Läzzat SPANQWLOVA, ekonomika ğılımınıñ doktorı, professor

Üdemeli jahandanu üderisi bilikti mamandarğa qol jetkizude bäsekelestik tudıradı. Anağwrlım «ötimdi» mamandıqtardıñ qatarına medicina qızmetkerlerin jatqızuğa boladı. Densaulıq saqtau salasında därigerler, medbikeler jäne basqa da mamandar mansapqa jetu jäne jaña mümkinşilikterdi izdeu maqsatında migraciya mümkindikterin paydalanuğa tırısadı. Äsirese, soñğı jıldarı mwnday migraciya deñgeyi aytarlıqtay ösip keledi. 

Älemde densaulıq saqtau salasındağı qızmetkerlerdiñ sanı 60 millionğa  juıq, onıñ üşten eki  böligi medicinalıq qızmet körsetedi, al qalğan  böligi – äkim­şilik jäne kömekşi qızmet atqaratındar. Bwl qızmetkerler bolmasa, aurudıñ aldın alu jwmıstarın jürgizu, nauqastı emdeu, densaulıq saqtau salasındağı jetistikter olardı qajet etetin adamdar üşin qoljetimsiz bolar edi. Älemdik densaulıq saqtau jüyesinde därigerler men halıqtıñ sanı jağınan teñgerimsizdik ayqın körinis tabuda.

Al, medicina qızmetkerleriniñ migraciyası osı sandıq ayırmaşılıqtı odan äri örşitedi. Tabısı joğarı elderde kadrlıq re­surs­tardıñ dayındığı jetkiliksiz jäne medicinalıq qızmetkerlerge degen swranıs ünemi ösip otıradı. Sonday-aq bwl elderde medici­nalıq-sanitarlıq qızmetterge swranıs­tıñ ösui  halıqtıñ qartayuımen, qant dia­beti jäne jürek-qan tamırı auruımen auı­ratındar sanınıñ ösuimen bayla­nıs­tı. Medicinalıq qızmetkerlerdiñ mig­raciyalıq ürdisine säykes, barlıq elder negizgi eki topqa bölinedi: bastapqı nemese tudıruşı elder (donor elder) jäne qabıldauşı elder (recipient elder).

Migraciya nätijesinde bastapqı elder mamandardıñ köp böligin dayındaudı jü­ze­ge asıradı, öz mamandarınıñ migra­ciya­sın qoldaydı jäne onı qamtamasız etedi, eksport sayasatın wstanadı. Öz kezeginde qabıldauşı elder otan­dıq densaulıq saqtau salasındağı qızmetkerlerin layıqtı jalaqı jäne eñbek şarttarımen qamtamasız etedi; otandıq narıqtı qorğau maqsatında ja­sandı tosqauıldar jasaydı; densaulıq saqtau salasın qoldaydı; ötemaqı jüye­sin äzirleydi;  import sayasatın wstanadı; bastapqı eldermen ortaq baylanıs orna­tadı; aynalım migraciyasınıñ mäsele­lerin şeşedi.

Migraciyalıq sayasatta mañızdı bağıt – migrant-qızmetkerlerdiñ qwqıqtarın eskeru. Osı ürdiste mañızdı röldi jaldau isimen aynalısatın  jeke iri agenttikter jäne jiberuşi elder atqaradı. Bwl den­sau­lıq saqtau salasında halıqaralıq bay­lanıstıñ ösip kele jatqandığın bil­diredi. Integraciya jäne jahandanu ürdiste­riniñ ayasında älemdik eñbek narığında mañızdı özgerister bayqaluda. Soñğı 30 jıldıñ işinde köptegen europalıq el­­de densaulıq saqtau salasındağı mig­rant-qızmetkerlerdiñ sanı jıl sayın 5 payızğa ösip otırğan. Qazirgi jağdayda älemdik eñbek narığında medicinalıq qızmetkerlerdiñ tapşılığı anıqtalğan. Älemdik eñbek narığında jalpı medici­nalıq personal tapşılığı – 4,3 mln adamdı qwraydı.

Medicinalıq qızmetkerlerdiñ 86% şetelde – AQŞ, Wlıbritaniya, Kanada, Germaniya, Avstraliya siyaqtı iri bes elde jwmıs atqarıp jürgende, älem­niñ 57 elinde qızmetkerlerdiñ jetispeu­şiligi bayqaldı. Medicinalıq maman­dar üşin bastı bäsekelester: AQŞ, Ka­na­da, Japo­niya, Avstraliya, Koreya, Euro­pa elderi. Soñ­ğı jıldarı densaulıq saq­tau sala­sın­da kadrlardıñ Euroodaqtıñ qwramın­dağı jaña müşe elderinen Euroodaq qwramındağı eski müşe elderge auısuı jii bayqaladı. Densaulıq saqtau sala­sın­dağı migraciyanıñ negizgi bağıtı – Germaniya jäne Wlıbritaniya. Mwnda migranttar memlekettik qwrılımdarda yağni, emhanalarda, üylerine barıp ta jwmıs jasauına tura keledi.

Jalpı alğanda, Europa elderiniñ işinde özara bäsekeles memle­ketter bar, olar: Germaniya, Wlıbritaniya, Franciya jäne Şveciya. Eñbek migraciyasınıñ arqasında ta­bısı tömen elderge sırttan milliardtap qarjı qwyıladı. Jağımdı äseri – mig­ranttardıñ tuıstarına jiberetin osınday qarajatı kedeyşiliktiñ tömendeuine sebep boladı. Ekinşi äseri – densaulıq saqtau salasınıñ qızmetkerleri şetelde jina­ğan mol täjiribesin öz eline äkeledi. Alayda migraciyalıq ürdisterdiñ negizgi kemşiligi – «ädiletsiz» subsidiyalau.

«Ädiletsiz» subsidiyalau – bwl kedey el­der­den bay elderge ötetin qarjılay trans­fertter. Tabısı joğarı eldegi den­saulıq saqtau jüyesi şetelde oqıp kelgen därigerler men medbikelerge baylanıstı. Mısalı, Ekonomikalıq ıntımaqtastıq jäne Damu Wyımı elderinde därigerlerdiñ 20 payızğa juığı – migranttar.  Kuveyt, Birikken Arab Ämirlikteri siyaqtı Parsı şı­ğa­nağınıñ keybir elderinde densaulıq saqtau salasındağı qızmetkerlerdiñ 50%-ı migranttar bolıp tabıladı. Ganadan kelgen medi­cina qızmetkerlerin jaldau arqılı Wlıbritaniya medpersonaldı dayındau men oqıtuda 103 mln funt sterlingti ünem­deydi. Jalpı alğanda, afrikalıq me­dicinalıq personal Wlıbritaniya üşin 2,5 mlrd funt sterlingti ünemdeydi. Mwn­day subsidiyalau densaulıq saqtau sa­la­sındağı älemdik tepe-teñdikti bwzadı, sondıqtan ötemaqı jüyesin qayta qaraudı talap etedi.

Tabısı tömen keybir elderde densaulıq saqtau salasınıñ joğarı mamandandırılğan qızmetkerleriniñ 50%-ğa juığı jwmısqa ornalasudıñ anağwrlım jaqsı mümkindigine ie bolu maqsatında özge elge ketip jatadı.

Läzzat SPANQWLOVA,
ekonomika ğılımınıñ doktorı, professor,

Narhoz universiteti, Qarjı jäne tehnologiya mektebi

"The Qazaq Times"