الماتى اكىمدىگى بايتۇرسىنۇلى مۇراجاي-ۇيىنە قاراۋعا نەگە قۇلىقسىز؟

150 جىلدىق اتاۋلى مەرەيتويى جاقىنداعان قازاق حالقىنىڭ امبەباپ عالىمى، ۇلت ۇستازى، رەفورماتور، الاشتىڭ اياۋلى پەرزەنتى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ تۇرعان مۋزەي-ءۇيى ءالى كۇنگە دەيىن مەملەكەت قاراۋىنا وتپەگەن. تۇراقتى قارجىلاندىرۋ كوزى جوق نىساننىڭ كۇتىم-بابى دا سايلاۋلى ەمەس، سايكەسىنشە ءوڭى دە قايتا باستاعان. وسى شاڭىراقتىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ ءجۇرىپ، شيرەك عاسىرداي شىراقشىسىنا اينالعان  مۇراجاي-ءۇي ديرەكتورى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ دوتسەنتى، احمەتتانۋشى رايحان يماحانبەت ساحىبەكقىزىنان ءسوز سۋىرتپاقتاپ كوردىك. 

1. حالىق اعارتۋشىسى، اقىن، ۇلت ۇستازى احاڭنىڭ تۇرعان مۋزەي-ءۇيى قاشاننان باستاپ ءوز جۇمىسىن باستاپ ەدى؟ 30-عا تارتا مۋزەيى بار الماتىداي الىپ شاھاردىڭ جۇرەگىندە ورنالاسقان رۋحاني قاراشاڭىراقتىڭ كەلەشىگى تۋرالى ايتساڭىز.

– احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ەسىمى رەسمي اقتالعاننان 1988 جىلدان كەيىن، ەلىمىزدىڭ «تاريحي مادەني مۇرانى قورعاۋ جانە پايدالانۋ تۋرالى» زاڭىنا سايكەس 1992 جىلعى 18 قىركۇيەكتە قالا اكىمىنىڭ «قالالىق مادەنيەت باسقارماسى مەن ساۋلەت باس باسقارماسىنىڭ قر مادەنيەت مينيسترلىگىمەن كەلىسكەن الماتى قالاسىنداعى جەرگىلىكتى ماڭىزى بار تاريحي جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ مەملەكەتتىك تىزىمىنە حح عاسىردىڭ باس كەزىندەگى تاريح جانە ساۋلەت ەسكەرتكىشى بولىپ تابىلاتىن كوسموناۆتار كوشەسىندەگى № 60 ءۇي-جايدى قوسۋ تۋرالى ۇسىنىسى قابىل الىنسىن» دەگەن №413 شەشىم نەگىزىندە رەفورماتور عالىم احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ الماتىداعى مۇراجايى 1993 جىلى ۇيىمداستىرىلىپ، ءوز جۇمىسىن باستاعان.

ناقتىراق، تاريحي ءۇيدى مۇراجاي رەتىندە جاساقتاۋ – 1993 جىلدىڭ 9 قىركۇيەگىندە «قازاقتىڭ حالىق اعارتۋشىسى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ مۇراجاي-ءۇيىن ۇيىمداستىرۋ تۋرالى» الماتى قالاسىنىڭ سول تۇستاعى اكىمى ز.نۇرقادىلوۆتىڭ №360 شەشىمى نەگىزىندە ازىپ-توزعان ۇيگە قارابايىر عانا جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. كەيىنىرەك رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن – 1997-1998 ج.ج. ۇكىمەت تاراپىنان عالىمنىڭ 125 جىلدىق مەرەتويىنا وراي جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلسە، 2006 جىلى الماتى قالاسى اكىمى ي.ن.تاسماعامبەتوۆتىڭ قولداۋىمەن كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، جۇرتشىلىققا قوعامدىق نەگىزدە شاما-شارقىنشا قىزمەت كورسەتىپ كەلەدى.

تاريحي عيمارات 2010 جىلى احمەت بايتۇرسىنۇلى مۇراجاي-ءۇيى رەتىندە ماڭىزى زور تاريحي ەسكەرتكىشتەر تىزىمىنە قايتادان جاڭا اتاۋمەن ەنگىزىلدى. ال، كونە قالالار قاتارىنا كىرەتىن الماتى شاھارىنىڭ اكىمشىلىگى ءۇشىن ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلى تۇرعان ءۇيدى «كوزىنىڭ قاراشاعىنداي» ساقتاپ، ءارى كۇتىپ ۇستاۋ ۇرپاقتىق پارىزى دەپ تۇسىنەمىن.

ا.بايتۇرسىنۇلى مۇراجاي-ءۇيىنىڭ ديرەكتورى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ دوتسەنتى، احمەتتانۋشى رايحان يماحانبەت ساحىبەكقىزى 26 جىل بويى مۋزەي شىراقشىسى بولىپ كەلەدى. فوتو: اشىق دەرەككوز

2. جۋىردا مۋزەي-ءۇيدىڭ «قازاقستاننىڭ كيەلى گەوگرافياسى» جوباسىنا ەنگەنىنەن حاباردارمىز. بۇل تىزىمگە كىرگىزۋدىڭ قانداي ماڭىزى بار؟ مۇنى مۋزەي-ءۇيدىڭ مەملەكەت قامقورلىعىنا ءوتۋىنىڭ العىشارتى رەتىندە باعالاۋعا بولا ما؟

– بىرىنشىدەن، احمەت بايتۇرسىنۇلى مۇراجاي-ءۇيىنىڭ وسى «قازاقستاننىڭ كيەلى ورىندارى» جوباسىنا ەنگەنىنىڭ ءوزى ۇلكەن جەتىستىك دەپ تۇسىنەمىن. سەبەبى، بۇل  ءۇي جاي عانا قاتارداعى عيماراتتاردىڭ ءبىرى ەمەس. ءارى بۇل ۇيدە قازاق ۇلتىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا سانالى عۇمىرىن ارناعان، ناقتىراق ۇلتىنا ارىمەن قىزمەت ەتكەن بىرەگەي تۇلعا احمەت بايتۇرسىنۇلى سوڭعى ءومىرىن وتكىزدى. تاريحي تۇلعانىڭ ارداقتى ەسىمى قايتا ورالعان 1988 جىلدان بەرگى جۇزجىلدىقتار توعىسىندا تاۋەلسىز ەلىنىڭ تاراپىنان قازاق ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ نەگىزدەۋشى، رەفورماتور-عالىم، شەبەر كوسەمسوزشى، دارىندى اۋدارماشى، رۋحشىل اقىن، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى احمەت بايتۇرسىنۇلى «انا ءتىلدىڭ ايبارى» مەدالى جانە «عاسىر ساڭلاعى» بەلگىسىمەن ماراپاتتالعانى بارشاعا ءمالىم. دەسە دە «قازاقستاننىڭ كيەلى ورىندارى» جوباسى اياسىندا عۇلاما عالىم مۇراسىنا، تۇلعانىڭ كوزىندەي بولعان مۋزەي-ۇيىنە ۇكىمەت تاراپىنان ىجداھاتتى كوڭىل ءبولىنىپ، كونە عيمارات مەملەكەت قامقورلىعىنا الىنىپ، ەلىمىزدەگى باسقا تاريحي تۇلعالارعا ارنالعان مەموريالدىق مۋزەيلەردەي تولىققاندى جۇمىس جاساۋىنا جۇمىس ىستەۋ كەرەك.

مۋزەي اۋلاسىندا ا.بايتۇرسىنقلىنىڭ بيۋست-ەسكەرتكىشى بار. فوتو: اشىق دەرەككوز

3. شيرەك عاسىر عۇمىرىڭىزدى احمەتتانۋعا ارناپ، ۇلت ۇستازىنىڭ شاڭىراعىنىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ، جارىعىن سوندىرمەي، شىراقشى بولىپ وتىرسىز. باسى اشىق سۇراق احاڭنىڭ ءۇيى نەلىكتەن ءالى كۇنگە دەيىن بيلىك قاراۋىنا وتكىزىلمەي كەلەدى؟ ءارى وسى ۇيگە ەڭبەگى وتكەن مامان رەتىندە مۋزەيدىڭ كەلەشەگىن قاي دەڭگەيدە كورگىڭىز كەلەدى؟

– بۇل ساۋال ورىندالۋى ءۇشىن مۋزەيدە ىرىكتەلگەن تولىققاندى جۇمىس شتاتى جاساقتالۋى كەرەك. مۇراجاي اشىلعالى مۇندا ونداي جاعداي بولعان ەمەس..، احمەتتانۋشى رەتىندە 1996 جىلدان قوعامدىق نەگىزدە جۇمىس ىستەپ كەلەمىن. مۇراجاي احمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى قوعامدىق قورعا بەرىلگەن، اتالعان قور قانداي دا جۇمىستاردى اتقارۋعا قاۋقارسىز. ءتىپتى، قور باسشىسىنىڭ جىل ون ەكى ايدا ءبىر رەت مۋزەيگە باس سۇعۋعا قۇلىقتى بولعانىن كورمەدىم. قالاي ويلايسىزدار، قوعامدىق نەگىزدە مادەني مۇرا بولىپ تابىلاتىن مۋزەي ءۇيدىڭ جۇمىسىن قانشالىقتى العا دامىتۋعا بولادى؟! قوعامدىق قوردىڭ بارلىعى دەرلىك مەملەكەتتىك جوبالارعا قاتىسادى، ول ءۇشىن قاجەتتى پاكەت قۇجاتتار دايىنداۋ كەرەك. مۋزەيدىڭ اتى بار، زاتى جوق، ياعني زاڭدى تىركەلمەگەن... مۇنى قوعامدىق قوردىڭ باسشىسى سەرىك سامىراتۇلىنا سان رەت ايتقانىممەن سەلت ەتپەدى. اقىن جىرلاعانداي «جۇرەگى تاستان با، الدە قولادان با» ۇقتىرا الماي-اق قويدىم.

مۋزەيدىڭ جۇمىسىن قاجەتتى دەڭگەيدە دامىتۋ ءۇشىن ونىڭ وزەكتى ءارى كەلەلى ماسەلەلەرىن جەدەل شەشۋ كەرەك. ول ءۇشىن:

• بىرىنشىدەن، قوعامدىق قورعا قارايتىن تاعىلىم ءۇيىن – احمەت بايتۇرسىنۇلى مەموريالدىق مۋزەي-ءۇيى – «احمەتتانۋ» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى دەگەن اتاۋمەن دەربەس مەكەمە رەتىندە زاڭدى تىركەتۋ;
• ەكىنشى، دەربەس جارعى مەن ءوزىنىڭ جەكە ءمورى بار مەملەكەتتىك مەكەمە بولۋ جانە قالىڭ جۇرتشىلىققا قىزمەت جاسايتىن شتات جاساقتاۋ;
• ءۇشىنشى، 1992 جىلدان مەملەكەتتىك ماڭىزى بار تاريحي ەسكەرتكىشتەر ساناتىنا ەنگىزىلگەن احمەتتىڭ تاعىلىم مەكتەبىنە، ياعني مۋزەي-ۇيگە رەسپۋبليكالىق نەمەسە ۇلتتىق مارتەبە بەرىلۋىن جەدەل شەشۋ;
• ءتورتىنشى، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلۋىن، ءارى ەلىمىزدەگى تاريحي تۇلعالارعا ارنالعان مۋزەيلەر سياقتى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن مۋزەيدىڭ تۇراقتىلىعى مەن تيىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ.

شەگەلەي ايتقاندا، 1993 جىلدىڭ 9 قىركۇيەگىندەگى الماتى قالاسى اكىمىنىڭ №360 شەشىمدە ناقتى رەسمي اتاۋى كورسەتىلگەن: «قازاقتىڭ حالىق اعارتۋشىسى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ مۇراجاي-ءۇيىن ۇيىمداستىرۋ تۋرالى» زاڭدى كۇشى بار مەملەكەتتىك قۇجات نەگىزىندە ۇلت ۇستازىنىڭ ارتىندا قالعان تاريحي ءۇيدى «حالىق قازىناسى، ەل يگىلىگى» دەپ تانىپ، ۇلتتىق نىسانعا اينالدىرۋ. ۇلتتىق رۋحتىڭ ۇلى ءتىنى، ۇلت كوسەمى، ۇلاعاتتى ۇستاز احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ مۇراسى، «ءتىرى كوزىندەي بولعان ءۇيىن» قاز-قالپىندا ساقتاپ، مەملەكەتتىڭ دەربەس قامقورلىعىنا الىپ، قازىنادان قارجىلاندىرۋ ماسەلەسىن «قاسيەتتى قازاقستان» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى قاداعالاۋىنداعى ساكرالدى تىزىمگە ەنگەن «قازاقستاننىڭ كيەلى ورىندارى» جوباسى نەگىزىندە شەشىپ الۋ جاعىن شۇعىل قاراستىرۋ كەرەك.

مۋزەي-ءۇيدىڭ ىشكى كورىنىسى: ەكسپوناتتار زالى. فوتو: اشىق دەرەككوز

4. راسىندا دا، عازيز عيماراتتىڭ كەلەشەگىن ۇكىمەتكە تاپسىرماي تۇرىپ احمەتتانۋدىڭ عىلىمي باعدار-الەۋەتى جايلى ءسوز قوزعاۋ كۇلكىلى سياقتى. قىستىڭ سارى ايازىندا ستۋدەنتتەرمەن بىرگە قارىن كۇرەپ، كۇزدىگۇنى اۋلاسىن تازالاۋ، باسقا دا شارۋاشىلىق جۇمىستارىن ءوزىڭىز جۇرگىزگەنىڭىزدى تالاي مارتە ءوز كوزىمىزبەن كوردىك. ديرەكتور، عىلىمي جەتەكشى، جوو-دا ۇستازدىق ەتۋ ءارى قاجەت تۇستا تەحپەرسونال بوپ كەتۋ ورتا جاستان اسقاندا وڭايعا تۇسپەسى انىق.

– جەربەسىككە جامباسىمىز تيگەنشە قولدان كەلگەن امال-حاركەتتەن ايانىپ قالمايتىنىمىز – قاسيەتتى قاعيدا، بابا رۋحى الدىنداعى سەرت.  ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلى مۋزەي-ۇيىندە ءوز ماماندىعىم وقىتۋشىلىقپەن قاتار، قوعامدىق نەگىزدە (ايلىقسىز) جۇمىس ىستەگەنىمە شيرەك عاسىردان اسىپتى. سول ارالىقتا تابيعاتتىڭ ءتورت مەزگىلىندەي ءتۇرلى جاعدايدى باسىمنان وتكىزدىم. ۇلت مۇددەسىنە ارىمەن قىزمەت ەتكەن تاريحي تۇلعانىڭ ارۋاعى ءۇشىن سوڭعى دەمىم بىتكەنشە جۇمىس جاساۋدى اللا تاعالام ءناسىپ ەتسە ارمانسىزبىن

اقيقاتىندا، احمەتتانۋشى رەتىندە عالىمنىڭ شىعارماشىلىق مۇراسىن ناسيحاتتاۋ بويىنشا كەشەندى ءىسشارالاردى ۇيىمداستىرۋدى، ءارى عىلىمي زەرتتەۋ ەڭبەكتەر (مونوگرافيا، وقۋ قۇرالدارى ت.ب.) جازۋدى توقتاتقان ەمەسپىن. اتاپ ايتساق: «ا.بايتۇرسىنۇلى كوپ تومدىق شىعارمالار جيناعى»، «عاسىر ساڭلاعى: ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ شىعارماشىلىق عۇمىربايانى» ، «ۇلاعاتتى ۇلت ۇستازى» انىقتامالىق-كورسەتكىشى، «ۇلت ۇستازى» جانە «ۇلت ۇستازى ا.بايتۇرسىنۇلى – قازاق حالقىنىڭ كوسەمى»   دەرەكتى فيلمدەرى، احاڭنىڭ التى تومدىق شىعارمالار جيناعى، «احمەتتانۋ ماسەلەلەرى: عىلىمي جيناق»، «احمەت بايتۇرسىنۇلى مۋزەي-ءۇيى» (ۇلت ۇستازى ا.بايتۇرسىنۇلى تاعىلىم ءۇيىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى: قۇرىلىمى، دامۋى، جۇيەلەنۋى، زەرتتەلۋى) دەرەكتى زەرتتەۋى، «احمەت بايتۇرسىنۇلى» فوتوجيناعى، ت.ب. بىرقاتار ەڭبەكتەر جارىق كورىپ كەلەدى.

مىنە، وسى اتقارىلعان جۇمىستار توپتاماسىن عىلىمي اينالىمعا ءتۇسىرىپ، وقۋ ۇدەرىسىندە قولدانۋ ءۇشىن كاسىبي ساراپشىلار دا، عىلىمي قىزمەتكەرلەر دە كەرەك-اق. ال، ولاردى تارتۋ قاراجاتقا كەلىپ تىرەلەدى. ماسەلەن، ساكرالدى تىزىمگە ەنگەن بۇل عيماراتتى «احمەت بايتۇرسىنۇلى مۋزەيى ەكسپوزيتسياسىنىڭ عىلىمي تۇجىرىمداماسى جانە تاقىرىپتىق جوسپارى» جوباسى دەگەن اتاۋمەن جاڭا فورماتتا قايتا جاساقتاۋ دا كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. وعان جىلدار بويى جيناقتاعان ماتەريالدار جەتكىلىكتى-اق. بىراق، قول قىسقا...

1988 جىلعى "اقتاڭداقتاردى اقتاۋ" ناۋقانى كەزىندەگى احاڭنىڭ اقتالعانى جونىندەگى انىقتاما. فوتو: مۋزەي مۇراعاتىنان

5. تاريحي وبەكتىلەر قاتارىنا تولىق ەنە قويماعان احاڭنىڭ كوزىندەي قادىرلى قاراشاڭىراعى كوپكە بەيمالىم، اقيقاتقا عانا انىق مەحناتتى كۇن كەشىپ كەلەدى. جاعدايدى تۇپكىلىكتى وڭالتۋ ءۇشىن قانداي شارالاردى قولعا العان ءجون؟

– ءيا، قابانباي باتىر كوشەسى مەن جامبىل كوشەسى ارالىعىندا ورنالاسقان  احمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ساياباقتى، مۋزەي اۋلاسىنداعى عالىم بيۋست-ەسكەرتكىشىن دە تاريحي نىسان دەپ تانىپ، قورعاۋعا الۋ كەرەك. سەبەبى، وسى ساياباققا عالىم ەسىمىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا 1998 جىلى بەرىلسە دە، ءالى كۇنگە ساياباققا اتاۋى كورسەتىلگەن بەلگى قويىلمادى. تاريحي تۇلعانىڭ ەسىمى بەرىلگەنىنە جيىرما جىل ءوتتى، بىراق احمەت بايتۇرسىنۇلى اتى جازىلعان ماڭدايشا (ۆىۆەسكا) ءالى كۇنگە ىلىنگەن جوق. تەك، 2012 جىلى قور تاراپىنان شاعىن بەلگى عانا قويىلدى، مۇنىڭ وزىنە احاڭشا ايتساق، «ىزىڭداپ ءجۇرىپ» ارەڭ قول جەتكىزدىك. بۇل دەگەنىڭىز ەلدىگىمىزگە ۇلكەن سىن، سەبەبى الاش ارىسى احمەتتىڭ اياۋلى ەسىمى كۇللى تۇركى جۇرتىنا ءماشھۇر، ءتىپتى مۇحيتتىڭ ار جاعىنداعى امەريكا قۇراما شتاتىنداعى كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتى پروفەسسورىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن 1967 جىلى جارىق كورگەن «ورتالىق ازيا رەسەي بيلەۋىندە» دەپ اتالاتىن اعىلشىن تىلىندەگى ۇجىمدىق زەرتتەۋدە: «بايتۇرسىنۇلى شىن مانىندە ەڭ ماڭىزدى ساياسي تۇلعا بولدى»، «قازاق جازۋىنىڭ كوشباسشىسى» دەگەن باعا ءارى فوتوسى بەرىلگەن. ءبىز بولساق، احاڭ مۋزەيىن ءالى كۇنگە مەملەكەتتىك جاساي الماي وتىرمىز. سوندا احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ مۋزەيى ءوزىنىڭ رۋحاني شاكىرتى رەسپۋبليكالىق ستاتۋستاعى مۇحتار اۋەزوۆ، بۇگىنگى كۇنى قالا بالانسىنا قارايتىن ءسابيت مۇقانوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ، دىنمۇحاممەد قوناەۆ، احمەت جۇبانوۆتاردىڭ مۋزەيلەرىنەن نەسى كەم؟!

1993 جىلدىڭ 9 قىركۇيەگىندەگى الماتى قالاسىنىڭ سول تۇستاعى اكىمى ز.نۇرقادىلوۆتىڭ «قازاقتىڭ حالىق اعارتۋشىسى ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ مۇراجاي-ءۇيىن ۇيىمداستىرۋ تۋرالى» №360 شەشىمى. فوتو: مۋزەي مۇراعاتىنان

6. 26 جىل بويى زاڭداستىرىلماعان عيماراتتىڭ مۇشكىل ءحالى بۇگىندە تولىق جوندەۋگە سۇرانىپ تۇر. دەسە دە، ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، بۇگىندە مۇراجايعا يەلىك ەتەتىن سەرگەي-سەرىك سامىراتۇلى بايتۇرسىنوۆ ونى مەملەكەت قاراۋىنا بەرۋگە تۇبەگەيلى قارسى كورىنەدى. قازاق شەنەۋنىگى دەگەن اتقا لايىق تۋعان زامانبەك پەن يمانعاليدىڭ شاپاعاتىن كورگەن قاراشاڭىراققا قازىرگى بيلىكتىڭ بۇيرەگى نەگە بۇرماي وتىر؟ ءاسىلى بيلىك ءوز قاۋلىسىن سوڭىنا دەيىن جەتكىزۋدە دارمەنسىزدىك تانىتپاسا كەرەك-ءتى.

– مەنىڭشە، مۇراجاي دەگەن ەشكىمنىڭ جەكە مۇراگەرلىك مۇراسى بولماۋ كەرەك. ول بۇكىل قازاقستاننىڭ مۇراسى. سوندىقتان ول ءبىر عانا ادامعا تيەسىلى بولىپ، ءبىر عانا ادامنىڭ باسقارۋىندا بولماۋى ءتيىس. وسى جەردە جالاقىسىز، دەمالىسسىز جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقانىما 26 جىل بولدى. بايتۇرسىنوۆتارعا ەشقانداي تۋىس­تىق جاقىندىعىم جوق. دەسە دە، وزىمە ارتىلعان سەنىم مەن جاۋاپكەرشىلىكتى اياق استى ەتە المايمىن.

بۇل جەر ساتىپ الىنباعان، تەك سەنىپ تاپسىرىلعان. بۇل ۇكىمەتتىڭ قىزمەتتىك ءۇيى، كەزىندە احمەتكە بەرىلگەن. ودان سوڭ مۇندا قىزى شولپان اپا تۇردى. ودان سوڭ بۇل عيماراتتىڭ باسىنان ءتۇرلى جاعداي ءوتتى. بۇل ءۇيدى العاشىندا جەكە مەنشىككە العان كەزدە «شىعارماسىن ناسيحاتتايمىز، مۇراسىن دامىتامىز» دەپ العان.  دەگەنمەن، مۇراسىن دامىتۋ تۇرعىسىندا ەشقانداي ارەكەت جاسالمادى.

قالاي ويلايسىز، جالعىز ادام وسىنداي عيماراتتى ۇستاپ وتىرا الا ما؟ مەنىڭ ارمانىم مەن ماقساتىم – مۇراجاي ۇكىمەتپەن قورعالىپ، ۇكىمەتپەن قارجىلاندىرىلاتىن بولسا. بۇگىندە وزگە مۇراجايلاردىڭ بارلىعىنداعى جاعداي سونداي. كەزىندە يمانعالي تاسماعانبەتوۆ عيماراتتى ۇكىمەتتىك ەتىپ، 12 شتات بولەتىن بولعان. قازىرگى قامقورشىسىنا ۇكىمەتكە وتەۋسىز قايتارۋدى تالاپ ەتكەن. بىراق بۇل ءىس تاعى دا اياقسىز قالدى. كوممۋنالدىق تولەمدەردى جالعىز ءوزىم تولەيمىن.

25 جىل وتسە دە ءالى كۇنگە مۇراجاي تىركەلمەدى. سول كەزدەگى اكىمدىك تاراپىنان قابىلدانعان شەشىم ورىندالماي وتىر. دەسە دە، ءۇمىت ۇزگىمىز كەلمەيدى. اراعا 25 جىل سالىپ، زاڭداستىرىلىپ جاتسا، مۇراجاي دەگەن اتاق بەرىلسە، «قوعامدىق قور» دەگەن­نەن قۇتىلار ەدىك. قور 1994 جىلى قۇرىلدى. ال اكىمدىكتىڭ شەشىمى1993 جىلى قابىل­دانعان بولاتىن.

2017 جىلدىڭ 27-ءشى قاڭتارى ۆيتسە-پريمەر يمانعالي تاسماعامبەتوۆ احاڭنىڭ مۋزەي-ۇيىنە ارنايىلاپ ات باسىن بۇرىپ، شۇعىل قولعا الۋ شارالارى تۋرالى ايتىپ ەدى. فوتو: اشىق دەرەككوز

P.S.: قالىڭ الاشتىڭ ءالىپبيى مەن الىپپەسىن تۇرلەپ، ادەبيەتىنىڭ تەورياسىن تۇزگەن، جوو-نىڭ ىرگەسىن كوتەرىپ، مەملەكەتتىلىك ينستيتۋتىن نەگىزدەپ، وتكەنىن تۇگەندەگەن... ۇلت ۇستازى احاڭنىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا تاريحي جادىگەرى مۋزەي-ءۇيى ۇكىمەت قامقورلىعىنا الىنىپ، باپ پەن كۇتىمدە بولۋى – اسا ماڭىزدى ساۋاپتى ءىس. احاڭ قاتارلى پەرزەنتتەرى بار وزگە حالىقتار تۇرعان ۇيىنەن بولەك تارتقان شىلىمىنا دەيىن اسپەتتەپ، توبەسىنە تۇتادى. ءتىپتى، تانىمدىق-مادەني ماندە تۋريستىك مارشرۋت نىسانىنا ەنگىزىلگەن. ال بىزدە شە؟ الاشتىڭ ارداقتىسى، مۇقىم ۇلتتىڭ باعىنا جاراعان احاڭنىڭ قاراشاڭىراعى ۇرپاعىنىڭ قاباعىنا قاراپ، الاقان جايىپ تۇر. تاريحى مەن مادەنيەتىن جاۋھارىم دەپ بىلەتىن ەشبىر وركەنيەتتى ەل مۇنداي ماسقارالىققا جەتكىزبەس ەدى. قارنىڭ اشادى.

P.S.1: ۇلت ۇستازىنىڭ تابانى ءتيىپ، الاقانىنىڭ تابى قالعان جالعىز شاڭىراقتى زاماناۋي يننوۆاتسيالىق مۋزەي ستاندارتتارىنا نەگىزدەۋ، «قازاقستاننىڭ قاسيەتتى مە­كەن­دەرى» تىزىمىنە لايىقتى ترانسفورماتسيالاۋ وتە ماڭىزدى. دەسەك تە تۇراقتى ءارى سەنىمدى قارجىلاندىرۋ كوزى بولماعاندىقتان عيماراتتىڭ كۇتىمىنە تەحپەرسونالداردى ۇستاۋ قيىنعا سوعىپ، عىلىمي قىزمەتكەر شارۋامەن دە شۇعىلدانىپ، جەرتولەسىن كوممۋنالدىق شىعىندارعا جاماۋ بولسىن دەگەن نيەتپەن جالعا بەرىپ وتىر. سيىرقۇيىمشىقتانعان بۇل جاعداي قاشانعى سوزىلا بەرمەك؟ ەرتەڭ قاندايدا ءبىر بەلگىسىز سەبەپتەرمەن جەكەشەلەنىپ كەتسە، ۇلت پەرزەنتىنىڭ شاڭىراعىنىڭ ورنىن سيپاپ قالارداي كۇن تۋسا – بيلىك پەن قوعام ار سوتى مەن كەيىنگى ۇرپاق الدىندا قىلمىس جاساۋمەن تەڭ. بايتۇرسىنۇلى مۋزەي-ءۇيىنىڭ بار ءۇمىتى، بۇگىنى مەن بولاشاعى قالا اكىمى باقىتجان ساعىنتاەۆقا قاراپ تۇر، جۇرت ودان مادەني-تاريحي مەكەننىڭ باعىن اشار باتىل قادام كۇتەدى.

تۇركولوگ عالىمداردىڭ جوعارى باعاسىن العان بايتۇرسىنوۆ گرافيكاسى. فوتو: اشىق دەرەكككوز

ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ رەفورماتورى احاڭنىڭ كورمە زالى. فوتو: اشىق دەرەككوز

"The Qazaq Times"