Sayasattanuşı Dos Köşim.

Bügin biz Bryussel'de ötken "Jaña Qazaqstan" basqosuına baylanıstı forum müşesi, sayasattanuşı Dos Köşimniñ pikirin jariyalaudı jön kördik. Esteriñizde bolsa, bwğan deyin saytımızğa Bryussel' bas qosuına qatısqan oppoziciyalıq sayasatker Ämirjan Qosanov pen sayasattanuşı Aydos Sarımnıñ pikirlerin jariyalağanbız.

Bügingi forum, meniñ oyımşa, biraz adamğa, meniñ özime de ülken oy saldı. «Qazaqstan bolaşaqta qanday bolu kerek?» dep, halıqtıñ, azamattar men sayasatkerlerdiñ aldına swraq qoyu kezeñi keldi. Juıq bes-altı jıl işinde ağamız ketedi dep oylamaymın. Ol kisi, densaulıq berse, 10–20 jılday, tipti öle-ölgenşe ketpeytini aydan anıq. Biraq osı swraq arqılı qoğamdı oyatuğa boladı.

Forumnıñ sapalıq jağdayına keler bolsaq, belgili bir wyımdıq deñgeyde kiruge dayınbız, biraq eñ bastı mäsele – bwğan jastardıñ aralasuı bolıp otır. Bizde sonday adamdar bar ma? Qaydan tabuğa boladı?Bwl – teoriyadan göri, taza praktikalıq jwmıs. Olar öte az ba nemese olar qorqıp otır ma, halıq qu tirşiliktiñ artında jür me?

Mınau ispen aynalısatın uaqıtta olar da körip otır ğoy: bireui quğındalıp,endi bireui jwmıssız qalıp,tağı da tartınşaqtap jatqandarı bar. Solardı oyatıp, qoğamdıq ömirge aralastıru – bastı mäsele. Biz belgili jağdayda keñesşilik därejede kömek beruge, eger bireu suırılıp şığatın bolsa, men onıñ «qolına su qwyuğa» dayınmın. Törağa da, basqa da basşılıq qızmette bolmauımız kerek: sol jastardıñ atın jetektep, aldığa şığaru – mäseleniñ ülkeni.

Tranzit mäselesine keletin bolsaq, qoğam äli öziniñ şeşimin aytqan joq. Biz ornına «ananı qoyuı mümkin», «mınanı äkelui mümkin» dep jürmiz. Şınında, qoğam öziniñ küşin, osı mäselege özi qatıstı ekenin bilmey otır. Osı jwmıstı bastaytın bolsaq, aldımen qoğamdı oyatu kerek. Sodan keyin belgili bir jolğa salu –ol ekinşi etap.

Ülken bir jaqsı närse bar, ol – äleumettik jeli. Ol tehnikalıq mümkindik berip otır. Bwrınğıday gazetterge baspay qoyadı degen qauip joq. Ükimet te äleumettik jelimen soğıs bastayın dep otırğan siyaqtı.Olar jeli ülken qwral ekenin bilip otır, mindetti türde bwğaulauğa dayın. Bwl bağıttağı jwmısqa tolıq aralasuğa özim dayınmın,şamam kelgenşe kömek körsetem. Odan bizdiñ şeşilip qalatın şapanımız joq, biznesimiz joq. Söyleytin auzımız, jazatın qolımız bar.

Soñğı uaqıtta qanday da bir jağday tuındasa, «qazaq mäselesi» şığadı. «Taza, ädiletti saylau boluı kerek» deseñiz: «Oybay, anau jerde tramvayşı qazaqşa swrasam, orısşa söyleydi» dep şığadı. Biz de wlttıq mäseleni şeşpey, halıq basın bwrmaydı. «Halıqtıñ mäselesi şeşilmey jatıp, sender demokratiya instituttarı mäselesin aytasıñdar», – dep şığa keledi. Osığan közderin jetkizu kerek siyaqtı: ädiletti qoğam qwrılğan uaqıtta qazaqtıñ mäselesi şeşiledi degen sipatta.

 Qazaqtıñ mäselesimen bilik te mindetti türde oynaydı. Bilik: «Olardıñ qwrayın dep jatqan demokratiyası – bilikke wmtılıs mäselesi, bizdiñ şeşip jatqanımız – qazaqtıñ, jerdiñ, oralmannıñ mäselesi» – dep, qazaq halqınıñ betin basqa jaqqa bwradı. Biz osığan dayın boluımız kerek.

«Qazaqstannıñ bolaşağı qanday boluı kerek?» degende, «qazaq mäselesiniñ» şeşilu joldarı mindetti türde kirui kerek. Är uaqıtta aytamız:«Qazaqstan – qazaqtıñ jeri men memleketi» dep. Biraq sonıñ işinde azamattardıñ bärine birdey qwqıq, qazaqqa eşqanday artıqşılıq berilmeydi, jeñildik joq, ol käris nemese wyğır bola ma, wltına qaramay, prezident bola aladı deymiz. Biraq bwl– qazaqtıñ jeri, qazaqtıñ tili, qazaqtıñ memleketi, osını moyındañdar deuimiz kerek.

Sergey Duvanov ta aytadı: «Nazovi menya hot' kazahom ili kazahstancem, tol'ko ne naruşay moi prava», – dep. Osı mäseleni jete tüsindirgen jön siyaqtı. Wlttıq mäsele köterilgen soñ, 30 payız wlt biliktiñ jağına şığıp bara jatır, bwl –tildik mäselege baylanıstı qoğamnıñ ekige bölinui. Olardıñ qoğamğa bergen bağası, közqarastarınıñ özi eki türli bolıp ketti. Bizdiñ oqitın gazetimiz ben köretin teledidarımızdı olar körmeydi, orıs tildilerdiñ öziniñ köretin, oqitın düniesi bar. Közdegen maqsatı bar.

Äli esimde, 2005 jılı orıs tilindegi basılımdarda jariyalanğan oppoziciya basşılarınıñ reytinginde birinşi orında Äkejan Qajıgeldin twrdı. Birneşe künnen keyin «Jas Alaş» gazetindegi qazaq tilindegi reytingte segizinşi orında twr. Qızıq. Bir jerde ömir sürip, orıs tilindegi közqaras pen qazaq tilindegi közqaras ekeui eki bölek. Sondıqtan «Qazaqstan bolaşağı qanday boluı kerek?» degende, otız payız basqa wlt ökiline: «Bizdiñ jasap jatqanımızdıñ sizderge eşqanday qarsılığı joq, bwl – jalpı mäsele», – dep tüsindiruimiz kerek. Wlttıq mäseleni kez kelgen bilik özine tartadı, oynaydı.

Özim aqşası bar adamdar osı mäselege oñ közqarasımen qaraydı degenge senbeymin. Qatıp qalğan mentalitetimiz sol – aqşası köp bolsa, ol anau jaqtıñ adamı dep şığa kelemiz. 1996 jılı oppoziciyanı bilikten izdedik. Biraz adam aqparat berdi:«Erteñ jağday özgerse, ketemiz, wşağımız dayın twr» degender boldı. Biz olardı aqşa alu üşin izdemegen edik, tek bilik jaqta oppoziciyalıq adamdar bar ma – bizdiñ tobımızğa qosılatın degen oy boldı.

Biraq aqşası bar adamğa senim joq. Osı biliktiñ arqasında baylığın jasadı, al Qazaqstandı jaqsartamız degen oy – olarda joq siyaqtı. Keybir sayasatkerlerdiñ, mäselen, parlamentte otırğandardıñ aqılı kirip, osını tüsinse, qoldauı mümkin.

Birinşi qadam – «Qazaqstannıñ keleşegi qanday bolmaq?» degen, jaqsı qwjat dayındau. Sol arqılı qoğam oyanuı kerek, el izdep jürip oqitın,jan-jaqtı qamtılğan qwjat boluı kerek. Men osı qoğamdı özgertu üşin at salısuğa äzirmin.

"DAT gazeti"

“The Qazaq Times”