الەمدەگى گەوستراتەگيالىق ويىننىڭ ۇلكەن الاڭى ورتا شىعىستان ءۇندى-تىنىق مۇحيت ايماعىنا قاراي اۋىسقانىن بۇعان دەيىن كوپتەگەن ساراپتامالار مەن اقپاراتتىق حابارلار ارقىلى ايتىپ كەلگەن ەدىك. بۇل ءۇردىستىڭ سەبەبى كوپ، بىراق قالايدا قىتايمەن قاتىسى بار. جاڭا دەرجاۆا رەتىندە بوي كوتەرگەن قىتاي جانە قالىپتاسقان دەرجاۆالار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس بۇگىنگى وسى كۇردەلى ءۇردىستى قالىپتادى. قازىر كوپتەگەن ەلدەردىڭ ستراتەگتەرى، ساياساتتانۋشىلارى مەن ساراپشىلارى وسى ايماقتاعى ءىرى دەرجاۆالار اراسىنداعى جۇرىستەرگە نازار اۋدارىپ وتىر.

قىتايدىڭ ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعى جانە وزىنە كورشىلەس ەلدەر مەن ايماقتارعا بولعان اسكەري-ساياسي ىقپالىنىڭ ارتۋىنا ىلەسە، كوپتەگەن ەلدەردىڭ سىرتقى ساياساتى مەن ۇزاق مەرزىمدىك ستراتەگياسىندا وزگەرىستەر بولدى. ءبىر ونى جاپونيا، ءۇندىستان، تايۋان (تايۆان), اۋستراليا، فيليپپين سەكىلدى ەلدەردىڭ قورعانىس كۇشىن ارتتىرۋىنان كورە الامىز. دەرجاۆالار اراسىنداعى قايشىلىقتىڭ ناتيجەسىنەن كەلىپ شىعاتىن وسى ءۇردىس بولاشاقتاعى ازيانىڭ عانا ەمەس جاھاندىق قاۋىپسىزدىكتىڭ باستى ماسەلەسىنە اينالۋى دا بەك مۇمكىن. ولاي دەيتىنىمىز ازيا ەلدەرى اراسىنداعى قورعانىس قۋاتىن جارىسا ارتتىرىپ جاتقان جاعدايى كوپتەگەن ەلدەردىڭ ساراپشىلارىن الاڭداتىپ وتىر.

كەشە، 21 قىركۇيەكتە «رەيتەر» اگەنتتىگى ازيا ەلدەرى اراسىندا اسكەري قۋاتتى ارتتىرۋ تەبىنىنىڭ بارعان سايىن كۇشەيىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەتىن ارنايى ماتەريالدى جاريا ەتتى، سول ارقىلى بولاشاقتا ازيا ەلدەرى قارۋ-جاراق باسەكەسىنە ءتۇسۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتكەندەي بولدى.

«رەيتەر» ەسەبىندە ازيا-تىنىق مۇحيت ايماعىنداعى بىرقاتار ءىرى ەلدەردىڭ (اراسىندا قىتاي، جاپون، ءۇندى ەلدەرى دە بار) سوڭعى جىلدارى ىزدەستىرگەن نەمەسە ساتىپ العان قارۋ-جاراقتارى تۋرالى جالپى ەسەپ كورسەتىلگەن. ەگەر، وسى ەسەپتى جيناقتاپ، ەڭ ەلەۋلى جەرلەرىن سۇزەتىن بولساق مىناداي قورىتىندى شىعادى:

اۋستراليا (ورىسشا ايتقاندا اۆستراليا):

  • «اۋكۋس» ىنتىماقتاستىعى اۋسترالياعا ايرىقشا اسكەري باسىمدىقتار بەرۋى مۇمكىن;
  • اتالعان كەلىسىم كومەگىندە اۋستراليا كەمىندە 8 يادرولىق سۇڭگۋىر كەمەسىنە يە بولادى;
  • اۋە كۇشتەرى مەن تەڭىز كۇشتەرىنىڭ الىس قاشىقتىققا سوققى بەرۋ قابىلەتىن ارتتىرادى، ايتالىق:
  • جويعىش ۇشاقتارعا Tomahawk قاناتتى زىمىراندارىن پايدالانادى;
  • F/A-18 Hornet جويعىش ۇشاعى مەن F-35A Lightning II سىندى تاڭداۋلى جويعىش ۇشاقتارىنا كەمىندە 900 شاقىرىمعا جەتەتىن زىمىرانداردى ورنالاستىرادى;
  • F/A18F Super Hornet وزىق شابۋىلشى ۇشاقتارىن كەمەگە قارسى LRASM الىس قاشىقتىققا ۇشاتىن زىمىراندارىمەن جابدىقتايدى;
  • قۇرلىق كۇشتەرىنە دە كەمىندە 400 شاقىرىمداعى نىساناعا ءدال سوققى دارىتاتىن زىمىراندار بەرىلمەك.
  • اقش-بريتان-اۋستراليا ۇشجاقتى قاۋىپسىزدىك كەلىسىمى نەگىزىندە گيپەرسوندى زىمىراندار تەحنيكاسىنا ورتاقتاسادى;
  • ماۋسىم ايىندا اۋستراليا اقش-تان Boeing AH-64E Apache شابۋىل تىكۇشاعىنان 29 داناسىن ساتىپ العان.

جاپونيا:

  • ەكىنشى جاھان سوعىسىنان كەيىن جاپونيانىڭ اسكەري قۋاتىنا جاسالعان كەيىن شەكتەۋلەر كەيىنگى جىلدارى قىتاي اگرەسسياسىنىڭ ارتۋىمەن قاتار الىنىپ تاستالدى;
  • مىڭ شاقىرىم قاشىقتىققا ءدال سوققى دارىتاتىن كەمەگە قارسى زىمىراندار جاساپ شىعارۋدا;
  • سوڭعى جىلدارى الىس قاشىقتىققا ۇشاتىن زىمىرانداردى ساتىپ الۋعا ميلليونداعان اقش دوللارىن جۇمسادى; اسكەري شىعىنى بارعان سايىن جوعارىلاۋدا;
  • 2020 جىلى جاپونيا اقش-تان 105 دانا Lockheed F-35 جويعىش ۇشاعىن ساتىپ الۋ كەلىسىمىنە قول جەتكىزدى (جالپى قۇنى 23 ميلليارد اقش دوللارىنا تەڭ).

وڭتۇستىك كورەيا:

  • كورەيا 15 قىركۇەك كۇنى سۇڭگۋىر كەمەدەن اتىلاتىن الىس قاشىقتىقتاعى بالليستيكالىق زىمىران سىناعىندا تابىسقا جەتتى (وسىلايشا وڭتۇستىك كورەيا وسى تۇردەگى زىمىرانداردىڭ يادرولىق وقتۇمسىقسىز تۇرىنە يە الەمدەگى جالعىز ەلگە اينالدى);
  • قارۋلى كۇشتەرىندەگى وزگە دە زىمىران تۇرلەرىن كۇشەيتۋدە، اسىرەسە جاقىن قاشىقتىقتا دىبىستان جىلدام ۇشاتىن قاناتتى زىمىرانداردى كوبىرەك شىعاردى;
  • وڭتۇستىك كورەيا قاتتى جانە سۇيىق وت كۇشى ارقىلى ۇشاتىن زىمىرانداردى دامىتۋعا كوبىرەك كۇش شىعارۋدا; وسى باعىتتاعى جاساندى جەر سەرىگىن الىپ ۇشۋعا قابىلەتتى العاشقى عارىشتىق زىمىرانى 2020 جىلدىڭ شىلدە ايىندا ءساتتى سىناقتان ءوتتى;
  • كورەيا قازىر سۇڭگۋىر كەمەلەردى جاساۋعا دا كوپ كۇش جۇمساۋ ۇستىندە; يادرولىق سۇڭگۋىر كەمە جاساۋ تۋرالى جوسپار قازىرگى پرەزيدەنت ءمۇن جا-ءيننىڭ سايلاۋ الدى ۋادەسىنىڭ ءبىرى بولاتىن، دەگەنمەن ودان بەرى بۇل جوسپار تۋرالى ەشقانداي رەسمي مالىمەت تاراتىلعان جوق;

تايۋان (تايۆان):

  • جاقىندا عانا تايۋان قورعانىس مينيسترلىگى الداعى بەس جىلدا قورعانىس قۋاتىن كۇشەيتۋ ءۇشىن 8,69 ملرد اقش دوللارىن بولەتىنىن مالىمدەدى;
  • بۇل قاراجاتتار قاناتتى زىمىرانداردى ساتىپ الۋعا دا جۇمسالادى;
  • تايۋاندىق باق جاڭا زىمىرانداردىڭ 1200 شاقىرىم قاشىقتىققا دەيىن نىساناعا ءدال سوققى دارىتاتىنىن جازۋدا; تايۋان بۇعان دەيىن قولدانىپ كەلگەن «سيونفەن» زىمىراندارىنىڭ جاڭا ۇرپاق ۇلگىلەرىنە يە بولماق;
  • اقش بىلتىر تايۋانعا Boeing Harpoon جاعالاۋ قورعانىس جۇيەسىنىڭ 100 جيىنتىق قۇرىلعىسىن ساتىپ بەرۋگە كەلىسىم جاسادى; بۇل قورعانىس جۇيەسى زىمىراندار، داتچيكتەر مەن ارتيللەريانى جانە كۇردەلى ۇشۋ وپەراتسيالارىن ورىنداي الاتىن ءتورت بىردەي ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارى قامتيدى. جالپى قۇنى 5 ملرد اقش دوللارىنا تەڭ;
  • وسى جىلدىڭ تامىزىندا ۋاشينگتون تايۋانعا قۇنى 750 ميلليون اقش دوللارىن قۇرايتىن 40 گاۋبيتسالىق جۇيەنى ساتۋعا رۇقسات بەردى;

قىتاي:

  • قىتاي قازىر ازياداعى تەڭىز اسكەري قۋاتى ەڭ مىقتى ەل سانالادى;
  • سوڭعى جىلدارى قىتاي يادرولىق وقتۇمسىقتاردى تاسىمالداي الاتىن جانە 4000 شاقىرىمعا دەيىن ۇشاتىن «دۋنفەن-26» كوپ ماقساتتى زىمىرانىن جاپپاي ءوندىردى;
  • 2019 جىعى اسكەري شەرۋدە قىتاي جاڭا ۇشاقتارىن، ۇشقىشسىز اپپاراتتىن، سونداي-اق بازالارعا شابۋىل جاساۋعا ارنالعان دىبىستان جىلدام ۇشاتىن قۇرلىقارالىق زىمىراندارىن كورسەتتى;
  • ال، قىتايدىڭ «دۋنفەن-17» گيپەرزوندى زىمىرانى تەوريالىق تۇرعىدا دىبىس جىلدامدىعىنان بىرنەشە ەسە تەز ۇشادى دەپ ايتىلادى; بۇل زىمىرانعا قارسى قورعانىس جۇيەلەرىنىڭ توسقاۋىل سوققىلارىنا ۇستاتپاۋى مۇمكىن. بىراق، ونىڭ پاكتيكالىق ناتيجەسى ءالى انىق ەمەس.
  • قىتاي سونداي-اق، «دۋنفەن-41» سىندى قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق زىمىرانعا يە; بۇل اقش تەرريتورياسىنا دەيىن سوققى جاساۋعا جانە ءبىر ۋاقىتتا 4 يادرولىق وق تۇمسىق تاسۋعا قابىلەتتى زىمىران ءتۇرى، قىتايدىڭ باستى يادرولىق قۋاتىن ايگىلەيتىن زىمىرانى.

بۇل ەلدەردىڭ قاتارىنا يادرولىق قارۋمەن قاتار بالليستيكالىق زىمىراندارعا دا يە بولعان جانە جاقىندا عانا قاناتتى زىمىراندارىن سىناقتان وتكىزگەن سولتۇستىك كورەيانى قوساتىن بولساق، ازيا، اسىرەسە شىعىس ازيا قاۋىپتى قارۋ-جاراق جارىسىنىڭ الدىندا تۇرعانىن كورۋگە بولادى.

The Qazaq Times