى وياتۋ كەرەك. سودان كەيىن بەلگىلى ءبىر جولعا سالۋ –ول ەكىنشى ەتاپ.

ۇلكەن ءبىر جاقسى نارسە بار، ول – الەۋمەتتىك جەلى. ول تەحنيكالىق مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. بۇرىنعىداي گازەتتەرگە باسپاي قويادى دەگەن قاۋىپ جوق. ۇكىمەت تە الەۋمەتتىك جەلىمەن سوعىس باستايىن دەپ وتىرعان سياقتى.ولار جەلى ۇلكەن قۇرال ەكەنىن ءبىلىپ وتىر، مىندەتتى تۇردە بۇعاۋلاۋعا دايىن. بۇل باعىتتاعى جۇمىسقا تولىق ارالاسۋعا ءوزىم دايىنمىن،شامام كەلگەنشە كومەك كورسەتەم. ودان ءبىزدىڭ شەشىلىپ قالاتىن شاپانىمىز جوق، بيزنەسىمىز جوق. سويلەيتىن اۋزىمىز، جازاتىن قولىمىز بار.

سوڭعى ۋاقىتتا قانداي دا ءبىر جاعداي تۋىنداسا، «قازاق ماسەلەسى» شىعادى. «تازا، ادىلەتتى سايلاۋ بولۋى كەرەك» دەسەڭىز: «ويباي، اناۋ جەردە ترامۆايشى قازاقشا سۇراسام، ورىسشا سويلەيدى» دەپ شىعادى. ءبىز دە ۇلتتىق ماسەلەنى شەشپەي، حالىق باسىن بۇرمايدى. «حالىقتىڭ ماسەلەسى شەشىلمەي جاتىپ، سەندەر دەموكراتيا ينستيتۋتتارى ماسەلەسىن ايتاسىڭدار»، – دەپ شىعا كەلەدى. وسىعان كوزدەرىن جەتكىزۋ كەرەك سياقتى: ادىلەتتى قوعام قۇرىلعان ۋاقىتتا قازاقتىڭ ماسەلەسى شەشىلەدى دەگەن سيپاتتا.

 قازاقتىڭ ماسەلەسىمەن بيلىك تە مىندەتتى تۇردە وينايدى. بيلىك: «ولاردىڭ قۇرايىن دەپ جاتقان دەموكراتياسى – بيلىككە ۇمتىلىس ماسەلەسى، ءبىزدىڭ شەشىپ جاتقانىمىز – قازاقتىڭ، جەردىڭ، ورالماننىڭ ماسەلەسى» – دەپ، قازاق حالقىنىڭ بەتىن باسقا جاققا بۇرادى. ءبىز وسىعان دايىن بولۋىمىز كەرەك.

«قازاقستاننىڭ بولاشاعى قانداي بولۋى كەرەك؟» دەگەندە، «قازاق ماسەلەسىنىڭ» شەشىلۋ جولدارى مىندەتتى تۇردە كىرۋى كەرەك. ءار ۋاقىتتا ايتامىز:«قازاقستان – قازاقتىڭ جەرى مەن مەملەكەتى» دەپ. بىراق سونىڭ ىشىندە ازاماتتاردىڭ بارىنە بىردەي قۇقىق، قازاققا ەشقانداي ارتىقشىلىق بەرىلمەيدى، جەڭىلدىك جوق، ول كارىس نەمەسە ۇيعىر بولا ما، ۇلتىنا قاراماي، پرەزيدەنت بولا الادى دەيمىز. بىراق بۇل– قازاقتىڭ جەرى، قازاقتىڭ ءتىلى، قازاقتىڭ مەملەكەتى، وسىنى مويىنداڭدار دەۋىمىز كەرەك.

سەرگەي دۋۆانوۆ تا ايتادى: «نازوۆي مەنيا حوت كازاحوم يلي كازاحستانتسەم، تولكو نە نارۋشاي موي پراۆا»، – دەپ. وسى ماسەلەنى جەتە تۇسىندىرگەن ءجون سياقتى. ۇلتتىق ماسەلە كوتەرىلگەن سوڭ، 30 پايىز ۇلت بيلىكتىڭ جاعىنا شىعىپ بارا جاتىر، بۇل –تىلدىك ماسەلەگە بايلانىستى قوعامنىڭ ەكىگە ءبولىنۋى. ولاردىڭ قوعامعا بەرگەن باعاسى، كوزقاراستارىنىڭ ءوزى ەكى ءتۇرلى بولىپ كەتتى. ءبىزدىڭ وقيتىن گازەتىمىز بەن كورەتىن تەلەديدارىمىزدى ولار كورمەيدى، ورىس تىلدىلەردىڭ ءوزىنىڭ كورەتىن، وقيتىن دۇنيەسى بار. كوزدەگەن ماقساتى بار.

ءالى ەسىمدە، 2005 جىلى ورىس تىلىندەگى باسىلىمداردا جاريالانعان وپپوزيتسيا باسشىلارىنىڭ رەيتينگىندە ءبىرىنشى ورىندا اكەجان قاجىگەلدين تۇردى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن «جاس الاش» گازەتىندەگى قازاق تىلىندەگى رەيتينگتە سەگىزىنشى ورىندا تۇر. قىزىق. ءبىر جەردە ءومىر ءسۇرىپ، ورىس تىلىندەگى كوزقاراس پەن قازاق تىلىندەگى كوزقاراس ەكەۋى ەكى بولەك. سوندىقتان «قازاقستان بولاشاعى قانداي بولۋى كەرەك؟» دەگەندە، وتىز پايىز باسقا ۇلت وكىلىنە: «ءبىزدىڭ جاساپ جاتقانىمىزدىڭ سىزدەرگە ەشقانداي قارسىلىعى جوق، بۇل – جالپى ماسەلە»، – دەپ ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق ماسەلەنى كەز كەلگەن بيلىك وزىنە تارتادى، وينايدى.

ءوزىم اقشاسى بار ادامدار وسى ماسەلەگە وڭ كوزقاراسىمەن قارايدى دەگەنگە سەنبەيمىن. قاتىپ قالعان مەنتاليتەتىمىز سول – اقشاسى كوپ بولسا، ول اناۋ جاقتىڭ ادامى دەپ شىعا كەلەمىز. 1996 جىلى وپپوزيتسيانى بيلىكتەن ىزدەدىك. ءبىراز ادام اقپارات بەردى:«ەرتەڭ جاعداي وزگەرسە، كەتەمىز، ۇشاعىمىز دايىن تۇر» دەگەندەر بولدى. ءبىز ولاردى اقشا الۋ ءۇشىن ىزدەمەگەن ەدىك، تەك بيلىك جاقتا وپپوزيتسيالىق ادامدار بار ما – ءبىزدىڭ توبىمىزعا قوسىلاتىن دەگەن وي بولدى.

بىراق اقشاسى بار ادامعا سەنىم جوق. وسى بيلىكتىڭ ارقاسىندا بايلىعىن جاسادى، ال قازاقستاندى جاقسارتامىز دەگەن وي – ولاردا جوق سياقتى. كەيبىر ساياساتكەرلەردىڭ، ماسەلەن، پارلامەنتتە وتىرعانداردىڭ اقىلى كىرىپ، وسىنى تۇسىنسە، قولداۋى مۇمكىن.

ءبىرىنشى قادام – «قازاقستاننىڭ كەلەشەگى قانداي بولماق؟» دەگەن، جاقسى قۇجات دايىنداۋ. سول ارقىلى قوعام ويانۋى كەرەك، ەل ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن،جان-جاقتى قامتىلعان قۇجات بولۋى كەرەك. مەن وسى قوعامدى وزگەرتۋ ءۇشىن ات سالىسۋعا ءازىرمىن.

"DAT گازەتى"

“The Qazaq Times”