قارۋ-جاراق جارىسى: قىتاي مەن رەسەي قانداي قاۋىپتى قارۋعا يە بولدى؟

قازىر ءىرى دەرجاۆالار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تولىقتاي «قىري-قاباق سوعىسىنا» ۇقساس دەمەسەك تە، سونىڭ كوپتەگەن بەلگىلەرى بار. ايتالىق، قاۋىپتى قارۋ-جاراق جارىسى بەلەڭ الىپ كەلەدى. بۇدان بۇرىن سايتىمىزدا قىتاي اسكەري قۋاتىنىڭ ارتۋىنا ىلەسە وعان كورشىلەس نەمەسە جاقىن ورنالاسقان شاعىن ەلدەر دە قورعانىس قۋاتىن، اسىرەسە، زىمىران جانە اۋە كۇشتەرىن جارىسا دامىتىپ جاتقانىن ايتقان ەدىك. ال، دەرجاۆالار اراسىندا كوبىنە كوپ ستراتەگيالىق اكتيۆتەرگە ساياتىن جاڭا قارۋلاردىڭ جارىسى باستالۋعا جاقىن.

گيپەردىبىستىق قارۋلار – ستراتەگيالىق اكتيۆتەرگە اينالدى

قازىر ستراتەگيالىق اكتيۆتەردىڭ قاتارىنا جاڭا تەحنولوگيالار كوپتەپ كىرىپ جاتىر. ەڭ ۇلكەن ستراتەگيالىق اكتيۆ قاتارىندا يادرولىق قارۋ سانالعانىمەن، ونى جوعارى قارقىنمەن الىپ ۇشاتىن زىمىران بولماسا، دىتتەگەن جەرىنە جەتە المايتىن يادرولىق وقتۇمستىق ەشكىمدى دە قورقىتا المايتىن بولدى. ۇيتكەنى، قازىرگى THAAD (امەريكالىق), S-400 (رەسەيلىك) سەكىلدى وزىق قورعانىس جۇيەلەرى ءجوپ-جوڭكى زىمىرانداردى قالپاقشا قاعىپ، كوزدەگەن جەرىنە جەتپەي قۇلاتا الادى. سولتۇستىك كورەيانىڭ ءوزىن بارىنشا ۇرەيلى كورسەتۋ ءۇشىن جىل سايىن بالليستيكالىق زىمىران سىناقتارىن وتكىزەتىنىن، زىمىران باعدارلامالارىن ۇزدىكسىز دامىتاتىنى دا سوندىقتان.

گيپەر-دىبىستىق زىمىرانداردان نەگە قورقادى؟ سەبەبى، ونى قازىرگى كەزدەگى زىمىران قورعانىس جۇيەلەرى ۇستاي المايدى. اتالعان قورعانىس جۇيەلەرىنىڭ جۇمىس ىتسەۋ جۇيەسى بىرنەشە باسقىشتاردان، جالپى قۇرىلىمى دا بىرنەشە بولىكتەردەن تۇرادى. رادار، باسقارۋ ورتالىعى جانە زىمىران باتەريالارى، تاسىمال كولىكتەرى سەكىلدى بولىكتەر بىرىگىپ، انىقتاۋ، كوزدەۋ، بۇيرىق ەرۋ جانە اتۋ دەگەن سەكىلدى بىرقاتار ساتىلى وپراتسيالاردى ورىندايدى. ال، دىبىس جىلدامدىعىنان 5 ەسە تەز ۇشاتىن نىساندى تابۋ، ونى رادار ارقىلى كوزدەۋ، اتىپ قۇلاتۋ وتە قيىن. اتالعان ساتىلى وپەراتسيالاردى ورىنداۋعا دا ۋاقىت جەتكىلىكسىز.

ال، مۇنداي قارۋلاردىڭ قوزعالتقىشى مەن جانارزاتى قالاي جاسالعانى، قالاي جۇمىس ىستەيتىنى تۋرالى، وكىنىشكە وراي، انىق مالىمەتىمىز جوق.

قىتاي مەن رەسەي اقش-تى ارتتا تاستاپ كەتتى

بۇنداي قورعانىس جۇيەلەرىنەن تەك دىبىس جىلدامدىعىنان بىرنەشە ەسە تەز ۇشاتىن گيپەر-دىبىستىق زىمراندار عانا  اينالىپ وتە الادى. گيپەردىبىستىق قارۋ دەپ دىبىس جىلدامدىعىنان 5-6 نەمەسە ودان دا كوپ ەسە تەز ۇشا الاتىن زىمىران نەمەسە وزگە تەحنيكانى ايتۋعا بولادى. بۇنداي زىمىران قازىرشە ناقتى پايدالانۋ كۇيىندە ەمەس، رەسەي مەن قىتايدىڭ سىناقتان وتكىزگەنىنە دە كوپ بولمادى. تاپ وسى جاڭا قارۋعا كەلگەندە قۇراما شتاتتار  قىتاي مەن رەسەيگە جول بەرىپ قويدى. رەسەي قۇرلىق، اۋە، سۋ جانە سۋ استىنان اتالمىش زىمىراندى ۇشىرۋدىڭ سىناقتارىندا تابىسقا جەتتى.

تامىز دا قىتاي دا وسىنداي زىمىراندى سىناقتان وتكىزدى. بىراق، بەيجىڭ سىناقتىڭ ناتيجەسى مەن بارىسى تۋرالى انىق مالىمەت بەرگەن جوق، رەسمي مالىمەتتەردە تەك «عارىشقا ۇشۋ باعدارلاماسىنىڭ كەزەكتى سىناعى» دەگەن ءۋاج ايتتى. اقش ءوزىنىڭ اسكەري بارلاۋ مالىمەتتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، قىتاي گيپەر-دىبىستىق زىمىرانعا قول جەتكىزگەن بولۋى مۇمكىن دەپ مالىمدەدى. ءتىپتى، وسى بويىنشا الاڭداۋشىلىعىن دا بىلدىرگەن ەدى.

ءبىر كۇن بۇرىن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين قورعانىس مينيسترلىگىندەگى شۋلى مالىمدەمەسىنىڭ اراسىندا گيپەر-دىبىستىق زىمىران تۋرالى ءسوز ەتىپ قالدى. ول سوزىندە: «قازىرشە، اقش-تا گيپەر-دىبىستىق زىمىران جوق، بىراق وعان قاشان يە بولاتىنىن ءبىز بىلەمىز. بۇنى جاسىرا المايسىڭ، سىناقتار تابىستى ما، جوق پا، ونىڭ ءبارى جازۋلى. وعان قاشان يە بولاتىنى بولجالدى تۇردە بەلگىلى»، – دەدى.

قۇراما شتاتتار گيپەر-دىبىستىق قارۋعا يە بولۋدىڭ بىرقاتار باعدارلامالارىن جاساپ جاتىر. بۇنى ءتىپتى باسىمدىق بەرىلگەن اسكەري-قورعانىس باعدالاماسىنىڭ ءبىرى. امەريكا قۇراما شتاتتارى دا ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق قارسىلاستارى قول جەتكىزگەن قارۋعا يە بولۋعا تىرىسادى. سەبەبى، بۇل قورعانىس قۋاتىنىڭ بالاماسىن ساقتاۋدا اسا ماڭىزدى.

دەرجۆالار اراسىنداعى بۇعان دەيىنگى قارىم-قاتىناستىڭ تاريحي تاجىريبەسى كورسەتكەندەي، كىمدە ارتىق كوزىر بار، سول ءبىر ۇپاي ارتىق الماق. بۇل تاعى دا اينالىپ كەلىپ قارۋ جارىسىنا سوقتىرماق. ناتيجەسىندە جاھاندىق تۇراقتىلىق پەن بەيبىتشىلىككە جىل وتكەن سايىن قاۋىپ كۇشەيىپ كەلەدى. دەرجاۆالاردىڭ كەيىنگى جۇرىستەرى ءبىر-بىرىنە جول بەرۋ، ماسەلەنى بەيبىت شەشۋ سىندى "ديپلوماتيا مادەنيەتىن" كەرى يتەرىپ، بۇدان ءبىراز جىل الدىنداعى "جاھاندىق سەنىم، تۇراقتىلىق، ءوزارا ىنتىماقتاسا دامۋ" سەكىلدى قۇرعاق ۇرانداردى شەتكە سىردى. زاماننىڭ بۇنداي اعىسى قازاقستان سەكىلدى گەوساياسي بەلسەندىلىگى جوققا ءتان، جاھاندىق قاتىسۋى تومنەن ەلدەرگە تىكەلەي قارۋ-جاراق جارىسىنا قاتىسپاعان كۇندە دە قورعانىس قۋاتىن قايتا پىسىقتاۋدى ەسكەرتەدى.

The Qazaq Times