ءلاززات سپانقۇلوۆا، ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور

ۇدەمەلى جاھاندانۋ ۇدەرىسى بىلىكتى ماماندارعا قول جەتكىزۋدە باسەكەلەستىك تۋدىرادى. اناعۇرلىم «ءوتىمدى» ماماندىقتاردىڭ قاتارىنا مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىن جاتقىزۋعا بولادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا دارىگەرلەر، مەدبيكەلەر جانە باسقا دا ماماندار مانساپقا جەتۋ جانە جاڭا مۇمكىنشىلىكتەردى ىزدەۋ ماقساتىندا ميگراتسيا مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋعا تىرىسادى. اسىرەسە، سوڭعى جىلدارى مۇنداي ميگراتسيا دەڭگەيى ايتارلىقتاي ءوسىپ كەلەدى. 

الەمدە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ سانى 60 ميلليونعا  جۋىق، ونىڭ ۇشتەن ەكى  بولىگى مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتەدى، ال قالعان  بولىگى – اكىم­شىلىك جانە كومەكشى قىزمەت اتقاراتىندار. بۇل قىزمەتكەرلەر بولماسا، اۋرۋدىڭ الدىن الۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، ناۋقاستى ەمدەۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى جەتىستىكتەر ولاردى قاجەت ەتەتىن ادامدار ءۇشىن قولجەتىمسىز بولار ەدى. الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىندە دارىگەرلەر مەن حالىقتىڭ سانى جاعىنان تەڭگەرىمسىزدىك ايقىن كورىنىس تابۋدا.

ال، مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ميگراتسياسى وسى ساندىق ايىرماشىلىقتى ودان ءارى ورشىتەدى. تابىسى جوعارى ەلدەردە كادرلىق رە­سۋرس­تاردىڭ دايىندىعى جەتكىلىكسىز جانە مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەرگە دەگەن سۇرانىس ۇنەمى ءوسىپ وتىرادى. سونداي-اق بۇل ەلدەردە مەديتسي­نالىق-سانيتارلىق قىزمەتتەرگە سۇرانىس­تىڭ ءوسۋى  حالىقتىڭ قارتايۋىمەن، قانت ديا­بەتى جانە جۇرەك-قان تامىرى اۋرۋىمەن اۋى­راتىندار سانىنىڭ وسۋىمەن بايلا­نىس­تى. مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ ميگ­راتسيالىق ۇردىسىنە سايكەس، بارلىق ەلدەر نەگىزگى ەكى توپقا بولىنەدى: باستاپقى نەمەسە تۋدىرۋشى ەلدەر (دونور ەلدەر) جانە قابىلداۋشى ەلدەر (رەتسيپيەنت ەلدەر).

ميگراتسيا ناتيجەسىندە باستاپقى ەلدەر مامانداردىڭ كوپ بولىگىن دايىنداۋدى ءجۇ­زە­گە اسىرادى، ءوز ماماندارىنىڭ ميگرا­تسيا­سىن قولدايدى جانە ونى قامتاماسىز ەتەدى، ەكسپورت ساياساتىن ۇستانادى. وز كەزەگىندە قابىلداۋشى ەلدەر وتان­دىق دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەرىن لايىقتى جالاقى جانە ەڭبەك شارتتارىمەن قامتاماسىز ەتەدى; وتاندىق نارىقتى قورعاۋ ماقساتىندا جا­ساندى توسقاۋىلدار جاسايدى; دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن قولدايدى; وتەماقى جۇيە­سىن ازىرلەيدى;  يمپورت ساياساتىن ۇستانادى; باستاپقى ەلدەرمەن ورتاق بايلانىس ورنا­تادى; اينالىم ميگراتسياسىنىڭ ماسەلە­لەرىن شەشەدى.

ميگراتسيالىق ساياساتتا ماڭىزدى باعىت – ميگرانت-قىزمەتكەرلەردىڭ قۇقىقتارىن ەسكەرۋ. وسى ۇردىستە ماڭىزدى ءرولدى جالداۋ ىسىمەن اينالىساتىن  جەكە ءىرى اگەنتتىكتەر جانە جىبەرۋشى ەلدەر اتقارادى. بۇل دەن­ساۋ­لىق ساقتاۋ سالاسىندا حالىقارالىق باي­لانىستىڭ ءوسىپ كەلە جاتقاندىعىن ءبىل­دىرەدى. ينتەگراتسيا جانە جاھاندانۋ ۇردىستە­رىنىڭ اياسىندا الەمدىك ەڭبەك نارىعىندا ماڭىزدى وزگەرىستەر بايقالۋدا. سوڭعى 30 جىلدىڭ ىشىندە كوپتەگەن ەۋروپالىق ەل­­دە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ميگ­رانت-قىزمەتكەرلەردىڭ سانى جىل سايىن 5 پايىزعا ءوسىپ وتىرعان. قازىرگى جاعدايدا الەمدىك ەڭبەك نارىعىندا مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ تاپشىلىعى انىقتالعان. الەمدىك ەڭبەك نارىعىندا جالپى مەديتسي­نالىق پەرسونال تاپشىلىعى – 4,3 ملن ادامدى قۇرايدى.

مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ 86% شەتەلدە – اقش، ۇلىبريتانيا، كانادا، گەرمانيا، اۆستراليا سياقتى ءىرى بەس ەلدە جۇمىس اتقارىپ جۇرگەندە، الەم­نىڭ 57 ەلىندە قىزمەتكەرلەردىڭ جەتىسپەۋ­شىلىگى بايقالدى. مەديتسينالىق مامان­دار ءۇشىن باستى باسەكەلەستەر: اقش، كا­نا­دا، جاپو­نيا، اۆستراليا، كورەيا، ەۋرو­پا ەلدەرى. سوڭ­عى جىلدارى دەنساۋلىق ساق­تاۋ سالا­سىن­دا كادرلاردىڭ ەۋرووداقتىڭ قۇرامىن­داعى جاڭا مۇشە ەلدەرىنەن ەۋرووداق قۇرامىنداعى ەسكى مۇشە ەلدەرگە اۋىسۋى ءجيى بايقالادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالا­سىن­داعى ميگراتسيانىڭ نەگىزگى باعىتى – گەرمانيا جانە ۇلىبريتانيا. مۇندا ميگرانتتار مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردا ياعني، ەمحانالاردا، ۇيلەرىنە بارىپ تا جۇمىس جاساۋىنا تۋرا كەلەدى.

جالپى العاندا، ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ىشىندە ءوزارا باسەكەلەس مەملە­كەتتەر بار، ولار: گەرمانيا، ۇلىبريتانيا، فرانتسيا جانە شۆەتسيا. ەڭبەك ميگراتسياسىنىڭ ارقاسىندا تا­بىسى تومەن ەلدەرگە سىرتتان ميللياردتاپ قارجى قۇيىلادى. جاعىمدى اسەرى – ميگ­رانتتاردىڭ تۋىستارىنا جىبەرەتىن وسىنداي قاراجاتى كەدەيشىلىكتىڭ تومەندەۋىنە سەبەپ بولادى. ەكىنشى اسەرى – دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى شەتەلدە جينا­عان مول تاجىريبەسىن ءوز ەلىنە اكەلەدى. الايدا ميگراتسيالىق ۇردىستەردىڭ نەگىزگى كەمشىلىگى – «ادىلەتسىز» سۋبسيديالاۋ.

«ادىلەتسىز» سۋبسيديالاۋ – بۇل كەدەي ەل­دەر­دەن باي ەلدەرگە وتەتىن قارجىلاي ترانس­فەرتتەر. تابىسى جوعارى ەلدەگى دەن­ساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى شەتەلدە وقىپ كەلگەن دارىگەرلەر مەن مەدبيكەلەرگە بايلانىستى. مىسالى، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى ەلدەرىندە دارىگەرلەردىڭ 20 پايىزعا جۋىعى – ميگرانتتار.  كۋۆەيت، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى سياقتى پارسى شى­عا­ناعىنىڭ كەيبىر ەلدەرىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ 50%-ى ميگرانتتار بولىپ تابىلادى. گانادان كەلگەن مەدي­تسينا قىزمەتكەرلەرىن جالداۋ ارقىلى ۇلىبريتانيا مەدپەرسونالدى دايىنداۋ مەن وقىتۋدا 103 ملن فۋنت ستەرلينگتى ۇنەم­دەيدى. جالپى العاندا، افريكالىق مە­ديتسينالىق پەرسونال ۇلىبريتانيا ءۇشىن 2,5 ملرد فۋنت ستەرلينگتى ۇنەمدەيدى. مۇن­داي سۋبسيديالاۋ دەنساۋلىق ساقتاۋ سا­لا­سىنداعى الەمدىك تەپە-تەڭدىكتى بۇزادى، سوندىقتان وتەماقى جۇيەسىن قايتا قاراۋدى تالاپ ەتەدى.

تابىسى تومەن كەيبىر ەلدەردە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ جوعارى مامانداندىرىلعان قىزمەتكەرلەرىنىڭ 50%-عا جۋىعى جۇمىسقا ورنالاسۋدىڭ اناعۇرلىم جاقسى مۇمكىندىگىنە يە بولۋ ماقساتىندا وزگە ەلگە كەتىپ جاتادى.

ءلاززات سپانقۇلوۆا،
ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور،

نارحوز ۋنيۆەرسيتەتى، قارجى جانە تەحنولوگيا مەكتەبى

"The Qazaq Times"