قاڭتارداعى قارمەن اڭگىمە

 

تاكاپپارسىڭ.

سۇپ-سۋىقسىڭ.

اپپاقسىڭ...

اپپاق بولىپ اياق استى جاتپاقسىڭ.

جەردە جاتىپ،

كوكتەن تۇسكەن قالپىڭمەن

اسقاق، اپپاق بولمىسىڭدى ساقتاپسىڭ...

 

قاڭتار – ءتانىڭ، اياز – جانىڭ، اپپاعىم...

سەنى ىزدەپ ءجۇر كۇمىس توعاي باقتا كىم؟!

كۇمىس كۇيمە سىڭعىرىنا ەلىتىپ،

مەن دە ىزدەگەم الدەكىمدى... تاپپادىم.

 

اق بورانى سەندەلەدى ارقانىڭ...

وزىڭە دە، وزىمە دە بار تاڭىم.

قاڭتار ءبىزدى تاستاپ كەتەر جۇرتىنا،

سوندا ونى سۇيەمىسىڭ،

قار-حانىم؟!.

 

 

«پيراميدا ماتىندەرىنە» قوسىمشا...

 

اپتاپ ىستىق قاريدى كەپ قىش-ءتانىن

«وسى ما – دەپ – شىققان سەنىڭ ۇشپاعىڭ؟»

پيراميدا...

پەرعاۋىندار مۇراتىن

قانشا عاسىر قۇپيا ەتىپ ۇستادىڭ...

 

جاتىر مۇندا، ايتا الساڭ ايت، كىم جاتىر؟!

كىل بەكزادا وسىندا ما، كىل باتىر؟!

ماڭگى ولمەستەي ماسايراعان پەندەلەر

تاس-تابىتقا تۇتقىن بولىپ تىندى اقىر...

 

ءفاني – جالعان ەكەندىگىن راستاپ،

«Pura-midos»[1] ءالى كۇنگە تۇر اسقاق.

ءتان – تابىتتا... رۋح قايدا؟ جۇمباق بۇل،

اقيقاتتى اقىرىندا كىم اشپاق؟!

 

كونە مىسىر...

سۋسىعان قۇم...

كوكشىل ءنىل،

كوكشىل نىلگە  تۇڭعيىق كوك كەپ سۇڭگىر.

اقىرعى كۇن... ايقارا اشىپ قاقپاسىن

پيراميدا... ءبىر كۇرسىنەر،

وكسىر ءبىر..

 

 

كيىك قاز جولى[2]

 

«سۋدا يۋىنىپ الدىم،

وستەم كورى كالدى،

كۇك كاتىنا مەنگاندا

كاناتلارىم تالدى...»

 

                                                       كيىك قاز ءانى.

                                                      تاتار حالىق اڭىزىنان...

 

كيىك قازدار،

تالدى ما قاناتتارىڭ؟

ۇشتىڭدار ما كۇن كوزىن جاناپ ءبارىڭ؟!

سانامداعى ساعىنىش سارتاپ بولعان –

كوك جۇزىنە تەلمىرتىپ قاراتقان ءۇن...

 

كول بەتىندە ءىز قالدى شيمايلانىپ...

ايدىنىڭدى وزگەگە قيماي، نالىپ،

نازىرقانىپ ۇشتىڭ با تەكتى قۇسىم

جاپانداعى قاراشا ءۇيدى اينالىپ؟!.

 

كونە ۇرىمنان[3] جەتكەن-ءدى كومەسكى ءۇنىڭ،

قاڭقىلىڭدى سول كۇنگى مەن ەستىدىم...

سەن بىلگەنسىڭ ازەلدەن ادامداردىڭ

ءبىر-بىرىنە قيماس دوس ەمەستىگىن.

 

جولىڭ جاتىر كوك ءتوسىن قاق ايىرىپ،

بۇركەي الماس جارىعىن جابايى بۇلت.

ايعا قاراي قاڭقىلداپ سەن ۇشقاندا

كوك ءبورى دە مۇڭ شاققان تالاي ۇلىپ:

 

«سۋىڭ قالدى، كيىك قاز، مەن دە قالدىم،

ىلەسە الماي سازىنا سەندەگى ءاننىڭ.

قاۋىرسىننان ءۇزدىڭ دە تامشى-عۇمىر

مەندىك كوكجال-الەمدى شەرگە مالدىڭ...

 

كۇمىس جيەك جولىڭ بار ايدان انىق،

اسپاندايسىڭ قۋاتتى قايدان الىپ؟!

جەتى قات كوك تالدىرار قاناتىڭدى،

تۇراقتايسىڭ، ايتا كەت، قايدا بارىپ؟»

 

...باسى قايدا كەرۋەن-كوشىمىزدىڭ؟!

باعزى اڭىزدىڭ جەلىسىن نەسىن ءۇزدىڭ؟!

كيىك قازدىڭ جولىنا كوزىڭدى سال –

ءتۇبى تۇسەر جولىمىز وسى ءبىزدىڭ...

.

 

ءنىل-داريا جانە لوتوس

 

القىزىل گۇل،

كوگىلدىر گۇل،

اپپاق گۇل...

وعان قولىن جەتكىزە الماس اپتاپ قىر.

ءنىل-داريا تولقىنىندا تولىقسىپ،

ۇلبىرەيدى قۇپياسىن ساقتاپ ءبىر...

 

كۇن پىشىندەس ءبىر عانا گۇل ءار ءتۇستى،

القىزىلى – تاڭعى ارايمەن شارپىستى،

كوگىلدىرى – اسپان گۇلى، مىسالى،

رۋح كەيپى – اق لوتوس، قار ءتۇستى...

 

لوتوس گۇلى...

مىسىر عاشىق، ءنىل عاشىق،

ءنىل مەنەن گۇل جۇپ جازبايدى سىرلاسىپ.

اي تۋعاندا ۇيقى قىمتاپ قاۋىزىن،

شىرايلانار شىن بولمىسىن كۇنگە اشىپ...

 

ءنىل ۇستىندە جۇزەر كەشكە كۇن كۇرەڭ،

نە ايتادى وعان قۇم-جاعالاۋ مۇلگىگەن...

گۇل ۇمتىلار كۇنگە قاراي...تامىرى

جىبەرمەيدى...

سۋ تۇبىنە سۇڭگىگەن...

 

 

عاجايىپ مەكەن

 

عالامدا بار ءبىر ارال... ءبارى ىزدەگەن،

بىرەۋلەر شىن، بىرەۋلەر اڭىز دەگەن.

ۇمىتكە ەرىپ كەزەدى دۇنيەنى

بايعۇس پەندە... كۇدەرىن ءالى ۇزبەگەن.

 

عالامداعى بۇل ارال – عاجاپ ارال،

جەتە الماستان جەر قاۋىپ، ازا قالار.

ءمولدىر اۋا جانىڭدى جۋىندىرىپ،

كىرشىك قالماي بولمىسىڭ تازالانار.

 

سول ارالدى تابارمىز ءبىرىمىز كەپ،

ۇلى اقيقات وسىندا، ءبىلىڭىز دەپ،

بىرەۋ شىقتى ولمەستىڭ سۋىن ىزدەپ،

بىرەۋ شىقتى ماڭگىلىك گۇلىن ىزدەپ.

 

جەرۇيىق پا ول ىزدەگەن اسان بابام،

ەلدورادو... ءالى ەشكىم اشا الماعان؟!

ەدەم، بالكىم، سول ارال، كىم بىلەدى،

قۇپياسىن ءتۇبى ءبىر اشار ما ادام؟!

 

سىر الدىرماي ساق تۇرار ساعىم-عالام،

سىرعىپ وتەر ساتتەردى ول ساعىنباعان.

كۇللى ومىردەن سىتىلىپ كەتكەن ۋاقىت

سول ءبىر عاجاپ مەكەندە دامىلداعان...

 

عاجاپ ارال! ماڭگىلىك ولشەمى ەدىڭ،

پەرىشتە بوپ پەندەلەر كەلسە دەدىڭ.

تۇمانىڭنان ايىعىپ ءبىر-اق ساتتە

قارسى الاسىڭ ءبىر كۇنى... مەن سەنەمىن!

 

 

ساكۋرا[4] گۇلدەگەندە

 

حاناميدە[5],

ساكۋرا گۇلدەگەندە،

شيە اعاشىن ماداقتا،

كۇندە كەل دە،

جۇرەگىڭە جەتكەندەي بەيىش لەبى،

فۋدزي[6] جاقتان جەل دەمى ۇرلەگەندە.

 

اپپاق گۇلى اعاشتىڭ – ەرەكشە گۇل،

كۇلكى سىيلار ارالعا بولەكشە ءبىر،

سايگيو[7]  تانكا[8] ارناعان،

باسيو– حايكۋ،

«ساكۋرانى سايالاپ، – دەپ، – وتسە ءومىر...»

 

فۋدزي تاۋىن بوكتەرلەپ جۇرەر تىرلىك،

ۇمىتارسىڭ مۇڭىڭدى بىرەر كۇندىك.

قىرعاۋىلدار[9] قيىردان سالەم جولداپ،

بەرىلەدى تىلسىمنان ءبىر ەركىندىك!!!

 

كوكتەم كەلدى –

جىل كەلدى، گۇلدەندى ايماق،

جادىرايدى جابىرقاپ جۇرگەن بەيباق.

سارقىراما بيىكتەن تۇسەدى ىرشىپ،

اق كۇلتەمەن قاۋىشار كۇندەردى ويلاپ...

 

كۇنشىعىستا – ساكۋرا گۇل جارعاندا،

قول جەتكەندەي بولادى كۇللى ارمانعا.

ساكە[10] ىشەدى سامۋراي ءشولىن باسىپ،

اسقاق قاراپ،

وتكىنشى بۇل جالعانعا...

 

 

ارعاناتى

 

ساعىنىشتى سازعا وراپ بۇگىنگى ءاندى،

باۋرايىڭدا بالدىرعان كۇنىم قالدى.

ءمولدىر باستاۋ مولتىلدەپ جاتىر ما ءالى،

تۇنىعىنا جاسىرعان سىرىم بار-دى...

 

بوكتەرىڭنەن مەن تەرگەن شۇعىنىق گۇل،

جۇرەگىمنىڭ تۇبىندە ۇگىلىپ تۇر.

توركىندەگەن سامال جەل، بۇل جوتاعا

جاۋتاڭداعان جانىمنىڭ مۇڭىن ۇقتىر.

 

ۇركەك ەلىك سەكىلدى ۇركەك كۇنىم...

توسىڭە كەپ سەزگەنمىن بۇلت ەكپىنىن.

ارعاناتى، وزىڭنەن كوكتەپ شىققان

مەن-داعى سول شۇعىنىق-گۇل تەكتىمىن.

 

اۋاڭ قانداي جۇپار-دى گۇل تۇنەگەن!

بۇلتىڭ سىرعىپ وتەتىن بۇركىپ ولەڭ.

امالىم جوق، ءتۇسىپ اپ قاسقا جولعا

عۇمىر-جەلدىڭ كەتكەنمىن ىرقىمەنەن.

 

ءتۇندى جارىپ جەتەتىن ايعا دەمىڭ،

كىربىڭى جوق شاقتاردىڭ ايعاعى ەدىڭ.

تۇسىمدە دە سۇرايمىن وڭىمدە دە،

ارعاناتىم، ون التىم قايدا مەنىڭ؟!

 

 

* * *

 

ۋا، كەردەڭ بۇلت، كەردەڭ بۇلت،

تەرىستىكتەن كەلگەن بۇلت!

كوكتىم-ايماق اتاسى

قوبىلاندىعا ەنشىگە اتاپ بەرگەن بۇلت!

 

بۇل ەنشىسى كوك اسپاندا قالدى ۇمىت،

جو-جوق، ونى بىزگە امانات قالدىرىپ،

كوشتى ءداۋىر، كوشە بەردى ول داعى

اش وزەگىن تالدىرىپ.

 

قاي قيىرعا جوڭكىلدىڭ؟!

جەلدەن ۇركىپ، كوككە قاراي سەرپىلدىڭ،

سەن كوشەتىن كەڭىستىكتىڭ كەڭدىگىن

جانارىما سىيدىرىپ اپ مەن تۇرمىن...

 

اپتاپ كۇندە جانعا سايا بۇلت ەدىڭ،

سويتە تۇرىپ ايدىڭ بەتىن بۇركەدىڭ...

كوك پەن جەرگە تاعدىرىمىز تاۋەلدى

وزىڭمەنەن ءبىر تەگىم...

 

ۋا، الا بۇلت، الا بۇلت!

ءبىزدىڭ جاققا ءبىر بۇرىلىپ قارا، بۇلت!

جولىمىز بەن ءجونىمىز ءبىر دەيىك تە

ءبىراز جەرگە ساپارلاس بوپ بارالىق!

 

ايتار ءسوزىم بار ءالى،

نەگە سەنىڭ كوزىڭنەن جاس تامادى؟

...قاق ايىرىپ كەۋدە دەگەن قاپاستى

ءوزىڭ بولىپ ولەڭ كوشىپ بارادى.

 

 

تارباعاتاي. بۇرمەدەگى وبالار

 

قازىنا بوپ كەلەدى قاي عاسىردان؟!

قۇپياسى كۇبىرمەن ايعا اشىلعان.

الا قاشسا جەل كەلىپ ءتۇپ جۋسانىن

جول-جونەكەي ۇستاپ قاپ، ساي جاسىرعان.
مىنا قىرات – ءبىر پۇشپاق قيىرداعى،

مىنا وبالار – باعىنا بۇيىرعانى.

باعزى كۇننەن ءبىر حابار الارداي وي

تاۋدى، قىردى قيالمەن شيىرلادى.
جۇيتكىپ وتەر ساتتەرگە كۇن الداندى،

كۇن الدادى جارىققا قۇمار جاندى.

اۋەلگىدە... وسى تۇس پاتشالىق بوپ،

اقىرىندا... وبا بوپ مۇنارلاندى.
جاتقان بولار جاي تاۋىپ ءاز ۇلانى،

جۇيرىكتەرى جارىسقان جازىعى ءانى!

رۋح دەرسىڭ، شەجىرە – تاريح دەرسىڭ

وبالارعا كومىلگەن قازىنانى...

 

 

ايد پاتشالىعىنداعى ءاپسانا

 

اسفودەل* وسەتىن مۇڭدانا

ول جاققا بارمايدى كۇن عانا،

كولەڭكە سىرعيدى ءۇن-ءتۇنسىز

اقىل مەن جادىنان مۇلدە ادا.

 

اسفودەل...

قان-ءسولسىز جەلەگى،

كولەڭكە كولبەپ كەپ تونەدى.

ءبىر كەزگى احەيلىك قاھارمان

بۇل گۇلگە كۇبىرلەپ نە دەدى؟!

 

قۇردىمنىڭ سۋى اعار شىمىرلاپ،

جارىقتى اكەتكەن كىم ۇرلاپ؟!

سانادا جالت ەتكەن ءبىر ەلەس

تۇنەكتىڭ تۇبىنە تىعىلماق...

 

نە دەدى كولەڭكە؟!

جۇمباق بۇل،

جەلەگى بوز گۇلدىڭ قۇرعاپ تۇر.

جارىقسىز، جىلۋسىز مەكەندە

جۇمباقتى جاسىرعان ۇرلاپ ءبىر...

 

باقيلىق سۇلبامەن مۇڭى ءبىر –

تامۇقتىڭ سۇپ-سۋىق گۇلى بۇل!

...احەيدىڭ جادىندا جاڭعىرىپ

قاھارمان ارۋدىڭ** ءۇنى ءجۇر.

 

(قاس سۇلۋ...

قاس باتىر...

قان مايدان...

باتىرعا سەس قىلعان قانداي جان؟!

جۇرەككە نايزا كەپ كىرگەندە

بۇل جالعان كەتتى اۋناپ ماڭدايدان...

 

ترويا ءتۇبى ەدى... كەشقۇرىم.

كۇپ-كۇرەڭ كۇيمەمەن كوشتى كۇن.

سىڭعىرلاپ «قوش» دەگەن نازىك ءۇن،

توگىلىپ تۇسكەن-ءدى قوس بۇرىم...

 

ءولتىرىپ العانداي ارماندى،

قاس باتىر ەسىنەن تانعان-دى...

نايزاسىن قاق ءبولىپ...

جەر قۇشىپ،

العاش... ءھام سوڭعى رەت زارلاندى...)

 

...كۇن تۇسپەس سۇرىقسىز بۇل الەم،

اسفودەل قالتىراپ تۇر ارەڭ.

جەلەگىن ايالار كولەڭكە

دەگەندەي

«الدىڭدا كۇنالى ەم».

 

گۇل مەنەن كولەڭكە – بەتپە-بەت...

بولمايدى ەندى ايقاس... جەكپە-جەك.

قۇردىمنىڭ سۋىنا كەتتى اعىپ،

بەيكۇنا ءبىر سەزىم... وكپەلەپ.

 

***

ءومىرزايا –

ءبىر-اق ساتكە جالت ەتەر،

اي قالادى ارمانىن دا ايتا الماي.

اسپانداعى جۇلدىزعا دا بار قاتەر،

ءسونىپ كەتەر وكىنىشى بايقالماي...

 

ايتارى كوپ القاراكوك تۇنگى الەم،

جانارىما كىرىپ كەتتى ەرىكسىز.

اسپان جاقتان جۇلدىز ىزدەپ تۇرعان ەم –

الاڭ كوڭىل ەتپەڭىزشى كەلىپ ءسىز...

 

ءومىرزايا...

تاعدىرىمىز ءبىر ءبىزدىڭ،

ايىرمامىز:

سەن – كوكتەسىڭ،

مەن – جەردە.

جانىپ-سونەر ءساتىن اڭدىپ جۇلدىزدىڭ،

اڭسارى اۋعان جەردەگى ءومىر شەرمەندە...

 

 

[1] Pura- وت، جارىق; midos – ورتا، ىشكى دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.

[2] «جابايى قاز». قۇس جولىن تۇركى حالىقتارى، ونىڭ ىشىندە تاتارلار «كيىك قاز جولى» دەپ اتايدى.

[3] ءريمدى جاۋدان قۇتقارعان قازدار جايلى ميف بار

[4] جاپوندار تانىمىنداعى كيەلى اعاش

[5] شيە اعاشىنىڭ (ساكۋرانىڭ) گۇلدەيتىن ۋاقىتى

[6] جاپونياداعى كيەلى تاۋ

[7] سايگيو، باسيو – جاپون اقىندارى

[8] تانكا، حايكۋ – جاپون ولەڭىنىڭ تۇرلەرى

[9]  جاپوندىقتار ءۇشىن قىرعاۋىل – اتا-انا رۋحىن كەيىپتەيتىن قۇس

[10] ساكۋرا مەرەكەسىندە شيە اعاشىنىڭ ساياسىندا ىشەتىن سۋسىن

* گرەك ميفىندە ايد  پاتشالىعىندا وسەتىن جابايى گۇل

** امازونكا

"The Qazaq Times"