Äzimbay Ğali, sayasattanuşı. Foto: Azattıq radiosı

Qoğamtanuşı retinde aytarım: qazaqta lingva wltşıldıq pen dinşildik köterilui ıqtimal, biraq bwl erteñgi kün mäselesi. Ekinşi jaqtan, bügin tuğan künde ekzistencialdıq erkindik-individualdıq pen personalizm küşeymek. Eki ürdis qala twrğındarına jäne jeke menşikşil qoğamğa tän qwbılıs. Bayağıda qazaq ru basına, mahallya jamağatına täueldi boldı. Keyin kolhoz predsedateline, auılsovet bastığına, upravlyayuşiyge, brigadirge, buhgalterge täueldi edi.

Keñes odağı qazaq üşin otarşıldıq bilik edi. Qazaq qızmette şettetildi, tilden kemsitildi, aşarşılıqta näubet boldı, äskeri jazalauşılar qazaqtı äskermen qırdı. Bwl genocid edi. Bügin bwl turalı az aytıladı. Sol twstağı memleket KSRO dep atalatın, biraq bilik is jüzinde - Resey imperiyalıq otarşıldıq memleketi edi. KSRO qazaqtıñ qalağa köşip keluin şektedi, propiskanı talap etti, propiskasız qara jwmıs ta, qızmet te joq. Bizge Memlekettik täuelsizdik narıqtıq qatınaspen qatar keldi. Narıqtıq qatınas bay alpauıttardan basqa ortañ qol, orta däuletti qauımın qalıptastırdı. Qazaqtıñ 60%-dan astamı qalada twratın boldı. Endi Qazaqstanda öz özine jetkilikti, täuelsiz qauım men sonday orta payda boldı. Bwl qauımda hanğa sälem bermeytin tipaj köp taraydı.Sebebi olardıñ tirşiligi eşkimge bağınıştı emes. Onıñ üstine qalada anonimdik ara qatınas. Köp adamdar bir birine beytarap, tipti tanımaydı da, wyalmaydı da bilikke de bas wrmaydı.

Otarşıldıq qızıl keñes ükimeti - totalitarlıq edi. Keñes ükimetiniñ ornına egemendik avtoritarizm keldi. Men bizdiñ avtoritarizmdi közi aşıq
avtoritarizm dep atadım. Bizdiñ avtoritarizmniñ negizgi jetistigi - egemendik pen territorialdıq twtastıqtı saqtağanı.Tağı bir zor eñbegi narıqtıq qatınastardı pärmendi jolmen ornatqanı. Sol radikaldı reformalardıñ äserinen Qazaqstan ekonomikası, işki jiıntıq önim eselep östi. Qazaqstannıñ İşki Jiıntıq Önimi Özbekstannan 4,2 ese artıq, al Almatınıñ Ölkelik İşki Önimi Qırğızstannıñ İşki Jiıntıq öniminen köbirek. Jetistikter men qatar negativter de az emes: bizdiñ otarşıldıqtıñ señiniñ deni bwzılmağan siyaqtı. Qazaq tiliniñ statusı qazaqtıñ köñilinen şıqpaydı.

Iä, Qazaqstandı otarsızdandıru 1970 jıldan bastalıp 1991 jılğa deyin
ekonomikalıq jäne äleumettik sebepterge baylanıstı jürip keldi. Sonımen 1970-1991 jıldarı otarsızdanu öz özimen jürdi. Qazaqstanda eñbek qolı artıq bolğandıqtan, Reseyde, Germaniyada, Grekiyada, Izrail'de twrmıs deñgeyi joğarı bolıp, Qazaqstannan köşem deuşilerge köşuge rwqsat bolğandıqtan, orıstar pen nemister, grekter men evreyler öz atamekenine köşti, olardı eşkim quğan joq edi. 26 jıl egemendik tirşilikte qazaq otarşıldıqtıñ zardabın wmıttı, wlttıq sanada relaks-prostraciya, beybit ömir men egemendik wlttıq sananı äldilep wyıqtatıp tastadı. Wlttıq talaptar kün tärtibinen şığıp, esesine äleumettik , twrmıstıq, ekologiyalıq, seksualdıq mäseleler mañızdıraq körinetin boldı.

Tağı bir zaualdı qauip bar: ol Qazaqstanda narıqtıq sayasi bağıttıñ bäseñdeui, memlekettik sektordıñ ülesiniñ ösu ıqtimaldılığı - mäselen Reseyde 70% menşik memleket qolında, tipti odan arı ösip keledi. Halıq, qalıñ bwqara belsendileri jerge jeke menşikti qabıldağısı joq. Bwl adasuşılıq. Körşi jatqan şet memleketerge (Qıtay, Resey, Özbekstan) arendağa jäne jeke menşikke bermey-aq, öz azamattarımızğa jerge jeke menşik institutın tereñdetu kerek.

Jer narıqtıq ob'ekt retinde tiyanaqtı finanstıq institutqa aynalğanı jön. Fermerlerdiñ basım köpşiligi qazaq (80%), sondıqtan qazaqqa qazaqtıñ jerin qimau - qatelik. Nazarbaev jer latifundisteriniñ jer menşik kölemin şektep, jerleriniñ bir böligin satqızıp, fermerlerge arzanğa satqızbaq, bwl isti qoldau - dwrıs bağıt. Fermerler alğan jer ielikterin jeke menşikke aynaldırıp, bankterge kepildikke qoyıp nesie alğanı älemdik damığan el praktikası. Subvenciya täjiribesi fermerler şaruasına qoldau boladı. Al halıqta beyqamdıq, boyküyezdik, beytaraptıq psihologiya basım. Qalay bolsa da, ne desek te bügingi qazaq - mülde basqa qazaq.

“The Qazaq Times”