Didar Amantay, jazuşı: Bilik mümkindik wsınsa bas tartpas edim

– Bügingi qazaq jazuşısı keşegi ağabuın ädebiet ökilderi sekildi twlğağa aynala ala ma?

– Bwl swraq Keñes Odağı kezinen qalıptasqan, qasañ tüsinikten tuğan swraq. Bügingi qoğam üşin twlğağa aynala ma, joq pa, ol, jalpı, qoğamdağı qajettilikke baylanıstı. Ärine sanası joğarı, Alaşorda qayratkerleri tärizdi aldına wlı müdde, wlı mwrat, wlı maqsat qoyğan jazuşılar bolsa, ol basqa äñgime. Ol – erekşe tuğan adamdar der edik. Al qarapayım adamdar nemese bügingi jastar twlğağa aynala ma, joq pa – ol qazir mañızdı swraq emes. Sebebi, qazir aqşanıñ, baylıqtıñ nasihatı, fetişizm asqınıp twr. YAğni, qazir kez-kelgen qoğam müşesi, twtas qoğam bir närseni – qalay bayısam degendi ğana oylaydı. Biz kapitalistik qoğam ornatamız, narıqtıq ekonomika qalıptastıramız, eldegi äleumettik twraqtılıqtı qamtamamız etemiz degen ülken jolğa tüstik. Biraq, osında bir erekşe qauıp bar edi. Ol qauip – adamdar ruhaniyattan qol üzip, wlı romandar emes, sauıq ädebietin ğana oqıp, sauıqşıl, toyşıl bop ketpey me degen qauip. Keşegi ruhani qwndılıqtarınan, ruhani mwratınan, sonımen qatar, adamnıñ kim ekenin tanıtatın qadir-qasietinen jwrday bolıp qalmay ma degen ürey bar edi. Sol qauip bügin rasqa şıqtı. Qazir kitaptıñ küyregen uaqıtı keldi. Kölemdi kitaptardı jastar oqımaydı. Komp'yuterden qısqa-qısqa aqparat oqidı. Qısqa-qısqa öleñder, äñgimeler oqidı. Wzasa 2-3 bet, äytpese odan da az şığarmalar. Al, wlı şığarmalar, ülken romandar, mısalğa: «Soğıs jäne beybitşilik», «Abay jolı», «Qan men ter», «Albastılar», «Mobi Dik», «Ağayındı Karamazovtar», «Tınıq Don», bwdan basqa da HİH ğasırdağı Europa, Amerika jazuşıları tudırğan wlı-wlı romandar oqılmaydı. Bir-birin janaşırlıqqa, bauırmaldıqqa şaqırğan, adamgerşiliktiñ, ıqılas-iltipattıñ märtebesin bekitken, ruhani qwndılıqtardı qalıptastıratın wlı şığarmalar oqılmağandıqtan bügingi qoğamda qatıgezdik, enjarlıq, nemqwraydılıq, jaqın-juıq, ağayınnıñ qasiret-qayğısınada ortaqtasa almaytın suıq qandılıq ornadı. Bügingi küni nege qılmıs köp, nege jastar birin-biri ayausız pışaqtap nemese atıp öltirip ketip jatır. Osınıñ bäri adamdardıñ wlı şığarmalardı oqudan qol üzip qalğandığınan. Osı twrğıdan alğanda sizdiñ swrağıñız orındı.

Biz qazir ädiletti memleket ornatuğa tırısıp jatırmız. Jañaşıldıqqa, ğılım-bilimge wmtılıp jatırmız. Jaña tehnologiyalardı igerip, damıtıp jatırmız. Biraq, biz qazaq qoğamınıñ bolaşağın oylaytın bolsaq, endigi qoğamda bir-birine degen janaşırlıq, qamqorlıq bolmasa, onday qoğamnıñ qwnı kök tiın. Sebebi, jarlı bayığan kezde bay kedeylenui mümkin ğoy. Şın mänisinde twraqtılıq degenimiz adamgerşiligi bar qoğam ornatu.

Bärimiz özimizdi wltşıl, wlt qayratkeri siyaqtı sezinip söyleymiz, qalam tartamız, sahnadan jır tolğaymız, än şırqaymız. Alayda nağız qazaqılıq qasiteterden arılıp bara jatqanımızdı wğına almay jürmiz. Keşegi qonaqjaylıq, meymandos köñilden arıldıq.

– Qazaqtıñ biligi qazaq qalamgerlerin öz müdesine paydalanıp otır ma?

– Ääueli biz sol bilikti de qoğamnıñ bir müşesi retinde qarastıruımız kerek. Bilikti böle jarıp emes, özimizdiñ bir bölşegimiz retinde sanağanımız dwrıs. Osı twrğıdan alsaq, bilik pen qoğamnıñ arasındağı baylanıs eñ äueli intelektualdar, jazuşılar, öner adamdarı arqılı qalıptasadı. Olar qoğamnıñ mwñın aytatın, biliktiñ kem ketken twstarı bolsa esine salıp otıratındar – jurnalistar, öner qayretkerleri, jazuşılar.

Jalpı, biliktiñ öner adamdarın paydalanudıñ eki jağı bar. Bwnıñ jaqsı jağı öner adamdarınıñ märtebesi ösedi. Qalay degende de qoğamda biliktiñ ıqpalı öte ülken. Eger bilik öner adamdarın paydalana alatın bolsa, öner qayratkerleri qoğamdı adamgerşilikke bastaytın faktor retinde tanıla aladı. Sondıqtan, bilik öner adamdarın paydalanuğa müddeli. Bir jağınan halıqtıq twrğıdan alsaq, ekinşi jağınan memlekettik twrğıdan öz ideologiyasın, sayasatın jürgizu üşin öner adamdarın aldına salıp otıradı. Al, bilik öz qatelik-kemşilikterin aqtau üşin, bolmasa jasırıp-jabu üşin paydalanatın bolsa, onda bwl, ärine, jaman jağı der edim. Öner adamdarı, öner qayratkerleri täuelsiz derbes twlğa bolğanı, sonımen qatar biliktiñ tüytkildi mäselelerine etene aralasıp, kömektesip jaqtasıp otıratın bolsa, onda bwl qwptarlıq jay bolar edi.

– Qalıptasqan jazuşı retinde memlekettik bilikpen qanşalıqtı baylanısıñız bar?

– Äzirge mağan onday baqıt bwyırğan joq. Mädeniettiñ damuı twjırımdamasına atsalısqanım bar. Onda da tapsırma alıp birdeñe jazğan joqpın. Tek talqılauına qatıstım. Ol mäslihat mağan öte wnadı. Öytkeni, onı adaqtauğa meniñ Al'mira Naurızbaeva sekildi wstazdarım da qatıstı. Al, endi bolaşaqta onday mümkindik bolıp jatsa, men odan bas tartpas edim.

– Äñgimeñizge rahmet!

«The Qazaq Times»