ديدار امانتاي، جازۋشى: بيلىك مۇمكىندىك ۇسىنسا باس تارتپاس ەدىم

– بۇگىنگى قازاق جازۋشىسى كەشەگى اعابۋىن ادەبيەت وكىلدەرى سەكىلدى تۇلعاعا اينالا الا ما؟

– بۇل سۇراق كەڭەس وداعى كەزىنەن قالىپتاسقان، قاساڭ تۇسىنىكتەن تۋعان سۇراق. بۇگىنگى قوعام ءۇشىن تۇلعاعا اينالا ما، جوق پا، ول، جالپى، قوعامداعى قاجەتتىلىككە بايلانىستى. ارينە ساناسى جوعارى، الاشوردا قايراتكەرلەرى ءتارىزدى الدىنا ۇلى مۇددە، ۇلى مۇرات، ۇلى ماقسات قويعان جازۋشىلار بولسا، ول باسقا اڭگىمە. ول – ەرەكشە تۋعان ادامدار دەر ەدىك. ال قاراپايىم ادامدار نەمەسە بۇگىنگى جاستار تۇلعاعا اينالا ما، جوق پا – ول قازىر ماڭىزدى سۇراق ەمەس. سەبەبى، قازىر اقشانىڭ، بايلىقتىڭ ناسيحاتى، فەتيشيزم اسقىنىپ تۇر. ياعني، قازىر كەز-كەلگەن قوعام مۇشەسى، تۇتاس قوعام ءبىر نارسەنى – قالاي بايىسام دەگەندى عانا ويلايدى. ءبىز كاپيتاليستىك قوعام ورناتامىز، نارىقتىق ەكونوميكا قالىپتاستىرامىز، ەلدەگى الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى قامتامامىز ەتەمىز دەگەن ۇلكەن جولعا تۇستىك. بىراق، وسىندا ءبىر ەرەكشە قاۋىپ بار ەدى. ول قاۋىپ – ادامدار رۋحانياتتان قول ءۇزىپ، ۇلى روماندار ەمەس، ساۋىق ادەبيەتىن عانا وقىپ، ساۋىقشىل، تويشىل بوپ كەتپەي مە دەگەن قاۋىپ. كەشەگى رۋحاني قۇندىلىقتارىنان، رۋحاني مۇراتىنان، سونىمەن قاتار، ادامنىڭ كىم ەكەنىن تانىتاتىن قادىر-قاسيەتىنەن جۇرداي بولىپ قالماي ما دەگەن ۇرەي بار ەدى. سول قاۋىپ بۇگىن راسقا شىقتى. قازىر كىتاپتىڭ كۇيرەگەن ۋاقىتى كەلدى. كولەمدى كىتاپتاردى جاستار وقىمايدى. كومپيۋتەردەن قىسقا-قىسقا اقپارات وقيدى. قىسقا-قىسقا ولەڭدەر، اڭگىمەلەر وقيدى. ۇزاسا 2-3 بەت، ايتپەسە ودان دا از شىعارمالار. ال، ۇلى شىعارمالار، ۇلكەن روماندار، مىسالعا: «سوعىس جانە بەيبىتشىلىك»، «اباي جولى»، «قان مەن تەر»، «الباستىلار»، «موبي ديك»، «اعايىندى كارامازوۆتار»، «تىنىق دون»، بۇدان باسقا دا ءحىح عاسىرداعى ەۋروپا، امەريكا جازۋشىلارى تۋدىرعان ۇلى-ۇلى روماندار وقىلمايدى. ءبىر-ءبىرىن جاناشىرلىققا، باۋىرمالدىققا شاقىرعان، ادامگەرشىلىكتىڭ، ىقىلاس-ءىلتيپاتتىڭ مارتەبەسىن بەكىتكەن، رۋحاني قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىراتىن ۇلى شىعارمالار وقىلماعاندىقتان بۇگىنگى قوعامدا قاتىگەزدىك، ەنجارلىق، نەمقۇرايدىلىق، جاقىن-جۋىق، اعايىننىڭ قاسىرەت-قايعىسىنادا ورتاقتاسا المايتىن سۋىق قاندىلىق ورنادى. بۇگىنگى كۇنى نەگە قىلمىس كوپ، نەگە جاستار ءبىرىن-ءبىرى اياۋسىز پىشاقتاپ نەمەسە اتىپ ءولتىرىپ كەتىپ جاتىر. وسىنىڭ ءبارى ادامداردىڭ ۇلى شىعارمالاردى وقۋدان قول ءۇزىپ قالعاندىعىنان. وسى تۇرعىدان العاندا ءسىزدىڭ سۇراعىڭىز ورىندى.

ءبىز قازىر ادىلەتتى مەملەكەت ورناتۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز. جاڭاشىلدىققا، عىلىم-بىلىمگە ۇمتىلىپ جاتىرمىز. جاڭا تەحنولوگيالاردى يگەرىپ، دامىتىپ جاتىرمىز. بىراق، ءبىز قازاق قوعامىنىڭ بولاشاعىن ويلايتىن بولساق، ەندىگى قوعامدا ءبىر-بىرىنە دەگەن جاناشىرلىق، قامقورلىق بولماسا، ونداي قوعامنىڭ قۇنى كوك تيىن. سەبەبى، جارلى بايىعان كەزدە باي كەدەيلەنۋى مۇمكىن عوي. شىن مانىسىندە تۇراقتىلىق دەگەنىمىز ادامگەرشىلىگى بار قوعام ورناتۋ.

ءبارىمىز ءوزىمىزدى ۇلتشىل، ۇلت قايراتكەرى سياقتى سەزىنىپ سويلەيمىز، قالام تارتامىز، ساحنادان جىر تولعايمىز، ءان شىرقايمىز. الايدا ناعىز قازاقىلىق قاسيتەتەردەن ارىلىپ بارا جاتقانىمىزدى ۇعىنا الماي ءجۇرمىز. كەشەگى قوناقجايلىق، مەيماندوس كوڭىلدەن ارىلدىق.

– قازاقتىڭ بيلىگى قازاق قالامگەرلەرىن ءوز مۇدەسىنە پايدالانىپ وتىر ما؟

– ااۋەلى ءبىز سول بيلىكتى دە قوعامنىڭ ءبىر مۇشەسى رەتىندە قاراستىرۋىمىز كەرەك. بيلىكتى بولە جارىپ ەمەس، ءوزىمىزدىڭ ءبىر بولشەگىمىز رەتىندە ساناعانىمىز دۇرىس. وسى تۇرعىدان الساق، بيلىك پەن قوعامنىڭ اراسىنداعى بايلانىس ەڭ اۋەلى ينتەلەكتۋالدار، جازۋشىلار، ونەر ادامدارى ارقىلى قالىپتاسادى. ولار قوعامنىڭ مۇڭىن ايتاتىن، بيلىكتىڭ كەم كەتكەن تۇستارى بولسا ەسىنە سالىپ وتىراتىندار – جۋرناليستار، ونەر قايرەتكەرلەرى، جازۋشىلار.

جالپى، بيلىكتىڭ ونەر ادامدارىن پايدالانۋدىڭ ەكى جاعى بار. بۇنىڭ جاقسى جاعى ونەر ادامدارىنىڭ مارتەبەسى وسەدى. قالاي دەگەندە دە قوعامدا بيلىكتىڭ ىقپالى وتە ۇلكەن. ەگەر بيلىك ونەر ادامدارىن پايدالانا الاتىن بولسا، ونەر قايراتكەرلەرى قوعامدى ادامگەرشىلىككە باستايتىن فاكتور رەتىندە تانىلا الادى. سوندىقتان، بيلىك ونەر ادامدارىن پايدالانۋعا مۇددەلى. ءبىر جاعىنان حالىقتىق تۇرعىدان الساق، ەكىنشى جاعىنان مەملەكەتتىك تۇرعىدان ءوز يدەولوگياسىن، ساياساتىن جۇرگىزۋ ءۇشىن ونەر ادامدارىن الدىنا سالىپ وتىرادى. ال، بيلىك ءوز قاتەلىك-كەمشىلىكتەرىن اقتاۋ ءۇشىن، بولماسا جاسىرىپ-جابۋ ءۇشىن پايدالاناتىن بولسا، وندا بۇل، ارينە، جامان جاعى دەر ەدىم. ونەر ادامدارى، ونەر قايراتكەرلەرى تاۋەلسىز دەربەس تۇلعا بولعانى، سونىمەن قاتار بيلىكتىڭ تۇيتكىلدى ماسەلەلەرىنە ەتەنە ارالاسىپ، كومەكتەسىپ جاقتاسىپ وتىراتىن بولسا، وندا بۇل قۇپتارلىق جاي بولار ەدى.

– قالىپتاسقان جازۋشى رەتىندە مەملەكەتتىك بيلىكپەن قانشالىقتى بايلانىسىڭىز بار؟

– ازىرگە ماعان ونداي باقىت بۇيىرعان جوق. مادەنيەتتىڭ دامۋى تۇجىرىمداماسىنا اتسالىسقانىم بار. وندا دا تاپسىرما الىپ بىردەڭە جازعان جوقپىن. تەك تالقىلاۋىنا قاتىستىم. ول ءماسليحات ماعان وتە ۇنادى. ويتكەنى، ونى اداقتاۋعا مەنىڭ الميرا ناۋرىزباەۆا سەكىلدى ۇستازدارىم دا قاتىستى. ال، ەندى بولاشاقتا ونداي مۇمكىندىك بولىپ جاتسا، مەن ودان باس تارتپاس ەدىم.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

«The Qazaq Times»