ەرمۇرات باپي: «سايلاۋعا نەگە تۇسپەدىڭ؟» دەگەن سۇراققا جاۋابىم دايىن

– قاڭتار وقيعاسىنا دەيىن مەن ءوزىم دە، شىنىن ايتقاندا، پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ايتىپ جۇرگەن ۋادەلەرىنە ءۇمىتتى ەدىم. پرەزيدەنت بولعاننان بەرى ارادا ءۇش جىلعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە، ايتەۋىر بۇرىنعىعا قاراعاندا سەڭ قوزعالدى عوي، بۇگىن بولماسا، ەرتەڭ وزگەرىستەردى باستايتىن شىعار دەگەن دامەلى ويىم بولدى. توقاەۆ مىرزا ءبىر جاعىنان ىشكى دۇنيەسى جۇمساق، ديپلومات ادام بولعاندىقتان، ابدەن بويىنا ءسىڭىپ قالعان قاسيەتپەن اسىقپاي جۇرگەن شىعار، وعان مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك دەگەن ىشكى ويىم بولعان. بىراق «قاڭتار قىرعىنى» ونداي ويدىڭ ءبارىن جوققا شىعاردى. ەگەر دە ول وزگەرىسكە قۇشتار، ەلدە ساياسي رەفورما جۇرگىزۋگە ىنتازار بولسا، الداعى ەكى جىلعا جۋىق وكىلەتتى مەرزىمى ىشىندە ءبىراز دۇنيەنى ءبىتىرىپ تاستاۋعا بولار ەدى. مۇمكىندىگى بار ەدى الدا، وعان ءتىپتى قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن ابدەن زارەزاپ بولىپ قالعان حالىق قايتادان الاڭعا شىعىپ، الدەبىر تولقىن تۋدىرىپ، قارسى شىعىپ جاتقان جوق. بىراق وعان دا، مىنە، ناۋرىز جولداۋىنان كەيىن دە 8 ايعا جۋىق ۋاقىت ءوتىپ كەتتى، ءالى جىلت ەتكەن وزگەرىس جوق.

– قازىر ساراپشىلاردىڭ اراسىندا ەكىۇداي پىكىر بار: ءبىرىنشىسى – وسى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە ەشتەڭە وزگەرتپەگەن، باتىل قادامدارعا بارماعان توقاەۆ پرەزيدەنتتىك قۇزىرىنىڭ 7 جىلىندا بىردەڭە وزگەرتە قويادى دەگەن سەنىم جوق. ەكىنشىسى –توقاەۆقا مۇمكىندىك بەرەيىك، وسى سايلاۋدان كەيىن وزگەرىستەردى باستايدى، ءبىز ونى تالاپ ەتەيىك، ءبىز قاشان باستايتىنىن كۇتىپ وتىرمايىق، قوعام، حالىق رەتىندە وزگەرىستەردى باستاۋعا ءوزىمىزدىڭ تالاپ، قىسىمىمىزبەن ءماجبۇر ەتەيىك دەگەن پىكىر بار.

ەندى وسى ەكى پىكىردى سارالاي كەلگەندە، شىنىندا دا، ءبىز وزگەرىستى الاڭ ارقىلى تالاپ ەتە الماساق، قارسىلىق قوزعالىسقا قاجەتتى مولشەردە حالىقتى جيناپ، بيلىكتى وزگەرىسكە ءماجبۇر ەتە الماساق، ونىڭ ۇستىنە الداعى سايلاۋدا قايتادان سايلاناتىن، ونىڭ پرەزيدەنت بولاتىنىنا كۇمان بولماسا، وندا بىزدە ەندى توقاەۆتان وسى وزگەرىستەردى بەيبىت جانە زاڭدى جولمەن تالاپ ەتۋدەن باسقا امال قالمايدى. ەلدەگى وزگەرىستەردى تاعى دا 30 جىل كۇتەتىن ۋاقىت بىزدە جوق. ونسىز دا ءبىر ۇرپاقتىڭ ءومىرى كەتتى.

مەنىڭ ويىمشا، وسى سايلاۋدان كەيىن قوعامنىڭ تەگەۋرىنى، تالابى جانە وزگەرىسكە دەگەن قۇشتارلىعى بۇرىنعىدان دا قاتتى بولادى. سوندىقتان بيلىك، ونىڭ ىشىندە، ارينە، توقاەۆتىڭ ءوزى قوعامداعى كۇردەلى وزگەرىستەرگە بارۋعا ءماجبۇر بولۋى ءتيىس. ايتپەگەن جاعدايدا ەلدەگى تەڭسەلىس، پروتەستىك قوزعالىس ودان ءارى كۇشەيە ءتۇسۋى ابدەن مۇمكىن.

– بولدى. بىراق بۇل تۇتاس كواليتسيانىڭ ەمەس، جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ پىكىرى ەدى. وسى قوعامدا مەنى بىلەتىن، كىمنىڭ كانديداتتىققا بارۋعا مۇمكىندىگى بار دەگەندە، مەنى اتاعان جىگىتتەردىڭ جاساعان ۇسىنىسى. بىراق بۇل ماسەلە كواليتسيادا تالقىلانعان جوق. سەبەبى العاشقى وتىرىستان كەيىن-اق وسى قاۋىمداستىقتىڭ اراسىندا ىرىتكى تۋدى. جالپى، وسى سايلاۋعا قارسى كوزقاراستى ءبىلدىرىپ، قاۋىمداستىق العاشقى قابىلداعان ۇندەۋدە بيلىكتەن ءتيىستى زاڭدارعا وزگەرىستەر ەنگىزۋدى تالاپ ەتتى. بىراق ونىڭ ەكىنشى پۋنكتى بويىنشا، ەگەر دە بيلىك ونداي قادامعا بارماي جاتقان جاعدايدا، بىرىككەن وپپوزيتسيا ءوز كانديداتىن ۇسىنىپ، سايلاۋعا تۇسەمىز دەگەن شەشىم بولعان. الايدا كەلەسى وتىرىسىنا جەتپەي، كواليتسيانىڭ ءوز ىشىندەگى پىكىر ەكىگە جارىلىپ، ناقتى ءبىر ۇستانىم بولماي، وي-پىكىر، ماقسات-مۇددە بىتىراپ كەتتى.

وسى بىراۋىزدىلىق بولماعان جاعدايدان كەيىن، جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ ۇستانىمىن قولداپ، ۇمىتكەرلىككە بارۋعا مەن دە العاشقى ىقىلاستان اينىدىم. ءبىرىنشى سەبەبى – مۇنداي الاۋىزدىق جاعدايدا ۇمىتكەر بولىپ، سايلاۋعا ءتۇسىپ، بەرەكە تاپپايسىڭ.

ەكىنشىدەن – كواليتسيانىڭ «كانديداتتىققا ۇسىنا سالايىق» دەگەنى سياقتى جالپاقشەشەي ۇستانىمى ماعان قاجەت ەمەس. سوندىقتان مەنىڭ ءوز باسىم، 2005 جىلعى وپپوزيتسيانىڭ ءبىرتۇتاس بولىپ بىرىگىپ، جارماحان تۇياقبايدى بىرەگەي كانديدات رەتىندە شىعارعانى سياقتى، بىرىڭعاي ۇستانىمى بولماعان جاعدايدا ىرىڭ-جىرىڭ ورتادا وپا تاپپايتىن ەدىم. سەبەبى ءوزىڭنىڭ ارىپتەستەرىڭ تاراپىنان تولىق قولداۋ بولماي، ءبىرى – ورتاق كانديدات ۇسىنىپ، ەكىنشىسى سايلاۋعا تولىق قارسى بولىپ، ءتىپتى جەمە-جەمگە كەلگەندە، وزىڭە دە قارسى شىعىپ، ءۇشىنشىسى بويكوت جاريالايمىز دەپ جاتقاندا، بۇل سايلاۋدا ابىرويلى ناتيجەگە جەتەتىن ءىس بولادى دەپ ويلامايمىن. ءتىپتى كواليتسيا ۇسىنىپ جاتقاننىڭ وزىندە وسىنداي ىرىڭ-جىرىڭنان كەيىن مەنىڭ ۇمىتكەر بولۋعا ىنتام بولمادى.

بىراق قوعامنىڭ الدىندا ءوزىڭ ىشكى دۇنيەڭمەن قابىلداعان، ەشقايدا جازىلماعان ءبىر جاۋاپكەرشىلىك پارىزىڭ بار – ورتاق مۇددەگە جۇمىس ىستەيىن دەگەن. مەنىڭ ىقىلاسىم وسى پارىزدى وتەۋ ءۇشىن عانا بولدى. ايتپەسە ادام قۇقىعىن ورەسكەل بۇزعان زاڭنىڭ اياسىندا پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ءتۇسىپ، «اتىمدى شىعارايىن» دەگەن ىقىلاستان اۋلاقپىن.

ال شىنىندا دا، ۇمىتكەرلەر تىركەۋدەن وتكەننەن كەيىن-اق، وپپوزيتسيا تاراپىنان كانديدات ۇسىنا الماعان قوعام سەركەلەرى حالىقتىڭ سوزىنە قالاتىنىن ءبىلىپ وتىرمىن. ءتىپتى «ءبىر قورا ازامات ءجۇرىپ، ارالارىڭنان ءبىر ادام تاپپادىڭدار» دەگەن حالىقتىڭ نالاسى مىندەتتى تۇردە بولادى. مەن 25 جىلدىڭ ىشىندە ەل الدىندا موينىما العان مىندەتىم جوق قوي، تەك ازاماتتىق پارىز رەتىندە وسى دەموكراتيالىق قوعامدا جۇرگەنىم بولماسا، ەشكىمنىڭ الدىندا مىندەتتەمە العام جوق. بىراق ءوزىڭنىڭ ىشكى دۇنيەڭمەن، ىشكى سەزىمىڭمەن، ازاماتتىق ۇستانىممەن وسىنداي جولعا تۇسكەننەن كەيىن، ءوزىڭنىڭ ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىگىڭدى، حالىقتىڭ، قوعامنىڭ ساعان دەگەن سۇرانىسىن ءتۇسىنۋىڭ كەرەك.

سوندىقتان ەرتەڭگى كۇنى «ارالارىڭنان نەگە ءبىر كانديدات ۇسىنبادىڭدار» دەگەن سۇراق بىزگە قويىلادى. سول كەزدە، ارينە، مەنىڭ ءوز تاراپىمنان ايتاتىن جاۋابىم دايىن – جوعارىدا ايتقانىمداي. ال بىرەگەي كانديدات ۇسىنۋعا ءبىراۋىزدى توقتام جاساي الماعان باسقا ازاماتتاردىڭ ايتارى ءۇشىن مەن جاۋاپ بەرە المايمىن. قالاي بولعاندا دا، بىزگە سەنگەن ەل-جۇرتتىڭ مۇددەسى ءۇشىن، وسى سايلاۋعا بىرەگەي كانديدات ۇسىنا الماعانىمىز ءۇشىن ءبىز قوعام الدىندا اقتالىپ كەتە المايمىز.

– بۇل ەندى سايلاۋعا «قۋىرشاق» رەتىندە ۇمىتكەر بولعان ازاماتتاردىڭ ءوزى باعامداۋى ءتيىس جانە ولاردىڭ ءوز اتىنا ءسوز كەلەتىن ماسەلەنىڭ ءمانىسى. ءتىپتى كانديدات رەتىندە ۇسىنىلماعان مەنى دە «بيلىكتىڭ جوباسى» دەگەندەر بولدى. بۇل ەجەلدەن الاۋىز قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن جامان ادەتتىڭ الپەتى.

جالپى، سايلاۋعا «قۋىرشاق» كانديداتتار ۇسىنۋ – بيلىكتىڭ بەلگىلى تەحنولوگياسى عوي. بيلىكتىڭ ءوزى ۇسىنىپ وتىرعان كانديداتىنا قاراما-قارسى ءالجۋاز، ءالسىز، كەيدە ءبىر توپاس بىرەۋلەردى قويىپ قوياتىنى بەلگىلى. بيلىكتىڭ ءوزى اكتسەنت قويىپ وتىرعان كانديداتىن وتكىزۋ ءۇشىن، باسقا ۇمىتكەرلەردى حالىققا كەمشىن كورسەتىپ، ودان گورى مىناۋ دۇرىس قوي دەگەن سياقتى احۋال قالىپتاستىراتىنى ەلگە ءمالىم ءجايت.

وسى تۇرعىدان كەلگەندە، ارينە، ۇسىنىلىپ جاتقان كانديداتتاردىڭ ءبارىن توقاەۆقا بالاما بولاتىن، مىقتى ازامات، حالىق مۇددەسىمەن سايلاۋعا تۇسەتىن ۇمىتكەرلەر دەپ ويلامايمىن. كەيبىرەۋلەرىنىڭ اتى-ءجونى، ءتىپتى قوعامدا بۇرىن-سوڭدى ەستىلمەگەن. ولاردىڭ اياق استىنان شىعا كەلۋى، ارينە، كۇلكىلى ءجايت. سايلاۋدى مازاق قىلۋدىڭ امالى.

ال پرەزيدەنتتىك سايىسقا تۇسۋگە لايىقتى نەبىر مىقتى ازاماتتار بار، قوعامدى وزگەرتۋگە ىقىلاسى كۇشتى، قانشا ۋاقىتتان بەرى جانىپ جۇرگەن جىگىتتەردى اتاي باستاساڭ، ءبىراز ءتىزىم شىعادى. ەلگە تانىلعان، قازىر قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن قورعاپ جۇرگەن ارمان شوراەۆ، جاسى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ءتۇسۋ تالابىنا تولمادى دەمەسەڭ، قايسارلىعى قايرالىپ تۇرعان جانبولات ماماي، قاڭتاردان كەيىن وپپوزيتسيالىق مايدانعا قايتىپ ورالعان بولات ءابىلوۆ، تاعى باسقا لايىقتى جىگىتتەر جەتەرلىك. بۇلار ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، ەلدى وزگەرتۋگە دەگەن قۇشتارلىعى مىقتى جىگىتتەر.

كەرىسىنشە، سايلاۋ باستالماي جاتىپ، كۇلكىلى پىكىردىڭ نىساناسىنا اينالعان جيگۋلي سياقتى ۇمىتكەرلەردەن نە قايىر، نە وپا؟ شىنىن ايتقاندا، بۇل سايلاۋدىڭ سالماعىن مازاققا اينالدىرۋدىڭ ارەكەتى دەپ ويلايمىن. تۇپتەپ كەلگەندە، بۇل كۇلكىلى جاعداي ەمەس، حالىقتىق تراگەديا، ەلدىڭ ەرتەڭىنە دەگەن قاستاندىق.

– نەگىزى، قازىرگى وسى سايلاۋعا دەگەن حالىقتىڭ سالعىرت ىنتا-ىقىلاسىنا قاراپ وتىرىپ، ءدال سونداي نارازىلىق قوزعالىسى تۋا قالادى دەپ ويلامايمىن. سەبەبى قوعام وسى سايلاۋعا وزگەرگەن زاڭدارمەن كەلۋگە مۇددەلى بولعاندا، قازىردىڭ وزىندە الاڭعا شىعاتىن ەدى. «نازارباەۆتان قالعان زاڭدارمەن ءبىز سايلاۋعا قاتىسپايمىز!» دەپ، مىڭداعان ادام الماتى مەن استانا الاڭدارىندا تۇراتىن بولسا، بيلىك حالىقتىق ىقپالعا كونۋگە ءماجبۇر بولار ەدى.

بىراق ءدال قازىرگى سايلاۋعا حالىق تاراپىنان ەشقانداي ىقىلاس تانىلىپ تۇرعان جوق. مەنىڭ ويىمشا، بۇل سايلاۋلاردان ەشقانداي ناتيجە شىقپايتىنى ابدەن حالىقتىڭ قانىنا سىڭگەنى سونداي، سايلاۋ بار ما، جوق پا، كىم سايلانىپ جاتىر – وعان قاراپايىم حالىق تاراپىنان ەشقانداي رەاكتسيا جوق سياقتى.

سوندىقتان وسى سايلاۋدىڭ ناتيجەسىندە ەگەر دە توقاەۆقا ناقتى، التەرناتيۆتى كانديدات شىعىپ، بيلىكتىڭ ارالاسۋىمەن ول جەڭىلىپ جاتاتىن بولسا، وندا الدەبىر تولقۋلاردىڭ پايدا بولۋى مۇمكىن ەدى. ال ەندى جيگۋليلەر ءۇشىن كىم الاڭعا شىعادى، كىم تولقۋ تۋدىرادى؟

وسى تۇرعىدان قاراعاندا، بۇل سايلاۋدا ەشبىر ينتريگا بايقالمايدى. حالىق ءۇشىن بۇل سايلاۋدىڭ ەش قىزىعى قالمادى. ارىقپەن اعىپ جاتقان ەگىننىڭ ميمىرت سۋى سياقتى جىبىرلاپ وتكەن سايلاۋدىڭ قۇنى بار ما؟!