ءۇندىستاننىڭ FH-77B (155مم) ارتيللەريالارى. فوتو: The Tribune.

ءۇندىستان-قىتاي شەكارالىق داۋى شيەلەنىسىپ جاتقالى ەكى ايدان استى. شەكاراعا تاياۋ جول قۇرلىسىنا ءۇندى اسكەرلەرى كەدەرگى بولدى دەپ ايىپتاعان بەيجىڭ تارابى، ءۇندى اسكەرلەرىنىڭ داۋلى ايماقتان شەگىنىپ شىعۋىنا ءۇش كۇن ۋاقىت بەرگەنىن دە ايتتى. الايدا، كەسىمدى ۋاقىت تولعان كۇننىڭ وزىندە ءۇندىستان اسكەرلەرى ورنىنان تابجىلمادى. قىتاي جاق تا باتىل ارەكەتكە وتە قويمادى. ەكى ەلدە قارۋلى كۇشتەرىن جاقىنداتىپ، قۇر ايبارمەن شەكتەلىپ تۇر.

ءۇستىرت تاۋلى وڭىردەگى شەكارا داۋى شىن مانىسىندە قارۋلى كۇش قولدانۋعا وتەر بولسا نە بولماق؟ بۇل قازىر ەكى ەلدىڭ جانجالىنا كوڭىل اۋدارعان ءار تاراپتىڭ ويىنداعى سۇراق. ءۇندىستان، سيككيم، قىتاي ءۇش ەلدىڭ شەكاراسى تۇيىسكەن تۇستاعى بۇل ءوڭىر سوعىس تۋسا قىتايعا تيىمسىزدىگى ايدان انىق. ەڭ باستى فاكتور رەتىندە، قىتايدىڭ نەگىزگى اسكەري بازاسى بۇل شەكارالىق ايماقتان الىستا جاتىر. امەريكالىق جانە تايۋان (تايۆان) ساراپشىلارى، ەگەر ەكى ەل دە قارۋلى كۇش قولدانار بولسا، ەكى ەلدىڭ ارتيللەريالىق قوسىندارى شەشۋشى ءرول وينايدى دەپ قارايدى. سەبەبى، جەر ءتۇزىلىسى كۇردەلى ايماق، قۇرلىق سوعىسىنىڭ وزگە تاكتيكالارىنا قولايلىلىق تۋعىزبايدى دەپ سانايدى.

اقش CNN ارناسى مەن تايۋاننىڭ «تايۋان ءداۋىر» باسىلىمى جاريالاعان ساراپتامادا، ەكى ەل ارتيللەريالىق كۇشتەرىن قولداناتىن بولسا ءۇندىستان جاق قۇرلىق ارمياسىنىڭ بەتكە باسار ايبىنى FH-77B (155-مم) زەڭبىرەكتەرىن تاسىپ جەتكىزۋى مۇمكىن دەپ بولجايدى. بۇل تۇردەگى اتقىش زەڭبىرەكتەردى ءۇندىستان قۇرلىق ارمياسى 1986 جىلى «Bofors» دەپ اتالاتىن شۆەد كومپانياسىنا تاپسىرىس بەرىپ جاساتقان. ءبىر رەتكى تاپسىرىستا 200 داناسىن جاساتقان. 1999 جىلى ءۇندىستان-پاكىستان ورتاق باقىلايتىن كاشمير ءوڭىرىنىڭ قارمۋ وبلىسىندا ەكى ەل اراسىندا شەكارالىق سوعىس تۋدى. سول سوعىستا ءۇندىستاننىڭ FH-77B (155-مم) ارتيللەريالارى ماڭىزدى ءرول اتقاردى.

الايدا، قىتاي اسكەري ىستەر مامانى جاڭ جوۋجوڭنىڭ قاراۋىنشا، FH-77B (155-مم) زەڭبىرەكتەرى الەمدىك وزىق دەڭگەيدەن كەم دەگەندە 30 جىلداي ارتتا قالعان. اتاپ ايتقاندا، اۋىرلىعى 11 توننا تۇراتىن بۇل ارتيللەريالار ءۇندى-قىتاي شەكاراسىنداعى تاۋلى ايماقتا سوعىستا ءوز ءرولىن ساۋلەلەندىرە المايدى. ونىڭ ۇستىنە بۇل اتقىش قارۋلار ءۇندىستان قۇرلىق قوسىندارىندا ۇزاق جىل قولدانىستا بولعان. اتۋ جانە نىساناعا دالدىگى جاعىندا كەمشىلىكتەر الدەقاشان تۋعان. قالىپتى پايدالانۋ سانى ايتارلىقتاي جەتكىلىكسىز دەپ قارايدى قىتايلىق ساراپشى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ول بۇل ارتيللەريالار ارقىلى قىتاي قارۋلى قوسىندارىنا توتەپ بەرە المايدى ەكەن.

قازىر ءۇندىستان قۇرلىق قوسىندارىندا 2820 ارتيللەريا بار دەپ سانالادى. الايدا، بۇلاردىڭ ناقتى قولدانىستاعىلارىنىڭ سانى بۇدان از بولۋى مۇمكىن. ءۇندىستان جاق جاقىنعى كەزدە الەمدىك قارۋ-جاراق نارىعىندا وزىق ارتيللەريالاردى كوپتەپ ىزدەي باستاعان. قىتاي اسكەري ساراپشىلارى 155مم تۇرىندەگى وزدىگىنەن جۇرەتىن ارتيللەريالار جونىنەن الىپ قاراعاندا، وڭتۇستىك  كورەيا وندىرەتىن ك9 گاۋبيتسالارىن تاڭداۋ ەڭ دۇرىس شەشىم دەپ سانايدى. الايدا، ءۇندىستان مۇنىڭ كەرىسىنشە اقش-تىڭ م777 گاۋبيتسالارىن تاڭداسا كەرەك.

سينگاپۋردىڭ «Keys» جاڭالىقتار سايتى ءبىر كۇن بۇرىن جاريالاعان اقپاراتىندا، ءۇندىستاننىڭ اۋىر ارتيللەريا ساتىپ الۋعا ۇمتىلۋى «ارتىق قادام» دەپ باعالانىپتى. قازىرگى زامان وزىق سوعىس قۇرالدارى تۇرعىسىنان الىپ قاراعاندا اۋىر ارتيللەريالىق قۇرالدار ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسى زامانىنىڭ قارۋى رەتىندە سانالادى. ال، قىتايدىڭ «شينلاڭ» اگەنتتىگىنىڭ سايتى بولسا: «اۋىر ارتيللەرياسى جوق ءۇندىستان، شەكارالىق داۋ سوعىسقا ۇلاسسا دارمەنسىز قالادى. بۇل جاڭا-دەليدىڭ اۋىر ستراتەگيالىق قاتەلىگى»، – دەپ قارايدى.

الايدا، قىتاي ءۇندىستاننىڭ دامىعان وقتى زىمىراندارىن ەستەن شىعارىپ وتىرعانى انىق. ءۇندىستاننىڭ بالليستيكالىق زىمىراندارى، بەيرەسمي مالىمەتتەردە جەر شارىعىنىڭ كەز-كەلگەن نۇكتەسىنە شابۋىل جاساۋعا قۋاتتى دەلىنەدى. ەكى ەل اراسىنداعى شەكارا داۋى قارۋلى قاقتىعىسقا ۇلاسىپ كەتكەن كۇننىڭ وزىندە ءۇندىستاننىڭ بۇل وڭىردەگى ۇپايى باسىم تۇسپەسىنە كىم كەپىل. نە دەسەك تە، ەكى الىپتىڭ اراسىندا تۋعان داۋ قازىر ەل بىتكەندى ەلەڭدەتىپ وتىر.

“The Qazaq Times”