«Tuısımdı bosat!»: Qıtay konsuldığı aldında 221 künge jalğasqan şarada analar üş aptadan beri köşede tünep jür

Şıñjañdağı tuıs-bauır, perzentin izdegenderdiñ Almatı qalasındağı tanımal koncert üyiniñ artında ornalasqan Qıtay konsuldığı aldında narazılıq akciyasın ötkizip jürgenine jartı jıldan astı. 221 künge sozılğan qazaqstandıqtardıñ talabına Qıtay biligi jauap berer emes, Qazaqstan Ükimeti de şarasızdıq tanıtıp otır.

Keyingi üş aptadan asa uaqıt azamattar konsuldıq ğimaratınıñ mañayında, Bahadürbek Baytasov köşesiniñ boyında tünep jür. Seysenbi küni policiya «körşilerdiñ şağımın» alğa tartıp jel-jauın, suıqtan ıqtasın bolğan kürke-şatırdı aldırıp tastağan. Dese de jaqınınan habar kütkender ağaş taqtaydıñ üstine alaşa-kilem tösep, narazılıq akciyasın jalğastırıp keledi.

Qıtay konsuldığı aldında narazılığın bildiru maqsatında, soñğı amalı retinde tünep jürgen bir top adamnıñ qatarında Halida Aqıthan men Nwrzat Ermekbayqızı bar. 16 qırküyek 2021 jıl. Almatı qalası, Medeu audanı, Baytasov köşesi. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

16 tamızda redakciya tilşisi oqiğa ornına barıp, taraptarmen tildesuge tırıstı. Qıtay konsuldığı qabıldau bölimi jabıq twrdı. Elşiliktiñ qauipsizdigin küzetetin «Globus» JŞS qızmetkerleri «bügin jwmıs küni ekenin, biraq karantin rejimine baylanıstı işten eşkim şıqpaytının» aytadı. Konsuldıq ökilinen jeti aydan bergi narazılıq akciyası jöninde pikir alu nietimiz iske aspadı. Küzetşiler eşkimmen baylanıstıra almaytının aytıp, beyne-foto taspalauğa tıyım salınğanın eskertti.

Almatı qalasında ornalasqan Qıtay (QHR) konsuldığı. 16 qırküyek 2021 jıl. Almatı qalası, Medeu audanı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

Tilşi köşe boyı qoğamdıq orın bolğandıqtan aqparat qwralına mwnday şekteu jasauğa bolmaytının eskertken soñ küzetşi düñgerşegine kirip ketti. Konsuldıq ğimaratınıñ şetki tükpir jağında Medeu audandıq policiya qızmetkerleri otıratın tar punkt bar. Sonda jürgen birneşe policey de qanday da bir aqparat beruden bas tarttı. Policiyada basşılıq lauazımında qızmet etetin, azamattıq kiimde jürgen Bauırjan esimdi adam tilşiden jeke deregin swratpaqtap, mañaydı toruıldap jürdi.

Jalañ ağaştı tapal tapşanşanıñ üstine jayğasqan narazılar kün rayı aynığan soñ  taraptastarınıñ keybiri juınıp-şayınuğa, bala-şağasınan habar aluğa üyine ketkenin ayttı.

Qıtay biligi tuıs-jaqındarın jazıqsız sottadı degen qazaqstandıqtar olarğa bostandıq beriluin swrap, jeti aydan beri Almatı qalasındağı Qıtay konsuldığında narazılıq akciyasın ötkizip keledi. Keyingi üş aptadan asa uaqıt elşilik ğimaratı ornalasqan köşede tünep jür. Policiya narazılar ğimarat mañına ötpes üşin temir qorşau qoyıp qoyğan. 16 qırküyek 2021 jıl. Almatı qalası, Medeu audanı, Baytasov köşesi. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

«Bizge janaşır azamattar astımızğa ağaş taqtay, şatır äkep berip edi. Jauın jauğanda kömektesip edi. Bwl jaqsılığımızdıñ şarapatın köp körgenimiz joq. Şatırdı körşilerdiñ şağımı dep policiya aldırıp tastadı» deydi narazılardıñ biri Halida äjey.

Üş wlınan «tiridey ayırılğan» küresker keyuana köşede tünep jür

Qazaqstanğa 15 jıl bwrın köşip kelgen 65 jastağı Halida Aqıthan üş wlınıñ bosatıluın talap etip jürgenine tört jılğa juıqtağan. Onıñ aytuınşa, ağayındı Satıbaldı, Orazjan jäne Ahmetjan Rahımbergenderdi «aldap qamağan, artınşa zañsız sottağan».

«Üşeuin de 2017 jılı tört aylıq oqudan ötip, üy-jwmısıña oralasıñ dep aldap şaqırtıp alıp twtqındağan. Abaqtıda wrıp-soğıp, belgisiz däri salıp, ayaq-qolın baylap azaptağan. Twñğışım Satıbaldı men ortanşım Orazjandı jwmağa bardı, namazğa jığıldı degen ayıppen terrorist esebinde 22 jılğa sottadı. Orınsız jala jauıp, naqaq küyeledi. Keyingi wlım Ahmetjandı 10 jılğa qamadı. Balalarım bwrınğıday emes, qu süyegi qalğan, densaulığı äbden qwrığan», – deydi közine jas alğan keyuana.

65 jastağı Halida Aqıthan Qıtay biliginen üş wlı men kelin-nemerelerin Qazaqstanğa jiberuin swraydı. Osı talappen qısı-jazı konsuldıq aldında. 16 qırküyek 2021 jıl. Almatı qalası, Medeu audanı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

Onıñ aytuınşa, Şıñjañda qalğan üş wlınıñ jwbayları –  üş kelini sayasi lager'ge qamalıp, keyinnen küresip jürip üy qamaqqa auıstırılğan. Ata-anasınsız jäuteñdegen 14 nemeresi qarausız qalğan. «Aldı 18 jasqa keldi. Olardıñ dauısın 2017 jıldan beri estimedim» degen keyuananıñ joldası Raqımbergen balalarınıñ qayğısına şıdamay, üş jıl bwrın jürek talması wstap köz jwmğan.

«Qıtay, lager'lerdi jap, jazıqsızdardı bosat, qazaqtardı qamama! Perzentterim men kelinderimdi, nemerelerimdi Qazaqstanğa jibersin! Qıtaydan qanın, baylığın, qwnın swrağanım joq, balalarımdı bosatsa, mına konsuldıqtıñ aldında bir sätke de twrmas edim! Qaytsem de balalarımdı Qıtaydıñ qolınan qwtqaramın!»

Qazaqstannıñ prezidentteri Nazarbaev pen Toqaev, Nwr Otan partiyası, Ükimet basşısı, ministrlerden altı jıldan beri köz jazıp qalğan jaqındarına araşa bolıp, bosatıluına atsalısuın swraydı. Tört jıldan beri attamağan tabaldırığı qalmadı degen Halida äjey biıl Qazaqstan biligi men London tribunalına (Wlıbritaniyada ötip jatqan Qıtay genocidi turalı qoğamdıq-sot tıñdauı – QT) ümit artıp otır.

Bauırın izdegen Nwrzattıñ ükilegen ümiti

Nwrzat Ermekbayqızı öziniñ 50 jastağı ağası Birlesbek Ermekbaywlın izdeydi. İle oblısı Qorğas audanında twratın bauırı «zañdı imam bola twra jazıqsız 12 jılğa sottağanın» aytadı. Onı da alğaşında 2018 jılğı qazan ayında tört ay oqu lagerine dep alıp ketti deydi.

Özinen eki jas ülken ağasınan birneşe jıldan beri habarsız qalğan Nwrzat Ermekbayqızı bauırınıñ suretin wstap twr. 16 qırküyek 2021 jıl. Almatı qalası, Medeu audanı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

«Qıtay özi aşqan zañdı din oquında bilim alğanı üşin ağamdı dini senimine bola 2019 jılı şildede 12 jılğa zañsız sottap jibergen. Qıtay tuıstıq baylanısımızdı üzip otır. Mına surettegilerdiñ bäri jazıqsız qamalğandar. 221 künde aldımızğa eşkim şıqpadı», – dedi.

Onıñ sözinşe, imamdıq qızmette bolğandardıñ aldı 30, kemi 10 jılğa sottalğan. Nwrzat Qıtayğa barğan soñğı saparında biliktiñ tuğan-tuısı, ata-anasımen keziktirmegenine qapalı. Ol osı künge deyin bauırınan habar-oşarsız otır. Nwrzat 7 aydan asqan narazılıq şarasına eki balasın üyine tastap kelip-qatısuğa mäjbür ekenin janarı bwldıray qınjıla jetkizdi.

«Şıñjañdağı genocid» Qazaqstan konteksinde

Bwğan deyin, 2018 jıldan beri halıqaralıq qauımdastıqta Qıtay biliginiñ türkitildes mwsılman wlttardıñ azamattarın qudalap, qısım körestip jatqanı jaylı dau tuıp, Beyjiñ sınğa ilikken. Tuıs-jaqını Qıtayda qalğan qazaqstandıqtar sol kezdegi Qazaqstan prezidenti Nazarbaevtan araşa boluğa kömek te swrağan.  BWW Adam qwqığı komiteti sol jılı tamızda Qıtay biliginiñ wyğır, qazaq siyaqtı bayırğı wlttar arasında bir million adamdı «sayasi üyrenu» lagerine jibergenin mälimdedi. Resmi Beyjiñ bwl ayıptardı moyındamay, ol lager'lerdi «ekstremizmmen küres ayasında qwrılğan käsip üyrenu ortalıqtarı» dep atağan.

Mwsılman halıqtardı dini men wltına bola diskriminaciyalaudı sınağan elder qatarı köbeyip, AQŞ-Euroodaq sankciya tetigin qolğa alıp, Kanada, Wlıbritaniya ükimetterimen birge Şıñjañdağı qısımdı «genocid» dep tanıdı. Degenmen osınşalıq halıqaralıq qısımğa qaramay Qıtay qudalaudı toqtatpağan.

Mañayına adam juıtpaytın, baylanısu öte qiın Qıtay konsuldığı. 16 qırküyek 2021 jıl. Almatı qalası, Medeu audanı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

Bıltır küzde Avstraliya strategiyalıq sayasat institutı (ASPI) Qıtayda mwsılmandardı wstaytın lager'lerdiñ 40%-ğa artıp, 380-ge jetkenin mälimdegen. Qıtay aqtau äreketinde bes jılda (2014-2019 j.j.) oqu lager'lerinde 7,7 mln şıñjañdıq bilim alğanın habarlağan.

Qazaqstan biligi qısım-qudalauğa tüsken qandastardıñ jağdayı turalı tuıstarınıñ (Qazaqstan azamatı sanalatın – QT) jüzdegen arızına qaramastan mwnı «Qıtaydıñ işki şaruası» dep sanaydı. Täuelsiz sarapşılar mwnı «Estitin Ükimettiñ» (Qazaqstannıñ – QT) ekonomikalıq-investiciyalıq müddeni qandastar ömir-qwqığınan joğarı qoyğanın añğartadı dep topşılaydı.

The Qazaq Times