Mwrat Şaymaran: Baqwl bolıñız, soyı tekti Qabdeş ağa!

Qabdeş Jwmadilov esimimen student kezimde 1980 jıldardıñ soñında tanıstım. Odan bwrın da Tarbağatay öñiriniñ qazaqtarın Qazaqstanğa bastap ketipti degen emis-emis äñgimelerdi estitinbiz. Ol bizdiñ köp närsege köñil bwra bermeytin bala kezimiz ğoy.

1988 jıl İle Pedagogika institutınıñ Filologiya fakul'tetine oquğa tüstim. Sol kezdiñ özinde institut kitaphanası Qazaqstan jazuşılarınıñ kitaptarına asa bay eken. Bay eken deytinim, bizge Qazaqstan aqın-jazuşılarınıñ şığarmaları bertinde, Qazaqstan egemendik alıp, aradağı şegara tolığımen aşılıp, arlı-berli jwrt ağıla bastağanda ğana moldap jete bastadı. Odan bwrın biren-sarandap bolmasa, şölimizdi basar, kökirek közimizdi aşar bağalı kitaptar qolımızğa tüse bermeytin.

İle Ped. institutına oquğa tüsu bizge, äsirese, ädebietke qwmar jastarğa mol mümkindik berdi. Sonıñ biri men aytıp otırğan kitaphana. Sol kitaphanada M.Äuezovten bastap qazirgi közi tiri klassikterdiñ şığarmarı da boldı. Sonday künderdiñ birinde qolımızğa Qabdeş Jwmadilovtıñ "Tağdırı" men "Qazdar qaytıp baradı" degen kitaptarı tüsti. Şığarmağa arqau bolğan oqiğalar bizdiñ ömirimizge tım jaqın bolğasın ba nemese qalamgerdiñ suretkerlik quatınıñ orasandığın ba, äyteu, bwl şığarmalar bizdi qattı baurap aldı. Studentter almakezek jata-jastana oqıdı. Al, "Soñğı köş", "Daraboz" sekildi romandarı Qazaqstannan tuısşılay kelgen elmen bizge jetti. Keyintinde, 1995 jıldarı bolu mümkin "Tañğajayıp düniesi" qoldan qolğa ötip, bizdegi oqırmannıñ süyikti kitabına aynalıp ketti.

Men sodan bastap Qabañ atın ardaqtap, klassikalıq şığarmalarına tänti boldım. Jazuşınıñ esimin  arğı bettegi ağayındar da wlı Äuezov bastağan alıptar şoğırımen birge atap, qadir twta bastadı. Sol kezdegi bizdiñ jwrtta köp oqılatın İliyas Esenberliin, Oralhan Bökey, Mwhtar Mağauin, Äbiş Kekilbaevtardıñ qatarında Qabdeş Jümadilov te bar edi. Tağı bir sözben aytqanda, Qabañnıñ epialıq qwlaşı keñ, körkemdik boyauı mol şığarmalarınıñ bizdegi ädebietke ıqpalı zor boldı. Äsirese, tarihi taqırıpta jazğan kesek tuındıları köptegen qalamgerge qanat bitirip, şabıttandırıp jibergeni şındıq.

2004 jılı atameken - Qazaqstanğa birjola qonıs audardım. Qabañdı alğaş köruimde sol kezde boldı. 2005 jılı bolu mümkin, Jazuşılar odağına barğan bir sätimde kezigip qaldım. Jasqana barıp sälem berdim. Sälemimdi aldı. Künde körip jürgen azamattardıñ biri şığar dep oylağan bolu mümkin, qısqaşa ğana qal-jağdayımdı swradı da, qasındağı men tani bermeytin adamdarmen äñgimesin jalğap kete bardı. Keyinnen Qabañdı köp körip jürdim. Qıtay türmesine ömiriniñ qırıq jılın bergen wlı jazuşı Qajığwmar Şabdannın "Qılmıs" romanınıñ altı tomdığınıñ twsaukeserinde de Qabeñmen birge boldım. Bwl kitaptıñ jarıq köruine Qabañnıñ eñbegi wşan teñiz ekenin bildim. Qajığwmar Şabdan ömirden ötkenşe, ötkennen keyin de Qabañ dañıqtı jazuşı ağasınıñ izdeuşisi, joqtauşısı boldı. Qajığwmardı közi tirisinde atamekenine äkelu üşin bilikke batıl talaptar qoydı. Onı osındağı qazaq qoğamı jaqsı biledi dep oylaymın. Mine, bwl Qabañnıñ nağız azamattıq minez edi! Mwnday batıldıq pen şınşıldıq, ülken kesik, kisilik Qabañnıñ boyınan köptep tabılatın. Qabañ wlt tağdırına, memleket müdesine, alıstağı qandastar mäselesine kelgende, eşqaşanda ünsiz qala almaytın. Öz  közqarasın jaudan beti qaytıp körmegen Qabanbay babasınşa asqaq twrıp, batıl aytatın.

Meniñ Qabañmen tolıq tanısuım, az-kem aralasuım bılay boldı. Bir kezderi Qabeñe "Kezdik" degen öleñ arnağanım bar. Ol öleñ toptamalarımmen birge "Qazaq ädebietine" şıqtı.

Kezdik

(Qabdeş Jwmadilovke)

 

Er jigitti tanıtar isi egeste,

Alıp şığar aqıldıñ küşi emes pe.

Seni körsem, Qabeke,

Nar atamnıñ

Müyiz saptı kezdigi tüsedi eske.

 

Känigi qart añ jayın biletwğın,

Biletwğın quatın bwğı etiniñ.

Qonışına şegiren etiginiñ

Sol kezdigin jasırıp jüretwğın.

 

Erkin ösken,

Erke ösken zayırında,

Erlik enşi dalanıñ qay wlına.

Jwrt biledi:

Swlatqan atam meniñ

Orqaşardıñ apaytös ayuın da.

 

Twrğan sosın, qasqayıp tasıp, tolıp,

Joldasına oljasın şaşıp, bölip...

Süysine ol qarağan kezdigine,

Barmağımen jüzin bir basıp körip.

 

Astındağı ayğırı kisineuik,

Jauları da jasitın mısı kemip.

Kökjaldar ma?

Kökjaldar auıp ketken,

Atamızdıñ kezdigi tüsine enip.

 

Ata ketti ...

Estirtpey aqırğı ünin,

(Añızday ğıp tek eski batırlığın).

Kezdik twtar twqımnıñ türi menmin,

Moytap bolıp sandıqta jatır bügin...

 

Er jigitti tanıtar isi egeste,

Alıp şığar aqıldıñ küşi emes pe.

Seni körsem, jan ağa,

Sol atamnıñ

Müyiz saptı kezdigi tüsedi eske.

 

Aqiqattay uızdıñ näri ketip,

Köñil degen keseniñ bäri ketik.

Al, sen bolsañ jürgeniñ şıñbolattay,

Jalğandıqtıñ jüregin jarıp ötip.

 

Eri jwrtta qalsa da,

Ezi köşip,

Erteñgige oylınıñ sözi nesip.

Seni wstauğa qoğam – şal qorqaq tartar,

Alam ba dep öz qolın özi kesip...

Sol jıldarı bolu kerek, qasımda Auıt Mwqibek dosım bar jazuşılar odağına bara qaldıq. Sol jerde Qabañ bar eken. Imene barıp sälem berdik. Auıttı bwrınnan biledi eken. Sosın Auıttıñ qolqalauımen Qabañdı ertip jaqındau mañdağı kafeniñ jazdıq şatırınıñ astına jayğasa qaldıq. Bir kese ıstıq kofeden keyin barıp bwl bala kim degendey betime qaradı. Auıt atı-jönimdi aytqanı sol -aq eken, Qabeñ jibip sala berdi. Özine arnağan öleñimdi oqıptı. Minezin aşqan bolu kerek, sol öleñge razı ekenin ayttı. Keyin sol öleñdi 80 jastıq mereytoyına arnap şığarğan köp tomdığınıñ maqalalar men odalar bölimine kirgizdi. Sodan beri, Qabañ bwl jalğanmen qoştasqanşa jaqın jürdik. Arğı betten kelgen ağayındardıñ keleli jinalıstarında Qabañ töbedey bop törde otıratın. Töredey bop, öziniñ oyların, tüygenin, kesigin aytatın. Ol kisiniñ ıqılas-batasın alu biz üşin ülken märtebe, biik abroy sanalatın.

Danışpan Mwhtar Äuezovtıñ aldın körgen, därisin tıñdağan Qabañnıñ qazaq ädebietindegi ornı da tım biikte boldı. Şığarmaları bergi jäne arğı bettegi ağayınnıñ qwndı düniesine aynaldı. Wlı qalamger bizdiñ tuğan topırağımızdıñ jäne onda ömir sürgen adamdardıñ qilı tağdırın jazdı. Sol ölkeniñ öksigi men armanın jetkizdi. Rasın aytqanda, Qabdeş Jümadilov el-jwrtı aldındağı parızın adaldıqpen asıra orındağan iri twlğa, daraboz jazuşı!

  Baqwl bolıñız, soyı tekti Qabdeş ağa!

“The Qazaq Times”