Zañda bar da, amalda joq. Bwl raqımşılıq zañı aynalasında tuındağan «ayran işken qwtılar, tübin jalağan twtılar» mätelin eske salatın qayşılığı küşti qwqıqtıq sañılau nemese qwlaqsız sañırau qwbılıs. Memleket pen halıq aqısın tonağan-jımqırğandar sot pen prokurordıñ raqımına qalay bölendi? Qoğamdı tolğandırğan swraqqa biliktiñ üş bwtağındağı aqjağalılar (deputat, sot, prokuror) közqarası qalay? Atazañ qwrmetine arnalğan ataulı amnistiya zañğa qarsı şeşimderge jol aşpay ma?..

Konstituciyanıñ 30 jıldığına oray jariyalanğan raqımşılıq zañınıñ şeñberinde biıl küzde Jomart Ertaevtıñ ondağan milliard teñge zalaldı ötemesten bosatıluı qoğamda ülken rezonans tudırdı. İzin ala osığan jol bergen zañ praktikasındağı qosstandart faktiler kün tärtibine şığıp, ondağı prokuratura men sottardıñ röli turalı özekti mäsele köterildi.

Prokurorlar men sud'yalardıñ keyde zañdağı birizdilikti saqtamaytını turalı BAQ betterinde aytıldı-jazıldı. Tipti Parlament qabırğasında qozğaldı. Mäjilis deputatı, «AMANAT» partiyası frakciyasınıñ müşesi Abzal Qwspan 24 qırküyekte bir top mäjilismenniñ atınan bas prokuror Berik Asılovqa qarata joldağan resmi deputattıq saualında (tirkelgen nömiri №DS-351) keltirilgen mälimetter, qoğam müddesine qatıstı ötkir swraqtar qwqıq keñistiginde ülken rezonans tuğızdı. Amnistiya ayasında qalıptasqan sot praktikasına qatıstı sın arqalağan deputattar saualına bastamaşı Qwspan bolğanımen, swrauşılar qatarında Amantay Jarqınbek jäne Şapaq Ünzila bar.

Mäjilistegi Zañnama jäne sot-qwqıqtıq reforma komitetiniñ müşesi kötergen jüyeli mäseleniñ män-jayın bilmekke QT redakciyası deputattıq saualmen jarısa Bas prokuratura men Joğarğı sotqa swrau jöneltti. Eki joğarı mekemeden de şiki äri atüsti jauap aldıq.

Bas prokuratura bir sausağın bügip qalğanı...

Prokuratura deputattıq saual negizinde zañnıñ qoldanılu zañdılığın tekserip jatqanın habarladı.   Bas prokuraturanıñ Zañdı küşine engen ükimderdiñ zañdılığın jäne olardıñ orındaluın qadağalau qızmeti, yağni ekinşi qızmettiñ bastığı Mwrat Ahmetov jauabında:

«Qazir qılmıstıq-atqaru jüyesi mekemeleri boyınşa qılmıstıq jazalardı orındau tärtibimen sottar raqımşılıq jasau turalı 4 803 jadığattı qaradı, onıñ işinde – 4 014 qanağattandırıldı (574 adam bosatıldı jäne 3 440 adamğa jaza merzimi qısqartıldı), 789 bas tartıldı.

Sonday-aq, sottar probaciya qızmetiniñ esebinde twrğan sottalğandarğa raqımşılıq jasau turalı 8 494 jadığattı qarap, onıñ 8 462 qanağattandırdı (2 645 adam bosatıldı, 5 817 adamğa merzimi qısqartıldı) jäne 32 bas tartıldı», – dedi.

Degenmen osı körsetkişterdiñ öñirlik jäne qılmıs türleri (sıbaylas jemqorlıq, alayaqtıq, talan-taraj jäne t.b.) bölinisi boyınşa mälimet beru jönindegi swrağımız jauapsız qaldı.

Bas prokuratura qwramındağı derbes qwrılımdıq bölimşe bastığınıñ sözinşe, zañ qoldanısına jatpaytın sottalğandarğa raqımşılıq jasaudı qasaqana zañsız qoldanu faktileri anıqtalmağan. «Prokurorlar Zañdı dwrıs qoldanbağan barlıq faktiler boyınşa apellyaciyalıq satılarğa tiisti ötinişhattar keltirdi» deydi Mwrat Jambılwlı.

QAJK-nıñ jäne jergilikti prokurorlardıñ zañğa qayşı, körineu zañsız wsınıstar bergen-bermegeni turalı faktileri jayında tolımdı aqparat berilmedi.

Nebäri segiz baptan twratın «Raqımşılıq jasau turalı» zañnıñ bar bolğanı üş babında (3, 4, 5-baptar) ğana sot şeşimin retteytin normalar qamtılğan. Şağın ğana zañnıñ özinde qwqıq qoldanu birizdiligi saqtalmaytınına narazı deputattar «birqatar jağdayda prokurorlardıñ özderi zañdı bwrmalauğa aralasuda» dep sınadı.

«Key jağdaylarda prokurorlardıñ özderi de zañdı bwrmalauğa aralasuda. Mäselen, Atırau qalasınıñ prokurorı sottalğan alayaq keltirgen zalaldı ötemegenine qaramastan bosatudı talap etip, sud'ya Işahatovanıñ zañdı qaulısına narazılıq bildirgen», – degen deputattarğa qosa, redakciyanıñ atalğan mısaldağı prokurordıñ äreketin ortalıq apparat qalay bağalağanı turalı swraqqa jauap bolmadı.

Amnistiya zañı jıl aqırına deyin küşinde ekenin eskersek, deputattar «zañsızdıqtarğa tosqauıl qoyılmasa, äli talay sıbaylas jemqorlar men alayaqtar bostandıqqa şığuı mümkin» dep alañdaydı.

Zañnıñ arnayı jäne jalpı normaları qayşılıq sipatta orındaluı qadağalauşı organğa sın. Zañsız bosatulardıñ aldın alu jäne monitoring jürgizu üşin Bas prokuratura qanday qadağalau şarasın jüzege asırarı jäne aşıqtıq üşin qoğamğa qalay esep bereri anıq emes. Bwl swraqtar da jauapsız qaldı.

Joğarğı sottıñ şalajansar jauabı

Sot praktikası mäseleleri boyınşa tüsindirmeler beruge mindetti Joğarğı sot jauabı da tolıq emes, tım tayaz. Qılmıstıq ister jönindegi sot alqası hatşılığınıñ meñgeruşisi Jansaya Mırzabaevadan kelgen qısqa hat.

Qırküyektiñ basında Ertaevtıñ atışulı isin qarap, bosatqan sottıñ äreketi turalı «apellyaciyalıq sot alqası J.Ertaevqa qatıstı materialdı qarau barısında zañnıñ öreskel bwzılğanın anıqtamağan» degen. Demek joğarı sot organındağı basşılıq audan deñgeyindegi äriptesiniñ twtas qoğamnıñ sot biligine kümänin tudırğan qate şeşiminen ayıp körmeydi, tärtipke tartqanı da belgisiz. Qwqıq qorğauşılar mwnday şeşimniñ astar-sebebin zerttep-tekserip, qoğamğa jariya etu kerektigin alğa tartadı.

Joğarğı sot törağası, Sud'yalardıñ ädebin saqtau jönindegi komissiyağa nemese Joğarı sot keñesi bwl jağdayğa, Alatau sotınıñ sud'yasınıñ äreketine eşqanday bağa bermedi.

«Zañ boyınşa mülikti talan-tarajğa salu, sıbaylas jemqorlıq jäne alayaqtıq qılmıstarınan keltirilgen zalal tolıq ötelmeyinşe, raqımşılıq qoldanılmaydı degen arnayı normanı tüsinu üşin asa tereñ zañgerlik bilimniñ qajeti joq» degen Abzal Qwspan key «sud'yalar körineu zañsız wsınıstardı qanağattandırğan sot aktiler» barın aytadı. Köpşilik kökeyinde eñ mañızdı şart Ertaevtı bosatqan birinşi qaulıda qalay eskerilmedi degen swraq törelik institutına selkeu tüsirdi. Osı tärizdi tasır şeşimderdiñ birqatarına prokurorlar narazılıq bergen körinedi. Zañ küşine engeli osığan wqsas neşe sot qaulısı şığarılğanı, audit jürgen-jürmegeni jöninde Joğarğı sot törağası Aslambek Merğalievke joldanğan saual jauapsız qayttı.

Raqımşılıq zañın qoldanuda jwmıstı bir izge salu üşin Joğarğı sot jäne jalpı sottar qanday ädistemelik nwsqaulıqtar, tüsindirmeler nemese retteuşi aktiler äzirledi nemese äzirleudi josparlap otırğanı belgisiz.

Jalpı kontekst...

2025 jılğı 2 qırküyekte Almatı oblısı Alatau qalası sotı (144 mlrd teñgeni jımqırdı dep ayıptalğan) Jomart Ertaevtıñ ötinişin qanağattandırıp, oğan raqımşılıq qoldanıp, bosatqanı jappay qarsılıqqa wşıradı. Biraq qoğam narazılığı men deputat Qwspannıñ qarsılığınan keyin, prokuratura ötinişi negizinde qayta qamauğa alındı. Almatı oblıstıq sotı Alatau qalalıq sotınıñ qaulısında esep qateligi bolğan dep aqtap, şeşimniñ küşin joyğan.

1991 jıldan beri Qazaqstan tarihında köbine Täuelsizdik jäne Konstituciyanıñ mereytoyına oraylasıp, barlığı 12 märte raqımşılıq jariyalandı. Nätijesinde mıñdağan adam qamaudan merziminen bwrın bosatıldı. Olardıñ qayta äleumettenip, qoğamğa siñgeni nemese qayta qılmısqa barğanı turalı qoğamdıq zertteuler joq.

* Material jariyalanarda deputattar saualı joldanğanına küntizbelik eseppen bir ay ötse de Bas prokuraturanıñ resmi jauabı Mäjilis saytına ilinbedi.

The Qazaq Times