امەريكانىڭ 46-شى پرەزيدەنتى دجو بايدەن. فوتو: RەUTERS

اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەننىڭ رەسمي تۇردە پرەزيدەنتتىك قىزمەتىن باستاعانىنا 100 كۇن تولدى. وسى ارالىقتا ول ترامپ ۇسىنعان «ەڭ الدىمەن – امەريكا!» ۇرانىنان باس تارتىپ، ۇستانىمىن «قايتا ورالعان امەريكا» دەپ جاريالادى. ساياسي ارەنادا اقش قايتادان كوش باستايدى دەگەن بايدەن ءجۇز كۇن ىشىندە ءوز باعىتىن انىق كورسەتتى.

بىزدىڭشە، بايدەن ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى – ىشكى ساياسات. ءبىرىنشى كەزەكتە كوروناۆيرۋسقا قارسى كۇرەس جۇرگىزۋدى قولعا العاندىقتان، قازىر امەريكادا ازاماتتاردى ۆاكتسيناتسيالاۋ قارقىنى جوعارى. سونداي-اق اقش كونگرەسىمەن جۇرگىزىلگەن كەلىسىم ناتيجەسىندە ۇلتتىق ەكونوميكاعا تريلليون دوللار كومەك ءبولدى.

جىل سوڭىنا قاراي اقش-تىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا بيۋدجەتتەن قىرۋار قارجى بولىنبەك. ەلدە 100 ملن ەكپە سالۋ مىندەتى مەرزىمىنەن بۇرىن ورىندالعان. ەندىگى ماقسات – بۇل كورسەتكىشتى 200 ملن-عا جەتكىزۋ. بۇل ءوز كەزەگىندە بايدەننىڭ تانىمالدىلىعىن 60%-عا دەيىن ارتتىرعان.

ەندىگى كەزەكتە – سىرتقى ساياسات. اقش-تىڭ قىتاي مەن رەسەيگە قارسى ساياساتى بۇرىنعىدان دا قاتاڭداتىلدى دەسەك بولادى. الەمدە باستى نازاردا تۇرعان دەموكراتيا مەن اۆتوكراتيا جۇيەسىنىڭ قايسىسى تيىمدىرەك دەگەن ماسەلەدە اق ءۇي اكىمشىلىگى ءوز پوزيتسياسىن انىق كورسەتىپ كەلەدى. بايدەن بۇل تۇستا رەسەي كوممۋنيستىك يدەولوگيا شىرماۋىنان شىققانمەن اۆتوكرات ەل رەتىندە قالدى دەپ ايتقان. ول بەيجىڭ مەن ماسكەۋدى ادام قۇقىقتارى ورەسكەل بۇزىلاتىن مەملەكەت رەتىندە سىنعا الىپ، بىرنەشە مارتە سانكتسيا ەنگىزدى. ءتىپتى، ول سۇحباتىندا ءپۋتيندى «قاندىقول قىلمىسكەر» سانايتىنىن دا اشىق ايتتى.

دەگەنمەن، ۆاشينگتوننىڭ ماسكەۋگە قاتىستى سانكتسيالار رەجيمىن قاتايتۋ تۋرالى شەشىمى مەن بايدەننىڭ پۋتينگە ەۋروپادا ەكىجاقتى سامميت وتكىزۋ تۋرالى ۇسىنىسىنا قاراماستان رەسەي-امەريكا قاتىناستارىندا ءالى ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بولعان جوق. اقش-تىڭ قىتايمەن بايلانىسىندا دا ءدال سولاي.

اۋعانستان جاعدايىندا ترامپتىڭ ىزىمەن اقش اسكەرلەرىن شىعارۋ ساياساتىن جۇرگىزىلىپ جاتىر. ال يرانمەن بايلانىستا پروگرەسس بار. بايدەن اكىمشىلىگى مەن يران الداعى ايلاردا يادرولىق كەلىسىمدى قايتا ىسكە قوسپاق. ترامپ 2018 جىلى يادرولىق كەلىسىمنەن تۋرالى شەشىم قابىلداعان.

بايدەن ساياساتىن ساراپتاعاندا، اقش ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ستراتەگياسىن دا ەسكەرۋ كەرەك. اتالعان قۇجاتتا اقش-تىڭ سىرتقى ساياساتى امەريكاداعى از توپتار ەمەس، جالپى كوپشىلىككە قىزمەت ەتۋى ءتيىس دەپ جازىلعان. ناسىلشىلدىك پەن ديسكريميناتسيانى جويۋ، كليماتتىڭ وزگەرۋىمەن كۇرەس، ادامداردىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋ سياقتى ماسەلەلەرگە ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. ستراتەگيادا ەۋروپا پەن ازيا ەلدەرىمەن وداقتىق قارىم-قاتىناستى دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعى بىرنەشە رەت اتاپ وتىلەدى. قۇجاتقا بايدەننىڭ سايلاۋ الدىندا بەرگەن ۋادەلەرىنىڭ ءبىرى – حالىقارالىق دەموكراتيالىق فورۋم وتكىزۋ ۇسىنىسى ەنگىزىلگەن. ول اۆتوريتارلىق تەندەنتسيالار كۇشەيگەن شاقتا دەموكراتيانى قورعاۋ ماسەلەلەرىنە ارنالۋى ءتيىس.

بايدەننىڭ تۇسىندا اقش-تىڭ سىرتقى ساياساتى كوپجاقتىلىق پەن ديپلوماتياعا كوبىرەك جۇگىنىپ، ۆاشينگتوننىڭ باستى وداقتاستارىمەن بايلانىستارى قالپىنا كەلتىرمەك. بۇعان قوسا بايدەن وزگە ەلدەرمەن بۇرىنعىشا وداقتاستۋعا ۋادە بەرىپ وتىر. سولاردىڭ ىشىندە ازيا-تىنىق مۇحيت ايماعىنداعى مەملەكەتتەر بار. ال ورتالىق ازيا تاقىرىبىندا بايدەن س5+1 ساياساتىن جالعاستىرادى.

"The Qazaq Times"