Talğar audanındağı saylau hikayası: Quılğan jurnalist, jalğan byulleten', fal'sifikaciya

QT redakciyası 25 şilde küngi alğaşqı «auıl äkimderin saylau» nauqanında Almatı oblısınıñ Talğar audanındağı saylau uçaskelerinen äleumettik jelide tikeley efirde aqparat taratuğa tırıstı. Keybir ğimarattarda sımdı internetti qoyğanda mobil'di internet sapası naşar bolğandıqtan, tilşiler barğan on şaqtı saylau uçaskesindegi jağday barısın tolıq körsetu mümkin bolmadı. Tipti key uçaskede fal'sifikaciyağa kuä bolğan jurnalist kirgizilmey, käsibi qızmetine kedergi jasaldı.

Bwğan deyin Talğar audandıq saylau komissiyasınıñ törağası Mwhit Düysebaev  «audannıñ barlıq saylau komissiyası öz jwmısına dayın» ekenin jän tehnika men material jağınan tolıq qamtılğanın mälimdegen edi.

Saylau kabinası. 25 şilde 2021 jıl. Almatı oblısı, Talğar audanı, Besağaş auılı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

Talğar audanı boyınşa äkim lauazımına saylau tört birdey auıldıq okrugtegi 23 saylau uçaskesinde ötti.

Besağaş auıldıq okrugi äkimi boluğa kandidatın wsınğan tört ümitkerdiñ üşeui şeneunik jäne bireui käsipker:

• • Jünisov Ernar Nietbaywlı (47 jasta) – «Nur Otan» sayasi partiyasınan (Besağaş auıldıq okruginiñ äkiminiñ orınbasarı);
  • Aytjanova Äygerim Saylaujanqızı (50 jasta) – Özin-özi wsınğan (Keñdala auıldıq okrugi äkiminiñ orınbasarı);
  • Manabaev Asqar Jaqıpbekwlı (44 jasta) – Özin-özi wsınğan (Alatau auıldıq okrugi äkiminiñ orınbasarı);
  • Kusainov Beybit Bulatwlı (35 jasta) – «Qazaqstan halıq partiyasınan» («Betpak Dala 2005» JŞS direktorı).

Jalpı audan boyınşa özin qsınğan 36 adamnıñ basım böligi bwrın jäne qazir memlekettik qızmette jürgender, saylauşılar olardıñ tügel derligi «nwrotandıq» ekenin aytadı.

«Bilikten köñili qalğan halıq saylauğa senbeydi, qızıqpaydı»

Redakciya alğaş barğan Besağaş auıldıq okrugindegi 45 mektep-gimnaziyasında ornalasqan 867-saylau uçaskesiniñ komissiya törağası Maqsat Biqojaev tilşige 2044 saylauşı tirkelgenin jäne kündiz sağat 15.00-ge deyin onıñ 53-i, al 17.30-dağı mälimet boyınşa 50 adam qatısqanın ayttı. Törağa men komissiya müşeleri eki derektiñ arasındağı keri mändi ayırmaşılıqtı aşıp tüsindirmedi. Saylau uçaskesinde pandemiya jağdayına säykes sanitarlıq talaptar meyilinşe saqtaldı. Edenge äleumettik araqaşıqtıqtı saqtaudı eskertetin sızba-bağıttar japsırılğan, zalalsızdandıruğa arnalğan qwrılğılar ornatılıp, kireberiste medicinalıq qızmetker keluşilerdiñ dene qızuın ölşep twrğanın kördik.

№867 saylau uçaskesindegi byulleten' jäşigi. 25 şilde 2021 jıl. Almatı oblısı, Talğar audanı, Besağaş auılı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

Saylau uçaskesi komissiyası törağası aytqanday, sayasi nauqandı baqılağan tilşiler azamattardıñ sirek kelgenin bayqadı. Mwnıñ sebebin key saylauşılar aqparattandıru jetkilikti deñgeyde ötpegeni jäne köp adam bwl jağdaydan beyhabar boluı dep tüsindiredi.

Öziniñ atı-jönin atamaudı swrağan Besağaş auıldıq okruginiñ twrğını «eş saylauda ädildik körmegendikten, jwrt ümitin äbden üzgen» dep esepteydi.

– Bwl eger şınında da ädil äri aşıq ötse, qanikey. El qalağan adam, auıldıñ mäselesimen etene tanıs äri jwrtqa tanıs azamat äkim bolsa, köptiñ quanışı ğoy. Sol ümittiñ jetegimen kelip dauıs berdim. Endi bwrmalamay ädil şeşim şıqsa. Tuıs-körşilerimdi ügittep em, eşbiri senbeydi, ümitsizdik qoy bayağı. Bilik halıqtıñ seniminen äbden şığıp qalğan, – deydi ol.

868-saylau uçaskesinde oblıstıq «Azamattıq al'yans» atınan jağdaydı baqılap otırğan bayqauşı  jäne «Nwr Otan» partiyasınıñ senimdi ökili eşqanday zañbwzuşılıq tirkelmegenin jetkizdi. Komissiya törayımı Dinara Nwrlanqızı segiz sağatta 2962 saylauşınıñ 60-qa juığı qatısqanın aytıp, mwnı «ortaşa belsendilik» dep bağaladı. Keş tüse bwl körsetkiş şamalı ğana arttı. Tizimde saylauşıları eñ köp uçaskede 17.30-dağı jalpı esepke säykes, 67 adam saylauğa qatısqan.

«Ekpe pasportı nemese PTR testiniñ qorıtındısın talap etpeymiz, biraq äkelip körsetip jatqandar bar» dedi komissiya törayımı.

Özin tizimnen tappağandar tañdauın jasay almadı

Osı uçaskege kelgen saylauşı atı-jönin tizimnen taba almadı. Özin Äliya dep tanıstırğan ol «üş jıl bwrın (2019 jılğı) prezident saylauında osı jerde dauıs bergenin jäne bwl jolı da jeke atına şaqırtu kelgenin, uçaskege qarastı Rayımbek köşesiniñ boyında twratının, twrğılıqtı mekeni resmi tirkeuge säykestigin» tañdanıspen alğa tarttı. Saylau komissiyasınıñ müşeleri qalıñ qağazdağı tizimnen saylauşını qayta-qayta tekserip, izdep tappadı. Aqır soñında komissiya törayımı äkimdikke barıp, jeke deregin retteu keregin, tizimnen tıs eşkim saylauğa qatısa almaytının aytıp, şığarıp saldı.

Tağı bir saylauşı 15 mausım küni resmi tirkelgenin, alayda saylauşılar tiziminde joqtığın dauladı. Komissiya tarapı oğan «Ükimet organdarınıñ birıñğay derekqorında jeke mälimeti jañarıp ülgermegendikten, tizimge enbey qalğan boluı mümkin» degen jauap qaytardı. Uçaske aumağında twratın eki azamattıñ üyine saylauğa şaqırtu kelgen.

№868 saylau uçaskesinde Äliya esimdi twrğın özin tizimnen tappay, dauıs beru qwqığınan ayırıldı. 25 şilde 2021 jıl. Almatı oblısı, Talğar audanı, Besağaş auılı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

«Tizimdi saylau uçaskesi äzirlemeydi, dayın küyde äkimdikten joldanadı. Eger azamat tizimde bolmasa, onı qosımşa tirkep, qatısuına rwqsat etilmeydi», – dep tüsindirdi komissiya jetekşisi.

29 mektepte ornalasqan 863-saylau uçaskesinde de bolıp qayttı. Onda da saylauşılar sirek körindi. Komissiya Gülmira Ağıbaeva uçaskede «2040 adam tirkelgen, tañğı 7.00-16.00 aralığında 124 adam qatıstı» dedi.

Ol saylauşılar belsendiliginiñ tömen boluına «Demalıs küni äri kün rayı ıstıq bolğandıqtan, twrğındar azdau kelip jatır. Endi ıstıq qaytqan soñ keşke qaray halıq köbirek qatısadı dep oylap otırmız» degen tüsinikteme berdi.

«Nwr Otan» partiyasınıñ bayqauşısı Raqımjan Manswrovtıñ aytuınşa, «eşqanday kikiljiñ ya kemşilik bolmadı, barlığı zañğa say jağdayda ötti». Taldıqorğan qalasınıñ Jwmıspen qamtamasız etu ortalığınıñ mamanı Ümit Ayupov  bayqauşı retinde «halıq rasında da az kelip jatır, aqparattandıru jetispegen tärizdi» deydi.

№864 saylau uçaskesi. 25 şilde 2021 jıl. Almatı oblısı, Talğar audanı, Besağaş auılı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

864-saylau uçaskesiniñ törayımı Nazım Särsebaeva QT tilşisine bergen swhbatında  toğız sağatta 1719 saylauşınıñ 98-i kelip qatısqanın bayandadı.

«Jwrttıñ bärine şaqıru taratıldı. Äleumettik jelilerdegi auıldıñ türli çatında resmi habarlama jariyalandı. Epidahual men künniñ ıstığına baylanıstı adamdar köptep kele almadı. Qazir künniñ beti qayttı, qalğan üş sağatta jaqsılap jwmıs isteymiz dep oylap otırmız», – dedi uçaske törayımı.

Onıñ aytuınşa, bir azamat tizimde bolmağandıqtan, dauıs bere almağan. «Tizimdi biz jasamaymız, onı äkimdik beredi» degen uäj ayttı. QHP atınan tüsken kandidat Beybit Qwsayınovtıñ senimdi ökili uçaske äkimşiligi wyımdastıru jağın jaqsı jürgizgenin, biraq jwrttıñ belsendiligi tım tömen ekenin jetkizdi. Onıñ esebine qarağanda, 80 şaqtı saylauşı kelgen.

865-saylau uçaskesiniñ komissiya törayımı Janarkül Äbdihalıqova redakciyağa 2695 saylauşınıñ 18.00-ge deyin 66 adamı sayasi nauqanğa qatısqanın mälimdedi. Däl osı uaqıtta 866-saylau uçaskesinde de jağday wqsas. Komissiya törayımı Rada Jwmabekovanıñ  saylaudıñ onınşa sağatında 848 adamnıñ 15-i qatısqan. «Şaqırtu bileti barlıq saylauşı-twrğınğa ülestirdik» dedi.

Iesiz qalğan byulleten'der jwrttıñ saylauğa qızığuşılığınıñ azdığın, aqparattandıru sayasatınıñ älsizdigin körsetedi. 25 şilde 2021 jıl. Almatı oblısı, Talğar audanı, Besağaş auılı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

19-mekteptegi olqılıq: Jurnalisti quuğa auğan «fal'sifikaciya» dauı

Qızıliñir şaqta redakciya qızmetkerleri Talğar audanı Alatau auıldıq okrugine qarastı Qızıl-qayrat eldi mekenine bet aldı. 19 orta mekteptiñ ğimaratında ornalasqan 844-saylau uçaskesinde komissiya törayımı jurnalistiñ käsibi qızmetine kedergi jasauğa tırıstı. Sağat 19.11-de tilşi qızmettik kuäligin körsetip, redakciyadan berilgen jurnalistik tapsırmanıñ tüpnwsqasın tirkeuge komissiya müşelerine wsındı. Saylau uçaskesinde wyımdastıruşılardan özge saylauşılardıñ qatarı sirek. Byulleten' saluğa arnalğan jäşik şirek mölşeri de tolmağan. Osı mezette Facebook jelisindegi paraqşada tikeley efir jürgizip jürgen tilşi şaqırtu hatımen kelgen Aygül Idırıs Omarqızı esimdi saylauşınıñ öz atı-jöni twsına özge adamnıñ qolı qoylığanına kuä boldı. Saylauşı bwğan şamdanıp, renişin bildirdi de şaqırtu biletin tastap ketip qaldı.

«Anda otırğan qızdıñ özi şaqırtu äkep berip edi «keliñiz» dep. Endi kelsem, mınaday jağday. Meniñ ornıma qol qoyıp tastağan. Bwlay isteuge bola ma? Policeyge ayttım», – degen keyuana ökpelep, bir jağı kameradan tartınğan küyde uçaskeden şığıp ketti.

Däl osı siyaqtı jağdayğa redakciya qızmetkeri Qoyşıbek Mübarak ta kuä boldı. Byulletenin alar kezde saylauğa qatıspağan joldası Nwrbätima Baytwrsınqızınıñ  atı-jöni körsetilgen grafağa basqa bireudiñ qol qoyğanın añğarğan.

BAQ ökilderiniñ közinşe eki azamattıñ ornına byulleten'ge qol qoyılıp qoyğanı jönindegi jağdayğa policiya da, saylau komissiyası da eşqanday şara qoldanbadı. Zañbwzuşılıqtı qwjat jüzinde tirkeudiñ ornına saylau uçaskesiniñ törayımı Aygerim Esenova Bahıtqızı ğimarattıñ sırtında twrğan jurnaliske şüyligip, PTR testiniñ teris qorıtındısın talap etti.

Alatau auıldıq okrugi äkimi kandidatın wsınğan 6 ümitker:

• • Qasımov Qayrat Sağındıqwlı (44 jasta) – «Nur Otan» sayasi partiyasınan (uaqıtşa jwmıssız);
  • Smağwlov Mwkametali Darkenbaywlı (40 jasta) – «ADAL» sayasi partiyasınan («Bal-ANA 2017» JŞS-niñ şaruaşılıq meñgeruşisi);
  • Jündibaev Töleujan Düysentaywlı (53 jasta) – «Qazaqstan halıq partiyası» QB (zeynetker);
  • Mwhametqaliev Madiyar Mwhametqaliwlı (44 jasta) – Özin-özi wsınğan («Talgarirrigaciya» MKK direktorı);
  • Sağımbekwlı Abzalbek (48 jasta) – «Aq Jol» sayasi partiyasınan («Gauhar Tas» JŞS direktorı);
  • Seytov Azamat Serikwlı (46 jasta) – Özin-özi wsınğan («Birlik» ÖK direktordıñ orınbasarı).

Ol audandıq SK törağası Mwhit Düysebaevpen aulada twrğan tilşini telefon arqılı sırtqı dausın qosıp tildestirdi. Talğar audandıq saylau komissiyasınıñ törağası da jağday boyınşa tüsinikteme berip, dereu şara qoldanudan göri uçaskeden tıs jürgen tilşiniñ äreketin «zañızdıq» dep atap, uçaskege attatpauğa tırıstı. Törayım PTR testiniñ teris qorıtındısı joq tilşini ASK törağası kirgizbey jöninde bwyrıq bergenin jetkizdi. Saylau uçaskesinde birer sätke kirip, jağday jaylı tolımdı aqparat almaq bolğan, biraq äkimşilik kedergige wşırağan redakciya tilşisi audandıq jäne uçaskelik komissiya tarapınan şekteudiñ qwqıqtıq negizdemesi jetkilikti därejede tüsindirilmegendikten, audandıq policiya bölimi bastığınıñ mindetin atqaruşı S.Qwmabekovqa arız tüsirdi.

Jurnaliske agressivti reakciya tanıtıp, käsibi qızmetine kedergi keltirgen jäne fal'sifikaciya faktisine köz jwma qarağan №844 saylau uçaskesiniñ komissiya törayımı Aygerim Esenova. 25 şilde 2021 jıl. Almatı oblısı, Talğar audanı, Besağaş auılı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

– Bügin saylauğa qatısqan azamattardıñ sanın men nege sizge aytuım kerek? Tiisti organdarğa payız mölşerimen esebin ötkizip qoydım. ...Ne zañsızdıq... YAh'ya (öziniñ ornına qol qoyılğanına şağımdanğan azamattıñ biri – QT) ömir boyı konflikt izdep jürgen adam. Saylauda 12 jıl istep jürgen adam retinde aytayın. ...Endi qoya saladı ğoy. Jalğız sizde emes, saylau barısında şatasıp qoyıp ketken şığar. Är saylauda osınday eki-üş jağday bolıp twradı. Basqaşa qoyıp tastasa, onı sızıp tastamaydı ğoy. Kelgen adam qasına qoya saladı ğoy, – dedi uçaske törayımı Esenova.

Saylauğa qatıspağan jwbayımnıñ ornına qol qoyıp tastağan degen Qoyşıbek Mübaraktiñ şağımın tıñdağan policiya eşqanday şara qoldanğan joq.

Qazaqstannıñ Halıq partiyasınıñ senimdi ökili äri bayqauşı Baqıt Jüsipov oqiğağa tolıqtay kuä boldı. Onıñ esebinşe, 19.00-degi jağday boyınşa, saylaudıñ on ekinşi sağatında, şamamen 200 şaqtı saylauşı kelgen. Şu şıqqan 844-saylau uçaskesinde 2518 adam tirkelgen. Saylaudı baqılağan tağı bir senimdi ökil Qabibolla Seytekov «saylauşılardıñ qwqığı bwzılğanı jäne uçaskelik komissiyanıñ äreketsizdigin eleusiz» qaldırmaytının ayttı.

844-saylau uçaskesinde redakciya kuä bolğan jağdayda üş türli mäselege tap boldı. Olar:

1. Saylau uçaskesi tizimindegi birneşe saylauşınıñ (Aygül Idırıs, Melikam YAh'ya, Nwrbätima Baytwrsın) ornına jalğan qol qoyılıp, byulleten'deri sırttay qoldanılğan. Redakciya kuä bolğan jağdayğa komissiya ne policiya tarapınan eşqanday äreket jasalmadı. Memlekettik qızmetkerler fal'sifikaciya faktisinen göri bar nazardı aulada jürgen jurnalistiñ PTR testi qorıtındısı nemese ekpe pasportı bolmauına audartuğa tırıstı. Komissiya törayımı tilşige dörekilik tanıtıp, «Basımdı qatırma!» degen pärmenmen uçaskege juıtpadı.
2. Sağat 19.15-ke deyin jalpı tizimdegi 2518 saylauşınıñ şamamen 200-ge juığı qatısqan saylau uçaskesiniñ komissiyası qorıtındı hattamada 1964 adam kelgeni körsetilgen. 20.00-ge deyingi sırtqı esik auzında baqılap twrğan jurnalister 45 minutta 1,7 mıñnan asa adamnıñ nöpirlep kele qoymağanına senimdi.
3. Saylau uçaskesi törayımı Aygerim Esenova BAQ ökiliniñ memlekettegi sayasi ömirdiñ eleuli oqiğasınan aqparat taratuına kedergi jasap, käsibi qızmetin şekteui jäne Talğar audandıq saylau komissiyasınıñ törağası Mwhit Düysebaev sındı basşılar zañda qılmıstıq jauapkerşilik közdelgen fal'sifikaciya faktisine beyjay qarap, bar nazardı «tilşimen küres spektakline» bağıttauı – köp kümändi oyğa jeteleydi. Jurnalistiñ tıyım turalı qwqıqtıq negizdemeni tanıstıru jönindegi swrauı da saylau uçaskesi komissiyası tarapınan jauapsız qaldı. Qızmettik-jeke kuäligi men redakciya tapsırmasın qatar wsınğan aqparat qwralınıñ ökiline jeti saylau uçaskesinde eş kedergisiz kirip-şığuına mümkindik berilip, zañbwzuşılıq boyauı bayqalğan uçaskede talap küşeye qoyğanı – zañ üstemdeginiñ alağwla, birizdi emes, köpstandarttı ekenin añğartadı.

Jartı sağatta 200 şaqtı byulletennen 2 mıñğa artqan №844 saylau uçaskesindegi «erekşe jäşik». 25 şilde 2021 jıl. Almatı oblısı, Talğar audanı, Besağaş auılı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

Mektep ğimaratınıñ sport zalında aşılğan tağı bir 843-saylau uçaskesiniñ törağası Rufat Matniyazov sağat 19.45-te 1955 saylauşınıñ şamamen 400-450-i saylauğa qatısqanın mälimdep, jurnalisti uçaskege kirgizdi. Degenmen aqparattandıru jwmısı barısına işinara kedergi jasadı. Dauıs  jäşigine bes-altı byulleten' buıma türinde birdey qayırılıp salınğanın körip, beynetaspalap ülgerdi. Komissiya törağası jäşik aldın kölegeylep «belgisiz sebeppen tüsiruge bolmaytının» ayttı, oqiğa ornında otırğan üş bayqauşı qanday da bir pikir bildiruden bas tarttı.

Buma byulleten' bayqalğan №843 saylau uçaskesi. 25 şilde 2021 jıl. Almatı oblısı, Talğar audanı, Besağaş auılı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

Redakciya habarlasqan Almatı oblısı äkimdiginiñ baspasöz qızmeti jäne oblıstıq saylau komissiyası törağası Timur Däuitov atalğan jağday boyınşa beyhabar ekenin, resmi swrau hat joldau qajettigin ayttı. OSK bwl jağday jöninde ünsiz. Qwzırlı organdardıñ eşbiri tüsinikteme bergen joq.

Redakciya tilşisi Almatı oblısında tap bolğan qısım Jambıl oblısı Şu audanında da qaytalandı. Öñirge issaparmen barğan QT jurnalisi Miyat Käşibaydı policey keşke qaray saylau komissiyasınıñ pärmenimen uçaskeden küştep quıp şıqqan.

«Cifr bileytin hattamalar»

25 şilde küni bıltır küzde Toqaev aytqan bastama negizinde respublikada audandıq mañızı bar qala, auıl, kent jäne auıl okrugteriniñ 730 äkimin saylau nauqanı ötti.  OSK mälimetinşe, 2 mıñnan asa kandidattıñ 1419-ı öz-özin wsınğandar, 878-i altı sayasi partiyanıñ atınan tüskender. Kandidattar işinde 1839 er, 458 äyel azamat bar. 730 eldi mekenniñ basşısın tañdau 1847 saylau uçaskesinde jüzege astı.

QT tilşisi aqparat taratqan 863-868 arasındağı altı saylau uçaskesindegi halıqtıñ qatısu belsendiligi 4,68%-dı körsetti. Al redakciya qızmetkerine kiruge tıyım salınğan ya käsibi qızmetine kedergi jasalğan jäne jete almağan uçaskelerde resmi hattamanıñ qorıtındısı «jwrttıñ  öte belsendi» bolğanına sendiruge tırısadı.

Resmi aqparatqa qarağanda, auıl halqınıñ saylauğa qatısu jağınan ŞQO 90,9% körsetkişpen alğa şıqsa, eñ tömengi orındı 66,5%-ben Almatı oblısı qanağat twttı. Täuelsiz sarapşılar men azamattıq bayqauşılardıñ pikirinşe, şınayı jağdayda esep bwl mölşerden birneşe ese kem bolğan.

Jergilikti saylau komissiyaları wsınğan derekter negizinde äzirlengen saylauşılar belsendiliginiñ payızdıq mölşeri. Foto: QazAqparat

Aqorda «sayasi modernizaciyanıñ jaña kezeñi» äri «demokratiyağa bastaytın ülken özgeris» dep atağan alğaşqı äkimderdi saylau körinisi ädettegidey jer-jerde fal'sifikaciya, tilşilerge kedergi jasau jağdayımen örnekteldi. Jeli qoldanuşıları bwl jolğı saylaudıñ öte bäseñ sipatta, aqparattandıru jağı kemşin bolğanın köp jazdı.

“The Qazaq Times”