ايت-مان (سۆەتقالي نۇرجان): ادام مەن قۇس تابىسادى تۇبىندە...

زىكىرحان كوگەرشىن

 

تەم، تەم ءۇشىن، تەم ءۇشىن،

                                       كوگەرشىن ۇشار جەم ءۇشىن.

كونە جىردان.

 

ۋا، كونە جىر، مەن ءوزىڭدى ۇلگى ەتتىم،

تۋا سالا سەنى عانا وقىدىم.

ماڭدايداعىم – تەسىگى ەمەس ىلگەكتىڭ،

سىرلارىڭمەن جىرلارىمدى توقىدىم.

 

وسى جولى بۇزىلدى بۇل كەلىسىم،

اعات كەتسەم، ولەڭ-ءسوزدىڭ كەش قۇلىن.

كوگەرشىن تەك ۇشپايدى ەكەن جەم ءۇشىن،

تاڭدا ساھار شىن ارمانىن ەستىدىم.

 

تىرداي عالام پىرداي ۇيىقتاپ جاتقاندا،

«اللا – ھۋ-لاپ» تەرەزەمنىڭ تۇسىنان،

حاق زىكىرىن شاشۋ قىلعان اق تاڭعا

ارزۋ-قۇستان، شىنىمدى ايتسام، قىسىلام.

 

قۇلاق ءتۇرىپ مىنا اق تۇنىق اۋەنگە،

تازارادى ىلاس جۇرەك، كىر دەنە.

«ادام مەن قۇس ەگىز ەد، – دەپ، – اۋەلدە»، –

ەسەنعالي ءبىلىپ ايتاد بىردەڭە.

 

زارلاپ تۇر ول مۇسىلماننىڭ تىلىندە،

كەپتەر جىرى – مەنىڭ تاڭعى تاعاتىم.

ادام مەن قۇس تابىسادى تۇبىندە،

تابادى ادام قىرقىلعان اق قاناتىن.

 

ادام مەن قۇس كوشەدى ەكەن ءبىر تىلگە،

حاققا ماداق – تاڭدا زىكىر سالعاندا! –

ىڭىرسىعان ارۋانا-ءتۇن ۇرپىندە

ءبىر ھاق تامشى – تاڭ جۇلدىزى قالعاندا.

 

قاناتىمدى تاعادى ەرتەڭ ەنە-قىر،

كۋا-ءدىر بوپ كوك كەپتەر تۇر شىرلاعان.

«ۇيقى – دۇشپان!» – دەۋشى ەدى عوي كونە جىر،

كوگەرشىننەن ۇيات بولار، تۇر، بالام!..

 

21.01.10 ج.

 

 

 

گوتە. «فاۋست». ۋلريكا جانە مەن

 

تىلسىمىندا گوتە جازعان «فاۋستىڭ»

تاعى، مىنە، ءبىر كۇنىمدى تاۋىستىم.

تاعى دا ءبىر كەتە باردى كۇن باتىپ،

بۇلت بۇركەنىپ –

قۇيرىعىنداي تاۋىستىڭ.

 

بۇل ءبىر جىردى زەرتتەمەدى قانشا ابىز؟! –

بۇل ءبىر جىردان حاباردارمىز بارشامىز.

ءوتىل-ءسوزىن[1] – ادامزاتقا ارناعان

ەلۋ سەگىز جىل جازىپتى، نانساڭىز!

 

جازىپ بولىپ: «جەتتىم، – دەپتى، – ارمانعا! –

ەندى، ءتىپتى، قارايلامان – جالعانعا!» –

بىراق اقىن عاشىق بولدى جاس قىزعا،

ولەرىنە التى اي مەرزىم قالعاندا.

 

ۋلريكا، سەن بە جاننىڭ قۋاتى؟

سەن بە ءتىلدىڭ،

سەن بە ءدىلدىڭ سۋاتى؟..

وسى سىردى ايتىپ تۇرسام اۋىلدا:

«شال – مالەدەس-س!» – دەيدى دوسىم قۋاقى.

 

«شال – مالە-دەس-س! – دەيدى تاعى، – كەتە شال،

شىبىش كورسە، مەكىرەنگەن تەكە-شال!..

قاراشى ءوزىن!..

قاتىن تاپپاي ءبىز ءجۇرمىز... –

سول قىزبەنەن قيىلىپ پا نەكەسى، ال؟..»

 

دوسقا قاراپ بەتالباتى سويلەگەن:

«ءتاڭىر اتقىر، ءسوزىڭ قۇرسىن!..» – دەي بەرەم.

شىنىندا دا تاڭعالامىن بۇل جايعا،

«فاۋستى» وقىپ وتىرعاندا كەيدە مەن.

 

بۇل نە ءوزى؟ –

قايتا ورالعان جاستىق پا؟

نە بولماسا، داڭق-ماسى ماستىق پا؟..

اشقالى تۇر –

ماڭگىلىكتىڭ قاقپاسىن

ازىرەيىل قولىنداعى تاس-تۇتقا.

 

سويتە تۇرا، باياعىشا بۇلاڭداپ،

ۇلبىرەگەن جاپ-جاس قىزعا جىر ارناپ;

ەگەر سول قىز بەرە قالسا كەلىسىم،

تار توسەكتە جاتپاقشى ما تىراڭداپ؟..

 

كارى ازبانداي يەك ارتقان بايتالعا،

ەي، شايىر شال، شىندىعىڭدى، ال ايت، وندا.

سويتسەڭ ەگەر،

ءوزىڭ بولىپ شىقپاي ما

كەيىپكەرىڭ –

جانىن ساتقان سايتانعا؟..

 

ساۋالى وسى – ىشىمدەگى داۋىستىڭ،

كۇن باتادى قۇيرىعىنداي تاۋىستىڭ.

سۇراعىما ءتىل قاتپايدى اقىن شال،

تاساسىنا تىعىلىپ اپ «فاۋستىڭ».

 

بارلىق ءىسى ادامزاتقا جاريا

ءۇن قاتپايدى سەكسەندەگى قاريا.

وسى بوپتى –

امالى ونىڭ بار تاپقان،

ماڭگى اعىزىپ كەتەردە اجال-داريا.

 

عالام ەگەر بۇلاق بولسا – جالبىز-شال،

ادام ەگەر قۇراق بولسا – اندىز-شال. –

جەتىم رۋحى جەتە الماعان قۇدايعا

قارمانعانى: ۋلريكا – جالعىز تال.

 

نەكەلەسىپ سەكسەن تۇگىل، جۇزىمەن،

قازاعىمنىڭ ۇل تاپپاعان قىزى كەم...

بالكىم اقىن كورگەن شىعار جار نۇرىن –

ۇلبىرەگەن ۋلريكا جۇزىنەن؟

 

كەشىر ءبىزدى ەي، ارۋلار – پاك ءسابي،

ءبارى دە اسىق سۇلۋلىققا – پاتشا، بي...

بىراق قىزعا باعىشتالعان جىرلاردىڭ

ءبارى بىردەي بولا المايدى ءنافساني!

 

بۇل سوزىمە تالاس، مەيلى، تالاسپا،

ءدىل-قۇردىمنان كىر پيعىلدى الاستا:

بارلىق اقىن بايانسىزدىڭ قۇلى ەمەس،

ءبارى بىردەي تابىنبايدى – ەروسقا!

 

تۇقىمى ەدىك ءبىز دە سويدىڭ شىنجىرلى،

اريدەن دە ارىدەن بار ۇلگىم-ءدى.

ءار اقىننىڭ «فاۋستى» بار الىنشە،

مەن دە جازىپ كەلەم ماڭگى ءبىر جىردى.

 

ءار ىسكە دە اللام ءوزى سەبەپكەر،

تىرلىك ءۇيىن كەلە جاتىر جەبەپ – كور.

سول جىرىمنىڭ قويعانىمشا تىڭعىسىن:

حاقتان – يلحام!

پىردەن – مارحام!! –

مەدەت بەر!!!

 

تارس ايرىلىپ تاسقا تۇسكەن قاربىز-ءحال

جەتكەن شاقتا –

جانعا جۇپار تامعىز ءسال.

ۇرعان كەزدە اجال-داريا تولقىنى،

قارمانعانىم – ساۋلەڭ بولسىن جالعىز تال...

 

21.01.10 ج.

[1] ءوتىل-ءسوز* – ولەردەگى ءسوز.

 

 

  «كەلىنشەكتاۋ» حيكاياسى

 

...قارا بۋرا.

كەلىنشەك نارعا مىنگەن.

جاساۋلى كوش.

بوز بوتا.

اربالى ىنگەن...

قۇل دا، كۇڭ دە كۇبىنىپ جاتىر ءبارى،

اتتانباققا ساپارعا قامعا كىرگەن.

تازى عانا تىنىمسىز الابوتەن،

تۇننەن ۇلىپ،

جەر تىرناپ،

تاڭنان ۇرگەن.

«وسى يت بۇگىن مازاسىز»، – دەپ قويامىن،

بىلگەنىم جوق اتانىڭ قارعارىن مەن.

شولاققورعان،

ءبىر شەتى سوزاققورعان،

تەرىسكەي بۇل – قۇشاعى پاڭ كەرىلگەن.

ساۋداكەنتتەن تاڭ اتا شىققان كەرۋەن،

قاقپاسىنا قۇمكەنتتىڭ ول دا كىرگەن.

...جۇرەك بۇگىن قوبالجي بەردى نەگە،

قوسىلعالى تۇرعاندا ارداعىممەن؟

باباتۇكتى شاشتى ءازىز، قارابۋرا،

ءيا، باب اتا، قولداي گور ارۋاعىڭمەن!

...قۇدا بولدى، القيسسا، ەكى مىرزا،

اراسىندا دوربا ەمەس، جورعا جۇرگەن.

 

سەرت بايلاستى بولماققا مىڭ جىل قۇدا،

ىرزالاسىپ قىز جۇرتى، ۇل جۇرتى دا.

تەرىسكەي مەن كۇنگەيدى تۇگەل جيىپ،

توي وتكىزدىك قانجايلاۋ – «شىڭ-قۇلپىدا».

قوناققا ارناپ مىڭ جىلقى سويىلعان سوڭ،

كەتتى اينالىپ كەيىننەن «مىڭجىلقىعا».

مۇنداي تويدى كورگەن جوق، ىراس بولسا،

تۇركى تۇگىل، ارعى ساق، عۇن عۇرپى دا!

ءالى كۇنگە جىر قىلىپ ايتادى ونى

«بورسىلداق» پەن «ارپاوزەن» – سىڭعىر-تۇما.

 

«سارىمساقتىڭ» بويىندا بال-قۇراقتار

تۇسكەن سوندا ساياسى تالدى ماقتار.

كەتەر ەدى، ايتپەسە، تاپتاپ ۇرىپ،

تاستى ۇگىتكەن قۇم قىلىپ شاڭدى كوكپار.

تەرىسكەي مەن كۇنگەيدىڭ جۇلقىسقانىن –

تاۋ تۇسىندە سونى ايتىپ ساندىراقتار.

ورامالىن بۇركەنىپ قىمسىنادى

ۇيپا-تۇيپا كويلەگى ءساندى باقتار.

قارلى قاتپار شىڭداردىڭ تاساسىندا

تالاي سىرعا كۋا-ءدىر قاندى جاقپار.

 

زيارات قىپ بابانىڭ مازارىنا،

ەل جوڭكىدى سول تويدىڭ بازارىنا.

كۇن قىسىلىپ، تۋعان-ءدۇر اي ۇيالىپ،

قالىڭدىقتىڭ قايىل قاپ اجارىنا.

...مەن – تالانسىز، بىلمەپپىن شالقىپ ءجۇرىپ،

تۇسكەن ونىڭ جان بارىن نازارىنا.

 

توي تارقادى.

سوڭىندا شاڭى قالدى،

وتىز كۇنگى ويىنى، ءانى قالدى.

ەلگە قاراي، بۇيىرسا، اتتانامىز

جەتەككە الىپ اۋىتتى سارى ناردى.

تويدىڭ تۋىن تىگەمىز كۇنگەيدەگى،

اسمار قىلىپ قىزىقتى تاعى دا الگى.

 

قايىن اتام، شىعاردى، ال ول دا داڭقىن،

ءبارى التىننان – سىرعا دا، اربا دا التىن.

«جالعىز قىزدان ايايتىن نەم بار ەد؟!» – دەپ،

قولىن جايىپ، جينادى ماڭعا حالقىن.

...قالىڭدىعىم نەگە-ءدۇر سۇلىق، بەيباق؟ –

تۇرىپتى ويلاپ بوگدەگە بەرگەن انتىن.

سايتان باسىپ جۇرەككە قارا تاڭبا،

وزگەرتكەنىن ۇقپاپپىن دەمدە قالپىن.

 

«كەم قىلمادىم پەندەدەن نەسىبەڭدى،

جولعا تۇسەر، ال، بالام، كوشىڭ ەندى.

ىرزاسىڭ با، قاراعىم؟..

جاي قولىڭدى،

بار كەلگەنى قولىمنان وسى بولدى!..»

 

«جوق!..» – دەدى قىز، شاڭق ەتتى التى بەلەس،

جاد جوعالىپ،

قالىپپىن تاركى بوپ ەس. –

«يتاياعى تازىمنىڭ كۇمىس ەكەن،

نەگە كۇمىس؟

ول نەگە التىن ەمەس؟!»

تاۋ جاڭعىرىپ بارادى،

شىڭ شىڭعىرىپ،

بالكىم، شىندىق بۇل ءوزى، بالكىم، ەلەس!..

 

سول شىڭعىرىس جونەلدى ءتۇزدى كومە،

تۇمسىعىمەن جارتاستى ءسۇزدى كەمە.

اتتانعالى تۇرعاندا ۇلى جولعا،

اتاسىنىڭ باتاسىن بۇزدى نەگە؟!

اۋليەلەر سەلك ەتتى قابىرىندە،

شايتان كومىپ جاتقانداي ءىزدى كونە!

 

بولدى ىلەزدە باعزى ءسان، كەنىش عايىپ،

ءپىر قارعادى، تاقتى وعان پەرىشتە ايىپ!

قايىناتامدى سوڭعى ىرەت كورىپ قالدىم،

كۇبىرلەگەن – قولدارىن تەرىس جايىپ...

 

القىمعا – ءزىل،

جانارعا جاس بايلانىپ،

جالت بۇرىلسام، كەرۋەندى باستاي بارىپ –

الدا – بۋرا، ارتتاعى – قىز دا، كوش تە

كوز الدىمدا باراتتى تاسقا اينالىپ!..

 

نەسىن ايتام بۇل كەپتىڭ ەندى دەيىك،

كەتتىم قاڭعىپ توبەمە قولدى قويىپ.

قاراتاۋدىڭ باسىندا – «كەلىنشەكتاۋ»،

سول قارعىستان قالعان-ءدۇر ماڭگى بەيىت!..

 

ءار اڭىزدان ءار ۇرپاق ءمان كۇتەدى،

بۇل دا ءبىر كوش – شەشىلمەس ماڭگى تەڭى.

«سامارقاننىڭ كوك تاسى» جىبىگەن ءتۇن

كەلىنشەككە دەيدى ەپتەپ جان بىتەدى.

 

شەمەندى شەر، شەرلى وت بۇل جىردا قالعان،

قازىنالى قاراتاۋ – شىڭدا جانعان.

ءدال سول ءتۇنى شىعىپ اپ «مىڭجىلقىعا»،

جۇرتقا جۇمباق مەن تالاي سىرعا قانعام. –

تىڭدا، قارعام، جۇمسارتىپ تاس-ءدىلىڭدى،

كىمگە دە ارمان بۇل ءبىر سىر!

كىمگە – جالعان! –

كەلىنشەككە تۇرادى قيماي قاراپ

اقبوز اتتى بوزبالا – نۇرعا ورانعان.

شىرماپ العان مۇڭىنان بوسانا الماي،

تىرلىك ىزدەپ تاس تۇعىر تۇل عالامنان!

...مەنىڭ ۋلى قايعىمدى ۇعىنادى

تاس جۇرەگىن ءجىبىتىپ تىڭداعان جان!

 

شىڭ باسىنان جەل بولىپ ايتام داستان،

تىڭدايدى كەپ ءساپ سالىپ اي تالماستان...

ءتىرىلىپ-اق تاس-عالام كەتەر ەدى،

جۇرەكتەردەن تاڭبا وشسە، – سايتان باسقان!

 

سوزگە نانباي كەتتىڭ عوي، كوزگە نانباي،

كەرەمەتتى كورسەتەم وزگە قانداي؟! –

ايدىڭ التىن ساۋلەسى بۋلاعاندا،

كوش تە ورىننان سىڭعىرلاپ قوزعالارداي...

 

شاعىندا ءبىر سۇحباتتىڭ وتە قىزعان،

داۋعا اينالاد بۇل ءبىر كەپ شەكە قىزعان.

«تاسقا اينالماي نەعىپ ءجۇر، – دەيسىڭ، دوسىم، –

باتا بۇزعان سان سايقال، نەكە بۇزعان؟!»

 

«بۇرىنعىداي نۇرلى اجار، قايدا شىراي؟» –

دەيسىڭ تاعى، –

اۋزىڭدا ناي، ناسىباي.

بۇلتىڭنان – جالت،

ۇلتىڭنان انت بەزگەسىن،

قالاي ساعان ۇقتىرام اي، دوسىم-اي؟

سەن دە ولىكسىڭ!..

ۇعار ەڭ شىڭعا شىعىپ

قونىپ كورسەڭ ءبىر ىرەت ايعا سىباي!

 

سايتانات تۇر سالتانات قۇرىپ تاعى،

كۇل-قوقىسقا كومىلىپ عۇرىپ كارى.

كەلەدى ءورىپ –

باتادان جارالماعان

جىبىرلاعان جىن-پەرى ۇرىقتارى!

 

ەل باسىنا ورناپ تۇر بۇ قاسىرەت،

ءىبىلىس ءجۇر نەكەڭنىڭ كۋاسى بوپ.

جەردە – كيە، ەلدە يە قالماعان سوڭ،

باتا بەرەر اۋزىڭنىڭ دۋاسى جوق!

الماۋىتتىڭ ءۇيىرىن ازبان الىپ،

اساۋىڭ مەرت بولىپ ءجۇر، جۋاسىڭ – ەت!

 

ءبارى ولىك بوپ كۇن كەشسە جەر باسقاننىڭ، –

وڭدە كورگەن تۇسىمە كەلمەس نانعىم.

جەتەگىندە قىزىڭ ءجۇر جولعاسقاننىڭ،

ەتەگىندە ۇلىڭ ءجۇر وڭباس قاردىڭ...

دەرتتى – قۇلىڭ! –

جەت تەزدەپ، سەرتتى كۇنىم،

ار-يمانىن تۇگەندەپ الجاسقاننىڭ!..

بۇل كۇيىندە قالمايدى مىنا دالا،

ىزدەرىمەن پىرلەرىم ءمور باسقان قۇم.

جۇرەكتەرگە تاڭباسىن سالماس مالعۇن،

جىم بولادى سان عاسىر ارباسقان جىن.

كەلەدى ۇرپاق – ديدارىن حاققا بۇرعان،

ارقاۋى بوپ سان اڭىز، سان داستاننىڭ.

ۇلى شىندىق وياناد قىرقىپ تۇسەر،

قىلپىلداعان جۇزىندەي الداسپاننىڭ.

حاقتان – پارمەن كەلەدى، پىردەن – جاردەم،

ولىلەر مەن تىرىلەر جالعاسقان كۇن.

 

جەت، اق كۇنىم! –

كوگىمە قاناتىڭ جاي،

دالام ازىپ باراتىر، قالا تۇرعاي!

جاندى ۇشىرام! –

كيەنىڭ قارعىسىنان

تاس بوپ ءبارى كەنەتتەن قالاتىنداي!..

 

25.01.10 ج.

اقتاۋ ءشارى.

 

 

«ءتىل» تۋرالى حيكايا

 

جان بەرىپ كىرپىش تانگە، تىرىلگەسىن

                   تىلىنە زىكىر-تاسپيح جاد ەتىپتى.

ىبىرايىم احۋن قۇلبايۇلى.

 

 

ول كادىمگى ءتىل ەدى...

جارىق ەدى تۇنەگى،

كامىل ەدى جۇرەگى،

قابىل ەدى تىلەگى.

 

قۇرساعىنا انانىڭ ءمىنا كۇيدە قونعانعا –

120 كۇن بولعاندا،

تۋرا ءتورت اي تولعاندا;

 

كىرپىش تانگە جان كىرىپ،

كىندىگىنەن ءنار كىرىپ،

قويدى قۇداي تىلگە ەندى «ارا-زىكىر» سالدىرىپ.

 

تالىپ جەتكەن تۇنەكتەن ىڭى سىندى قوبىزدىڭ،

ماداقتادى ول اللانى ءدال توعىز اي، توعىز كۇن!

 

مەزگىل جەتسە پەندەگە بەرمەي مە اللا حاقىسىن؟! –

اشا بەردى ول سول كۇنى دۇنيەجارىق قاپىسىن.

 

جورگەككە وراپ انالار، پەرىشتەلەر نۇرعا وراپ،

شىقتى ول جارىق دۇنيەگە «يللالاپ» ءھام ىڭگالاپ!

 

جاتتى ءبىراز بەسىكتە سيقىرلى اۋەن جان بيلەپ،

ءسال قىڭق ەتسە، اناسى تەربەتەدى «الديلەپ».

 

بەزدى ءبىر كۇن بەسىكتەن،

شىقتى ەڭبەكتەپ ەسىكتەن،

جازا بەردى جۇرەككە ءسوزدى بارلىق ەسىتكەن.

 

پاك جۇرەككە تات تۇردى كىر مەن باتپاق، ىلايدان،

ەسىك سىرتى، سەبەبى بەزگەن جۇرت-تىن قۇدايدان.

 

«ارعى اتاسى ىلايدان،

بەرگى اتاسى قۇمايدان»،

شىعىپ كەتكەن شىعايدان –

جان ەدى كىل كۇلايلان.

 

جوق-تى مۇلدەم ەر سۇسى،

ەتكەن ەڭ ءبىر ەرسى ءىسى –

جاماندايتىن جيىلسا، كورشىلەرىن كورشىسى!

 

ال كەزدەسسە، الگىلەر بەتتەن ءسۇيىپ، مۇنافىق،

سىرت اينالسا بولعانى ءسوز ايتاتىن بىلاپىت.

 

جيا بەردى كىردى ەندى،

جۇعا بەردى تىلگە ەندى،

ايتار بولدى ىرىكپەي ەستىگەن مەن بىلگەندى.

 

بادىك ءاندى بوراتىپ جۇرەتىن-ءدى ءتىل كەشتە،

قۇرساقتان سوڭ قۇدايدى العان ەمەس ءبىر دە ەسكە!

 

پاك پيعىلىن شوقىدى تۇندىكقانات قۇزعىن كەپ،

دىلىندە دىم سۇزگى جوق،

تىلىندە تۇك تىزگىن جوق.

 

بەزەۋبەتتى ءتىل بولدى ول اقىلى – الاڭ، ەسى – ەلەڭ،

شەشەسىن دە ءبىر كۇنى سىباي سالدى «شەشەدەن»!

 

ءسويتىپ ءتىل دە جەتتى ەندى،

كامەلەتتەن وتكەن-ءدى،

جەتەكتەپ اپ پيونەر، كومسومولدار كەتكەن-ءدى.

 

قيال بولىپ قۋعانى،

«ەلەس» ىزدەپ تۋعالى،

تاقىرتازا ۇمىتتى زىكىر-تاسپيح تۋرالى.

 

تاسقا اينالدى جۇرەگى ساۋلە كىرمەي تۇندىكتەن،

استە ويلاماس بولدى ءتىل ءسال جوعارى كىندىكتەن.

 

ءتىل تۇگەل-ءدۇر تونالدى،

سول بەتىمەن جوعالدى،

پارتيانىڭ قاھارلى سولداتى بوپ ورالدى!

 

سولداتى بوپ ورالدى

ءھام حاتى بوپ ورالدى،

جانباقى بوپ اتتانىپ، سالداقى بوپ ورالدى!

 

جيىنداردا «قۇتتى جىل»،

كوپتى ىقتىرىپ تۇكتى ءزىل،

ءتىل تۇراتىن مىنبەدە سوزگە اينالىپ قىپ-قىزىل!

 

ەرىنىنەن كۇپ-كۇرەڭ سىقىلدانىپ وت جاۋعان،

ءاربىر ءسوزىن باستايتىن جاببار-حاقتى سوتتاۋدان!

 

ماڭايىنا جيعانى جالداپ ەركەك، «بي»-قاتىن،

قيراتپاق تا بولدى ءتىل اۋليەنىڭ زيراتىن!

 

اتەيزم ىندەتىن جايۋدى شىن قولعا الدى،

نىساناعا اپ «ايت كۇنى» قۇربان شالعان جانداردى.

 

احۋن كەلدى مەشىندە...

ءبارى-ءبارى ەسىمدە:

«قارتايعاندا ولسەم، – دەپ، – تۋعان جەردىڭ توسىندە».

 

جەتكىزبەدى ءتىل، بىراق تىلەگىنە اقىرعى،

الاستادى جات جەرگە سەكسەندەگى احۋندى!..

 

ءتىل كۇرەستى: تۋعان ءتىل شىقپاۋ ءۇشىن تورىنە!..

الەك بولدى ول قازاقتى تەز جىقپاققا كورىنە!..

 

سونداي كۇننىڭ بىرىندە،

دۇنيە تولىپ دۇبىرگە،

الدى قازاق ازاتتىق – ىلىنگەندە سىڭىرگە!

 

قارا قازاق بالاسى ءوز تاعدىرىن قولعا الىپ،

ءبىر قاراسام، تۇردى ءتىل «ءتىل» جايىندا تولعانىپ!

 

قىپ-قىزىل بوپ ءبوستى ءتىل ەكى قولىن سەرمەنىپ،

سويلەر بولدى ول ەندى ءدىن جايىندا تەربەنىپ!

 

العان قازاق «ازاتتىق» جىلداردا سول الاۋلى،

دەپۋتات تا بولعان ءتىل – ەل-حالقىنا «قالاۋلى».

 

تاسادا قاپ جىرشى ءتىل،

تاعى دا وزدى قىرشى-ءتىل،

«مۇنىڭ ءوزىن كورسەتكەن، – دەدىم، – حاققا مىڭ شۇكىر!»

 

مۇنىڭ ءوزى، الايدا شۇكىر ەكەن جۇتاعان –

تىلدەن باتا اپ تالانا باستادى وتان – قۇت-انام!

 

قارا-وردادا جاسالعان ۇلتقا قارسى كۇللى ءىس بار،

ۇكىمىمەن سول ءتىلدىڭ ورىندالدى قىلمىستار!

 

ۇمىتۋعا بولمايدى! –

سالام تاعى ەسىڭە،

قاسقىر قالاي شاپقانىن قاسقا قازاق كوشىنە!

 

مەدال مەنەن وردەن بوپ قوندى ءتىلدىڭ توسىنە –

اتا-بايلىق، ۇرپاقتان ۇرلانعان مول نەسىبە!

 

وتىرماس پا قۇل تاققا،

قوسىلماس پا ءتىل ساپقا –

ءتۇپ اتاسى كورمەگەن قي تۇسكەسىن قۇرساققا؟!

 

اران-حارام قۇرساقتا

جاتىر دالام بۇل شاقتا –

سالعان مولا سىقىلدى ول قاناعات پەن ىنساپقا!

 

شالاسىنداي شايتاننىڭ جانىپ جاۋدىڭ وتى جات،

كەتتى جاۋعا ساتىلىپ قاسيەتتى توپىراق!

 

سايتان وتى جانادى سالداقىنىڭ كورىندە،

نە بولعانىن ۇمىتپا الماتىنىڭ تورىندە!

 

وتان-ومان – ءبارى جات،

اتام-انام اڭىراپ،

امانىندا اي-كۇننىڭ ءتۇستى ورتاعا شاڭىراق!

 

تۋعان ءتىلدى تاپتادى،

تۋعان ءدىندى سوتتادى!

شاڭىراعىن ورتكە وراپ، تۋعان ۇلتىن اتتى، ءانى!

 

بۇرار كوپكە وقپانىن،

تىگەر كوپكە توق كارىن –

قورعاۋ ءۇشىن ناس-تاعىن،

ۇرلاپ جيعان بوقتارىن؟!

 

توققا بۇتىن كەرىپ تۇل،

بار ۋ-ءزارىن توگىپ كىل

قانجوسا بۇل قازاقتى ءتىل تاعى دا سوگىپ تۇر!..

 

ءتىل جىلت ەتتى، مىنەكي، تۇرعانىمدا ەلەڭدەپ:

«قان-وزەننىڭ شارىنە ءپىردىڭ اتىن بەرەم!..» – دەپ...

 

كاردىڭ ءجۇزىن ءپىرىمنىڭ ساقالىمەن جاسىرماق،

قاننىڭ ءىزىن ءپىرىمنىڭ شاپانىمەن جاسىرماق!

 

شايتاناتتىڭ شارىنە ورناتپاقشى ءپىر تاعىن،

الداي قويماق اتامدى –

قىرىپ سالىپ ۇرپاعىن!

 

جۇرگەن كەزىن ۇمىتىپ قۇلاتپاق بوپ مولاسىن،

حاق پەن كوپتى، ءپىردى الداپ –

«سىيعا تارتپاق» قالاسىن...

 

«تاريحتا قالۋدىڭ» جاساپ بارلىق شاراسىن،

جىعىپ بەردى ول دۇمدىگە التى الاشتىڭ بالاسىن!..

 

جاعى مەنەن ۇرتىن جەپ،

ارى مەنەن ۇلتىن جەپ،

بادىك ايتتى بۇل ەلگە تومايقۇلاق قىرتىمبەك.

 

ءولى ارۋاقتى مازالاپ،

ءتىرى ارداقتى جازالاپ،

ول دا كەتتى، ءتىل قالدى ارتىن سونىڭ تازالاپ.

 

اۋماي قىزىل الاۋدان،

اۋماي قىزىل جالاۋدان

جان سالماس ءتىل الدىنا – شەندى ك...ءتتى جالاۋدان!..

 

تورگە شىعىپ «ءتاج» كيىپ تاعى دا ءبىر ەسەك تۇر! –

قوزدىرادى ءدۇمدىنىڭ «شوعىن»-بوعىن كوسەپ ءتىل!

 

وزسا تورگە بولعانى كۇلەن-ك...ت پەن تۇلەن-بەت،

توسەلەر ءتىل استىنا ءتىرى-تۇكتى كىلەم بوپ.

 

پارمەنىمەن ءڭوڭىنىڭ ءتىل ءجۇر قازىپ كورىمدى،

بۋىندىرا باستايدى ەڭ ءبىر نازىك جەرىڭدى.

 

ءسال مۇقالا باستاسا،

جانىپ-جانىپ جاعىنا،

«ءتىل» جايىندا تاعى دا اشادى «تىڭ» «ماعىنا»!

 

كەلەكەلەپ ءوز ءتىلىن باستى بىردە ىرجاققا:

«شالبار» دەيدى ءبىز جاقتا، «سىم» دەيدى ونى ءبىر جاقتا!

 

سوندىقتان دا قوزعاما قازاق ءتىلىن از اقپار –

ءبىرىن-ءبىرى تۇسىنبەي قالماۋى ءۇشىن قازاقتار!..»

 

سونى دا ەستىپ قالايشا بولماعانمىن مەن – كەرەڭ؟! –

ءولىم-وكسىك كەپتەلگەن ولەكسەمىن ولمەگەن!..

 

تۋعان تىلدە ايتتى ونى ۇرا شىققىر ۇرتىنا! –

قۇلپىتاستاي قاقيتىپ قويعان ءولى ۇلتىنا!..

 

«مۇنىڭ نە؟..» – دەپ ءبىر ەستى تيە قالسا شامىنا،

شابىنادى جۇرتىنا –

شۇرا شىققىر شابىنا!..

 

ءوز رۋى «كوسەم» عىپ شىعارسا ەگەر «تاعىنا»،

وڭاشادا ول قازاقتى «شەشەلەتەد» تاعى دا!

 

ءيا، ايتپاقشى، ءتىل قازىر جازىپ جاتىر شەجىرە،

تىرىسىندە ەسكەرتكىش قويىپ كەتپەك وزىنە!

 

«پروزاسىن» پۇت بالاپ،

«دراماسىن» تىقپالاپ،

اردىڭ تۋىن دامبال عىپ كيىپ العان بۇتقا وراپ!

 

ءۇسىپ بۇتى كەتپەي مە، – شۋىن وراپ كيمەسە،

داۋاسى جوق دەرت ەكەن، – شال اتاققا كۇيلەسە!

 

ءوزىن سۇيمەي قايتەدى ول، – ەشكىم ءوزىن سۇيمەسە؟! –

كەتەر ەدى قاتىپ-اق، – «قاراجورعا» بيلەسە!

 

قارتتار: «اقىرزاماندا كەمپىر كۇيلەر!..» – دەپ ەدى،

جەتپەي ايتقان ءسوز ەكەن، بۇگىن ۇقتىم مەن ونى!..

 

تاريحتان «سىر شەرتىپ...» ۇرلاپ جازعان اركىمنەن

كەيىپكەرمەن كىل جالعان شايقاسارمىن، بالكىم، مەن؟!

 

شايقاس قۇرسىن، ودان دا الايىنشى جەرۇشىق،

كىم بار جەتكەن جەڭىسكە كولەڭكەمەن سوعىسىپ؟!

 

تاريحقا تالاساد،

جازۋشى دا بولا ساپ،

تاس كوزبەنەن قارايدى ول ءوز كەيپىنە بولاشاق.

 

كەلگەنىنەن قاپەر جوق ءدۇمدى ك...تتەن بوق اساپ،

ولىكىتاپ جۇنتىمەن ءجۇر وزىنە مولا ساپ!

 

باسقا باقتى جۇرتىنا قيا المايدى قۇزىر تۇل،

اتاق دەسە، – ۇرتىنا سىيا المايدى قىزىل ءتىل.

 

جاتار كەزىن اڭسايدى ول گۇل كومكەرگەن تابىتتا،

قاراماققا مۇسىركەپ ەڭىرەسكەن حالىققا!

 

نانباس، بىراق ساناسى – كوشەرىنە بۇل جالعان،

ەلەستەتەر ءوزىنسىز – دۇنيەنى تۇل قالعان!..

 

قالماعانداي ءتىرى ەلەس وتكەن كۇننەن مىيىندا،

ءھايامداما جاسايدى احۋن جايلى جيىندا!

 

ەش ۇمىتپاس، ال، بىراق مەنىڭ كورگىش كوزدەرىم –

تۋعان جەردەن توپىراق بۇيىرتپاعان كەزدەرىن!..

 

باسقارادى ءتىل قازىر «الجىعاندار القاسىن»،

كورسەتەدى جاتقا ۇرلاپ ەلدىڭ كوزىر-كارتاسىن.

 

سەمىرەدى كەپتىرىپ اقيقاتتىڭ اڭقاسىن،

كەمىرەدى ءتىستى ءتىل قاسيەتتىڭ قاڭقاسىن!

 

قاعىپ قويىپ ارقاسىن،

«تانىپ» قويىپ قالتاسىن،

جالداپتاردىڭ جيىنى ەزدىرەدى مالتاسىن.

 

ۋاقىتتى ۇتپاق ول ۇرلاپ الىپ شار-تاسىن،

«اماناتتاپ» ۇرپاققا مىيدان اققان ماڭقاسىن.

 

قالدىرماۋعا تاعى دا ءتىل ءجۇر ساپتاپ بالتاسىن –

شىندىق اتتى شىناردىڭ جارتى مىسقال جاڭقاسىن!

 

كەۋدە-كەبەك – شاڭقاۋىز،

كومەي-شەلەك – الپاۋىز،

جارتى ساعات سويلەسە، – ءسوز ايتپايدى جارتى اۋىز!

 

ءھايامداما جاسايدى ۇرتقا جيىپ تۇكتى ءزىل،

ەكى بوز بەز بەتىندە، ءوزى بولسا، قىپ-قىزىل!

 

تالتيەدى كەيدە ءتىل ەكى بەزى اقيىپ،

ورتكە ورانعان اعاشتاي قۇلاي جازداپ قاقيىپ.

 

ورتكە ورانعان تۇل-اعاش،

سەرتكە جالعان قۇل اعاش،

«ءدىڭى» قۇلاپ قالسا دا «ءتىلى»، بىراق قۇلاماس!

 

كەپكە ەنەدى جۇپ-جۇمساق –

ورانعان زەر شەكپەنگە

ءيسى مۇڭكىپ تۇسىنان شەندى ك...تتەر وتكەندە!

 

كورىنگەندەي بەينە ءبىر كۇن استىنان كۇنەكەي،

شەندى دۇمدەر كورىنسە-اق، شۇبىرادى سىلەكەي!

 

«كەلتە پىشكەن شاپانداي» جاتقان دۇنيە اينالىپ،

ءبىزدىڭ ءتىلدى، ياپىرماي، سوعار ەكەن قايدا الىپ؟!

 

جۇرەگى – اپان، تۇبىندە ۇلىپ جاتىر قاسقىر-ءۇن،

مۇلدە ۇمىتىپ قالعان ول قۇرساقتاعى حاس سىرىن!

 

تۇندىگىنەن نۇر كىرگەن، كىندىگىنەن ءنار كىرگەن

كۇندى ۇمىتىپ كەتكەن ول – وتاسام دەپ مالعۇنمەن.

 

بەسىك تەربەر ءالديلى ءۇن كەتتى ماڭگى كەلمەسكە،

زىكىر مەنەن تاسپيح ورالمايدى ەندى ەسكە!

 

ۇناپ قالۋ شەندىگە – بويداعى بار ارمانى،

ورتەنسە دە ورمانى،

ماڭىزدى ەمەس قالعانى!

 

كوكجيەككە قارايدى بۇگىن دە ءتىل تالماي كەپ:

«مەن جالايتىن تاعى دا كەلەدى، – دەپ، – قانداي ك...ت؟!.»

 

31.01.13 ج.

 

 

 

گەلدەرلين مەن وتەجان

 

                             ولسەم دەيمىن توبەگوڭنىڭ تۇبىندە...

وتەجان.

 

تيۋبينگەندە – گەلدەرلين، توبەگوڭدە – وتەجان،

ءمانى قىمبات ەكى اقىن، جانى جۇمباق ەكى ادام.

 

ءبىر-بىرىنە توتە جات ءناسىلى ءھام عاسىرى،

ءوتتى، بىراق توگىلىپ جەرگە جەتى ناسىرى.

 

قوعام ۇكىم شىعاردى ەكەۋىن دە «جىندى» دەپ،

سايكەسە الماي «ساۋلارمەن» كەتتى اقىرى جىر-جۇرەك.

 

مەنسىنبەدى بىرەۋىن گوتەسى مەن گەينەسى،

كەبىن بولدى اقىرى ءجيدىپ كەتكەن جەيدەسى.

 

تەڭسىنبەدى بىرەۋىن ءتورباسى مەن ولجاسى،

تار پاتەر مەن كوپ كىتاپ ومىردەگى ولجاسى.

 

ۇلى نەمىس، ال ءبىرى ءنامى نەمىس ەبىرەي

گەلدەرليندى اقىنعا قويدى، ءتىپتى، تەلىمەي.

 

سارتتەكى ءدويت ساۋداگەر،

ءدىلى ءجويىت قازاق تا

اينالدىرىپ مازاققا،

سالدى تالاي ازاپقا!

 

جاتقان شاقتا شەن ءتيىپ شۇرەگەي مەن شاباققا،

كيت-وتەجان ءىلىنىپ كورگەن ەمەس ساناتقا!

 

ءوتتى ءبىرى – قۇدايلار جايلى عاجاپ ءتۇس كورىپ،

ءوتتى ءبىرى – «قۇدايدان» ءتىس جەپ تالاي، تىستەنىپ.

 

كوكتەمەدە قارعيتىن بيىگىنەن كوك قارعىن،

ءبىرى وتكىزدى ءومىرىن «تۇتقىنى» بوپ نەككاردىڭ[1].

 

ۇيقاستىرىپ قويعانى-اي اقىنداردىڭ تاعدىرىن! –

جالعىز ۇلىن ءولتىرىپ – ءتىرى قويدى، ال ءبىرىن!

 

ءبىرى نەمىس، ءبىرىنىڭ اكەسى ولگەن نەمىستەن،

تاعدىر ۋىن ەكى اقىن ءار عاسىردا بولە ىشكەن.

 

ءومىر قاتال اقىنعا، مەيلى، نەمىس، قازاق بول،

ءار عاسىردا جۇرسە دە تەڭ كەشەدى ازاپتى ول!

 

گەلدەرليندى كورگەم جوق، وقىدىم ءھام ەستىدىم،

تىڭداپ ءوستىم، ال، بىراق وتەجاننىڭ وكسىگىن.

 

«بايدىڭ» ۇلى شەتەلدەن جاتقان شاقتا ۆيللا الىپ،

ءجۇردى ەگەمەن ەلىندە پاتەر تاپپاي قينالىپ.

 

تۋعان جەردىڭ توسىنەن،

تاۋەلسىز ەل كوشىنەن

قۋىس تيمەي قويعانى كەتەر مە ونىڭ ەسىنەن؟!

 

گەلدەرليننىڭ ولەڭىن شتۋتگارتقا «جەرلەگەن»،

وتەكەڭ-جىر الدى ورىن قۋىقتاي ءبىر بولمەدەن.

 

گەلدەرلينگە، تۇبىندە، تيۋبينگەننەن ءتيدى ورىن،

ءولدى وتەجان كوشەدە –

ەسكە تۇتىپ ءۇي جوعىن!

 

توبەگوڭگە جەتە الماي جال-جال قۇمىن جەم شايعان،

بۇيىردى اقىر تار قۋىس وڭەشى كەڭ كەڭسايدان.

[1] نەككار* – تاۋدىڭ ءھام وزەننىڭ اتى.

"The Qazaq Times"