الەم تاپ بولعان جاڭا قاۋىپ: قاۋىپسىزدىك كەڭەسى نە ءۇشىن شۇعىل جينالدى؟

اقش-تىڭ جاڭا زىمىران سىناعىنان كەيىن جاساعان بولجامىمىزدىڭ دۇرىستىعىن بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ كەزەكتەن تىس جينالىسى دا راستاعانداي بولدى. بۇدان بۇرىن اقش-تىڭ 500 شاقىرىم قاشىقتىقتاعى نىساناعا ءدوپ تيگەن زىمىران سىناعى جانە رەسەي مەن قىتايدىڭ رەاكتسياسىنا العا تارتقان ماقالامىزدا، بۇل  قادامداردىڭ دەرجاۆالار اراسىنداعى قارۋ-جاراق جارىسىنا تۇرتكى بولۋى مۇمكىن دەگەن ەدىك. بۇگىن قاۋىپسىزدىك كەڭەس كەزەكتەن تىس شۇعىل جينالىس وتكىزىپ، اقش-تىڭ جاڭا زىمىرانى تۋرالى تالقىلاماق. بۇل جينالىستى وتكەرۋگە قىتاي مەن رەسەيدىڭ ۇسىنىس جاساعان. 

قاۋىپسىزدىك كەڭەستىك كەزەكتەن تىس وتىرىسى

قۇراما شتات ورتا جانە جاقىن قاشىقتىقتاعى زىمىرانداردى شەكتەۋ تۋرالى كەلىسىمنەن شىعىپ، 3 اپتا وتە سالىسىمەن جاڭا زىمىران سىناعانى وزگە الەم ەلدەرىن الاڭداتىپ وتىر. حالىقارالىق قاۋىمداستىق تا الەم تۇراقتىلىعى مەن بەيبىتشىلىگىنەن الاڭداي باستادى. "اقش-تىڭ ورتا راديۋستاعى زىمىرانداردى جاساۋ جانە ورنالاستىرۋ جونىندەگى جوسپارلارىنا بايلانىستى ءبىز قىتايمەن بىرگە بۇل ماسەلەنى ورتاق تالقىلاۋ كەرەك دەپ شەشتىك", – دەدى رەسەيدىڭ بۇۇ-داعى تۇراقتى وكىلى دميتري پوليانسكي.

كەيىن ءمالىم بولعانىنداي، قاۋىپسىزدىك كەڭەس وتىرىسى اشىق فورماتتا وتپەك جانە باس حاتشىنىڭ ارنايى وكىلى بايانداما جاساماق.

اقش-تىڭ سىناقتان ءساتتى وتكەن قاناتتى زىمىرانى. فوتو: VOA

قارۋ-جاراق جارىسى جانە ونىڭ قاۋپى

قارۋ-جاراق جارىسىنىڭ جاڭا ءداۋىر باستالادى دەگەن بولجامدى كوپتەگەن ەلدىڭ اقپارات وكىلدەرى دە ايتىپ وتىر. بۇلاي دەۋگە كوپتەگەن نەگىز بار. اقش كەزەكتى سىناعىنان كەيىن كەلەسى جىلدىڭ ناۋرىز ايىنا دەيىن بىرنەشە زىمىران سىناعىن جوسپارلاپ وتىرعانىن ءبىلدىردى. ونىڭ ۇستىنە رەسەي پرەزيدەنتى اقش-قا ءدال وسىنداي جاۋاپ بەرەتىنىن دە ايتىپ وتكەن بولاتىن.

ەگەر اقش-تىڭ قادامىنان كەيىن رەسەي، قىتاي، سولتۇستىك كورەيا جانە يران سەكىلدى ونىڭ ستراتەگيالىق قارسىلاستارى جاپپاي قارۋ-جاراقتى دامىتۋعا دەن قويسا، بۇل قازىرگى ءبىز جاساپ جاتقان الەم ءۇشىن اسا قاۋىپتى ءداۋىردىڭ باستالعانىن بىلدىرەدى. جاپپاي زىمىران سىناۋلار، زىمىرانعا قارسى قورعانىس جۇيەلەرىن سىناۋ، جيلىگى ارتا تۇسكەن ماسشتابتى اسكەري جاتتىعۋلار. مىنە بۇلاردىڭ ءبارى قانداي دا ءبىر قاقتىعىستى بولدىرماي قويمايدى.

اقش نەگە كەلىسىمنەن شىعىپ كەتتى؟

قۇراما شتات ورتا جانە جاقىن قاشىقتىقتاعى زىمىرانداردى شەكتەۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەڭەس وداعىمەن قول قويعان. كەيىن كەڭەس وداعىنىڭ مۇراگەرى رەسەيمەن بۇل كەلىسىمدى جالعاستىرىپ كەلگەن. الايدا، سوڭعى جىلدارى اقش رەسەيدى كەلىسىمدى بۇزىپ وتىر دەپ ايىپتادى. ياعني، رەسەي جاسىرىن تۇردە 500 شاقىرىمنان دا ۇزاققا جەتەتىن زىمىرانداردى زەرتتەپ-جاساپ جاتقانىن العا تارتتى. بۇنداي زىمىرانداردى ءبىرجولا جويۋ تۋرالى بىرنەشە مارتە ۇسىنىس جاساعان. ال، رەسەي بۇنى جوققا شىعاردى جانە ارتىپ كەلە جاتقان نتاو قۋاتىنا قارسى ءتيىستى قورعانىس شارالارىن جاساپ جاتقانىن ايتتى.

اقش وسى ارالىقتا قىتايدى دا ءوز ىشىنە قامتىعان ورتا جانە قىسقا قاشىقتىقتا ۇشاتىن زىمىرانداردى شەكتەۋ تۋرالى جاڭا كەلىسىم ءتۇزۋ تۋرالى دا ۇسىنىس جاساعان. الايدا، ماسكەۋ تارابى بۇل ۇسىنىسقا سالقىن قاباق تانىتتى دا، قىتاي بۇنداي كەلىسىم وزىمەن ەش قاتىسسىز دەگەندەي سىڭاي ءبىلدىردى. ارينە، ورتا قاشىقتىقتا ۇشاتىن زىمىرانداردى جاساۋعا قىتاي دا تولىق قابىلەتتى ەكەنى بەلگىلى. اقش-تىڭ زىمىران سىناعىنا قارسى تۇرعان قىتاي، بۇدان بۇرىن جاڭا شارت تۋرالى ۇسىنىستى قابىلداماي قويعان ەدى.

بىراۋىزدىلىققا كەلە الماعان تاراپتار اقىرى ارت-ارتىنان كەلىسىمنەن باس تارتتى. الدىمەن، قۇراما شتات كەلىسىمنەن شىعىپ كەتكەنىن ءبىلدىردى، كوپ ۇزاماي رەسەيدە بۇل كەلىسىمدى جويۋدى.

بولجام  – ەكى ءتۇرلى دامۋ باعىتى بار 

الەمدە بىرەگەي اسكەري قۋاتقا يە دەرجاۆالار اراسىندا قارۋ-جاراق دوداسى باستالۋ الدىندا تۇر. باستالىپ كەتسە ونىڭ زاردابىن ەلەستەتۋ، ول كەزدەگى الەمنىڭ ەرەجەسى مەن جاڭا ءتۇزىلىسىن بولجاۋ قيىن. دەي تۇرعانمەن قازىرگى وقيعالاردىڭ جەلىسىن قۋالاي وتىرىپ مىناداي ەكى ءتۇرلى بولجام ايتۋعا بولادى.

ءبىرىنشى، اقش زىمىران سىناعى ستراتەگيالىق قارسىلاستارىن جاڭا شارت جاساۋعا يتەرمەلەۋى مۇمكىن. ياعني، رەسەي مەن قىتاي قاۋىپتى جولدى تاڭداماي، كەرىسىنشە كەلىسسوزگە كەلىپ، الدىمەن قادام تاستاعان اقش-تى دا سابىرعا شاقىرىپ، اتالعان زىمىرانداردى شەكتەۋ تۋراسىنداعى جاڭا شارت جاسالۋى مۇمكىن.

ەكىنشىسى، ءبىر-بىرىنەن "قاۋىپتەنگەن" دەرجاۆالار جارىسا سىناق جاساپ، "قىرعي-قاباق سوعىسىن" قايتالاۋ. بۇنىڭ ارى جاعى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا دا ءبىر-اق قادام جاقىن تۇرماق. ارينە، قازىرگى الەمدە سوعىس ەڭ جابايى مۇددە قاقتىعىسى بولعانىمەن، تەكە-تىرەستەگى قازىرگى الەم جاعدايىندا مۇمكىن ەمەس دەۋگە بولمايدى.

قازىرگى كەزدە دۇنيە ءجۇزىنىڭ جاڭا قايشىلىقتارعا تاپ بولىپ، جاڭا سىناقتارعا تىرەلىپ جاتقانى بەلگىلى. ونىڭ ۇستىنە الەمدىك ەكونوميكا الىپتارىندا جاڭا ەكونوميكالىق داعدارىس تۋرالى قورقىنىش تا اسقىنىپ كەلەدى. باتىستىڭ كەيبىر ساياساتكەرلەرى الەمدى جاڭا سىناق كۇتىپ تۇرعانىن ايتسا، شىعىستىق ليدەرلەر جاڭا ەرەجە ورناتۋ تۋرالى ءجيى قايتالاي باستادى. بۇنىڭ ءوزى دە "سۋىق ءسوز". بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ ءۇشىن الەم حالىقتارىنىڭ تۇسىنىستىگى، مەملەكەتتەردىڭ، ولاردى باسقارىپ وتىرعان ليدەرلەردىڭ بەيبىتسۇيگىشتىگى اسا كەرەك.

“The Qazaq Times”