4 qırküyekte Orda.kz «SİM basşısı Mwrat Nwrtileu, käsipker Gadji Gadjiev jäne WQK-nıñ birqatar joğarı şendileri wstaldı» dep habarladı. Artınşa Ükimet qwrılımdarı mwnı joqqa şığarıp, Sırtqı ister ministrligi Nwrtileudiñ biznesmendermen kezdesuinen fotolar jariyaladı. Baspasöz keñistigi bir kün işinde «wstau boldı ma, bolmadı ma?» degen saualğa, fotolar «eski me, jaña ma?» degen dauğa toldı. Al Gadjievtiñ jwbayı, Prezident Teleradiokeşeniniñ direktorı Rauşan Qajıbaeva Orda-nı «jala japtı» dep sotqa beruge dayındalıp jatqanın mälimdedi. QT redakciyası faktçek, ıqtimal scenariyler, memlekettik kommunikaciyanıñ bet-beynesi, biznesmen men ministr turalı aşıq derekter, sonday-aq bwl dau men Kievte qaza tapqan oppoziciyalıq jurnalist Aydos Sadıqov isiniñ tüyisu nükteleri turalı taldau jasadı.

Sonımen anığı ne, ne däleldengen joq?

Orda.kz 4 qırküyekte «Nwrtileu men Gadjiev wstaldı» degen jañalıq jariyaladı; material işinde «qwqıqqorğau organdarındağı derekközderge» silteme berildi.

SİM jäne basqa resmi arnalar «wstau» turalı habardı joqqa şığardı. 5 qırküyekte SİM ministrdiñ kompaniya ökilderimen kezdesuinen fotolar tarattı.

Fotolardıñ uaqıtı jöninde: birqatar basılım «kadrlar şildedegi kezdesumen wqsas» dep kümän keltirse, Kursiv eki bölek kezdesu bolğanın tekserip, «wqsas bolsa da – bwl bölek is-şaralar» degen qorıtındı jariyaladı.

Rauşan Kajıbaeva (Gadjievtiñ jwbayı) Orda.kz-ke qarsı jala turalı talap arız äzirlep jatqanın aşıq ayttı.

Dau ayasında Gülnar Bajkenovanıñ (Orda.kz bas redaktorı) qayda ekeni bir sätke belgisiz bolğanı turalı jañalıqtar şıqtı; redakciyada jwmıs qalıptı jürip jatqanı aytıldı.

Al, naqtı däleldenbegen tek nwsqa retinde bar närseler:

«Wstau» faktisin täuelsiz resmi qwjattar (QPK boyınşa tirkelgen is nömiri sot kabinetindegi is turalı aqparat, t.b.) äli rastağan joq. Al Orda.kz bas redaktorı öz habarlamasınıñ şınayılığın qorğauda.

Äzirge Orda-nıñ «wstau» turalı aqparatı tekserilmegen küyde twr; resmi twlğalar joqqa şığardı; qosımşa derek bolmasa, onı «şındıq» dep kesip aytuğa bolmaydı. Bwl – «aşıq finaldı» aqparat dauı.

Aqordanıñ, SİM-ıñ «jan-jaqtı aqtaulısı» neni bildiredi?

Jwrttı dürlitirgen habarlama boyınşa bilik üş qadam jasadı:

  1. Jedel joqqa şığaru (qısqa, naqtı messedj).
  2. «Proof-of-life» ülgisindegi kontent: ministrdiñ kezdesu kadrları. Degenmen MID jazbasında kezdesudiñ naqtı küni körsetilmegeni kümän tudırdı; bwl bos keñistikti qarsı tarap pikirmen toltırdı (kadrlar wqsastığı turalı daular).
  3. Messendjerge qarsı qwqıqtıq qısım signaldarı: Mädeniet jäne aqparat ministri «rastausız derekterdi taratpauğa» şaqırdı; al memlekettik media top-menedjeri (Kajıbaeva) Orda-nı sotqa beremin dedi. Bwl – qauip-qaterdi tömendetu amalı, auditoriyanı «zañmen» tejeu

Bwl – biliktiñ älsizdigi emes, qayta «aqparattıq kün tärtibin keri qaytaru» amalı: fakt emes, qoğamdıq közqaras üşin küres.

«Gadjievtıñ jwbayı sotqa beremin dedi, käsipkerdiñ özi nege söylemeydi?»

Birneşe qisındı sebep köruge boladı

Qwqıqtıq qadam: daudıñ örşui kezinde jauapkerşilikti jekelegen adamğa emes, ökilge ısıru arqılı jeke twlğanı aqparattıq täuekelden qorğau. Ädette mwnday media-dau kezinde zañgerler proceduralıq ökildi alğa şığaradı. Bwl jolı – şeneuniktik lauazımı bar jwbaydıñ söylegeni sonıñ ayğağı.

Reputaciyanı basqaru twrğısınan: käsipkerdiñ kez kelgen sözi jaña aqparattıq tolqın tuğızuı mümkin. Sol sebepti mwnday jağdayda jii qoldanılatın täsil – ünsiz qalu. Ünsizdik dau-damaydı bäseñdetudiñ qwralı sanaladı.

Qwqıq qorğau nemese komplaens twrğısınan: eger qatar jürgizilip jatqan tekseruler bolsa, aytılğan artıq söz keyin qarsılıqtıñ ayğağı retinde paydalanıluı mümkin.

«Ministr men käsipkerdiñ baylanısı bar ma?» – aşıq derekter ne deydi?

Qazirgi aşıq derekterde Nwrtileu men Gadjiev arasındağı naqtı institucionaldıq baylanıs (ortaq jobalar, kelisimşarttar, ortaq müddeler) jariya türde körsetilmegen. Orda habarı olardı bir materialda atadı (bir uaqıtta «wstaldı» dedi), al SİM jauabı ministrdiñ Harvest Group ökilderimen kezdesuin körsetti. Bwl eki syujet formal'dı twrğıda bölek.

Sondıqtan «baylanıs» turalı kesimdi pikir aytu üşin qwjattıq baza qajet: hattama, memlekettik satıp alu reestrindegi izder, birlesken aktivter, t.b. Qazir onday dälelder qoğamğa wsınılğan joq.

Bwl dau men Aydos Sadıqov isiniñ tüyisui

18 mausım 2024 jılı Kievte qazaqstandıq oppoziciyalıq jurnalist Aydos Sadıqovqa qastandıq jasaldı; ol 2 şildede jan tapsırdı. Ukraina eki küdiktiniñ atın atadı: Altay Jaqanbaev jäne Meyram Qarataev; ekeui de – Qazaqstan azamattarı. Olardıñ äreketi «belgisiz tapsırıs beruşiniñ» nwsqauımen jasalğan boluı mümkin dep habarlandı. Qazaqstan bir küdiktiniñ elge öz erkimen kelgenin aytqanımen, izdeudegi twlğalardı ekstradiciyalauğa kelispedi.

4-5 qırküyektegi daudıñ däl işinde Orda.kz «wstalğan WQK şeneunikteriniñ qatarında Sadıqov isi boyınşa küdikke alınğan atı-jöni atalğan twlğalarmen baylanıstı figuralar bar» degen mazmwndağı tüsindirme jariyaladı. Bwl jerde de resmi rastau joq, biraq media-nwsqa aqparattıq kontekst retinde wsınıldı.

Sadıqov isi – halıqaralıq-qwqıqtıq ölşemi bar, aşıq qoğam üşin rezonanstı taqırıp. Bwl iste tapsırıs beruşi anıqtalmağan, alayda marqwm Sadıqovtıñ jesiri bwğan el prezidenti Toqaevtı kinälaydı. Al halıqaralıq BAQ bwl oqiğanıñ Qazaqstan–Ukraina qatınastarına äser etkenin birneşe ret jazdı. Orda taratqan «wstau» habarı däl osı rezonansqa baylanıstırılıp otır, biraq qazirgi sätte däleldik baza wsınılmağan.

Bajkenova taratqan aqparat «feyk» bolsa da, osı dau neni aşıp berdi?

  1. Aqparattıq bilik üşin küres. Memorgandardıñ tez äri sinhron reakciyası – dağdarıs kommunikaciyasınıñ jetildirilgen deñgeyin körsetedi (jedel joqqa şığaru, vizual dälel, qwqıqtıq eskertu). Biraq datasız fotolar sekildi wsaq detal'dar kümän öndirdi.
  2. Media-qauip pen qwqıqtıq qısımnıñ şegi. Jurnalisti «jala» boyınşa sotqa beru nieti – strategiyalıq basu qwralı. Bwl – käsibi standarttar men «derekközderdi qorğau» principi sınalatın alañ.
  3. Qauımnıñ senim arhitekturası. Äleumettik jelidegi polyarizaciya «kimge senemiz?» degen swraqtıñ institucional şeşilmegenin aşıp berdi: bir jaq resmi relizge, ekinşi jaq täuelsiz mediağa iek artadı.

Boljamdı scenariyler

Aqparat jalğan. Resmi teriske şığaru saqtaladı; talap arız sotqa tirkelip, redakciya keşirim/tüzetu jariyalauı ıqtimal.

Aqparat işinara şındıqqa janasadı. «Wstau» emes, swrau/tintu/swhbat alu proceduraları orın alğan boluı mümkin; biraq ol «wstauğa» jetpegen. Bwl – qılmıstıq procestegi terminologiyalıq şatasular jii tudıratın scenariy.

Elitaralıq teketirestegi aqparattıq soqqı. Belgisiz toptar qoğamdıq pikirdi aldın ala qalıptastıru üşin «wstau» syujetine wqsas dez/mikro-dez qwralın paydalanğan boluı mümkin.

Qay scenariydiñ üstem bolatının aldağı birneşe qwjattıq belgi ayqındaydı: prokuratura/tergeu relizderi, sotqa berilgen talaptıñ tirkelui men mätini, SİM nemese ükimettiñ aşıq brifingteri.

Aqparattıñ aqiqatı qayda?

Orda.kz taratqan «Nwrtileu men Gadjiev wstaldı» degen aqparat äzirge resmi türde rastalğan joq, al bilik onı joqqa şığardı. Ministrdiñ «jwmıs üstindegi» fotoları datasız bolğandıqtan, qoğamda kümän seyilmey otır. Käsipkerdiñ ornına onıñ jwbayınıñ sotqa beremin deui – qwqıqtıq äri reputaciyalıq taktika retinde bağalandı.

Bwl dau biliktiñ dağdarıs kezindegi kommunikaciyasınıñ täsilin körsetti: jedel joqqa şığaru, vizualdı dälel wsınu, qwqıqtıq qısım. Degenmen, mwnday amaldar senim dağdarısın tereñdete tüsti.

Aydos Sadıqov isi bwl taqırıpqa halıqaralıq reñk qostı, biraq tikeley baylanısı däleldengen joq. Qazir üş scenariy ıqtimal: aqparat jalğan bolıp şığuı, işinara şındıqqa janasuı nemese elitaralıq aqparattıq soqqı boluı.

Bwl oqiğa Qazaqstandağı aqparattıq keñistiktegi senim dağdarısın, bilik pen täuelsiz medianıñ arasındağı küresti jäne halıqaralıq rezonanstı ayqın körsetti.

The Qazaq Times