ۆەناداعى ءساتسىز كەلىسسوز ورتا شىعىستا قاقتىعىسقا جول اشۋى مۇمكىن

وتكەن اپتادا اۆستريانىڭ ورتالىق قالاسى ۆەنادا وتكەن يران يادرولىق كەلىسىمىن قالپىنا كەلتىرۋ بويىنشا كەلىسسوز ءساتسىز اياقتالدى. ءبىر تاراپتا اقش، بريتانيا، فرانتسيا جانە گەرمانيا، ەندى ءبىر تاراپتا يران بولىپ «4+1» دەپ اتالعان كەلىسسوز ۋاقىتتى تەككە كەتىرۋ دەپ باعالانىپ جاتىر. كەيبىر شەتەلدىك ساراپشىلار يران يادرولىق كەلىسىمىنىڭ ساتسىزدىگى ورتا شىعىستا قاقتىعىس قاۋپىن كۇشەيتەدى دەپ سانايدى.

وتكەن اپتاداعى كەلىسسوزگە دەيىن تاراپتاردىڭ وكىلدەرى التى كەزەك كەزدەسكەن ەدى. جەتىنشى كەلىسسوز كەزدەسۋى تۋرالى مالىمەتتەرگە قاراعاندا يران تارابى التى رەتكى كەلىسسوزدە كەلىسىلگەن تالاپتاردان تۇگەلدەي باس تارتقان. يران وكىلى باتىستىق سەرىكتەر يراندى ايىپتاپ سويلەپ، دەكونستۋكتيۆتى مامىلە جاساعانىنا اشۋلانعان. ايتالىق، يران دەلەگاتسياسىنىڭ باسشىسى ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا: «كەيبىر قاتىسۋشىلار انىعىندا ديپلوماتيامەن اينالىسۋدىڭ ورنىنا ءبىزدى قولىمەن نۇسقاپ كورسەتەتىن ارەكەتىن تاستامايدى»، – دەپ جازدى.

انىعىندا يران يادرولىق كەلىسىمى 2015 جىلى، سول كەزدەگى اقش پرەزيدەنتى باراك وبامانىڭ اكىمشىلى جاعىنان العا ىلگەرلەۋگە جەتىسكەن ەدى. ەكونوميكالىق سانكتسيالاردى الىپ تاستاۋعا مۇمكىندىك بەرگەن كەلىسىم يراننىڭ يادرولىق باعدارلامالارىن دامىتۋ بويىنشا پلاندارىن توقتاتتىرعان. الايدا، 2016 جىلى بيلىككە كەلگەن دونالد ترامپ بۇل كەلىسىمدى جارامسىز دەپ تانىدى جانە اقش ءبىر تاراپتى كەلىسىمنەن شىعىپ، سانكتسيالار قايتا ىسكە قوسىلدى. ال، دەموكراتتاردىڭ وكىلى جو بايدەن كەلىسىمدى قايتا تۇزۋگە تالپىنىپ جاتىر.

بايدەن اكىمشىلىگى كەلىسسوزدى قالپىنا كەلتىرۋگە نيەتتەنگەنىمەن، ونىڭ ەۋروپالىق وداقتاستارىنىڭ ءوزى كەلىسىمدى سول كۇيى قايتا ىسكە اسىرۋعا تىم كەش دەپ ساناپ وتىر. اعىلشىن، فرانتسۋز جانە نەمىس ساياساتكەرلەرى كەلىسىم شارتتارىن قايتا قاراۋ كەرەك جانە ۇزاق پروتسەسپەن جۇزەگە اسىرىلادى دەپ سانايدى. سەبەبى، اقش كەلىسىمنەن شىعىپ كەتكەننەن كەيىن يران يادرولىق باعدارلاماسىن العا ىلگەرىلەتتى. قازىرگى يراننىڭ يادرولىق قارۋعا قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگى 2015 جىلمەن سالىستىرعاندا الدە قايدا كوبىرەك.

تەگاران بيلىگى ءوز تالپتارىن اشىق قويعانىن، كەلىسپەۋشىلىكتەردى جويۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساعانىن العا تارتتى. يران باتىس ەلدەرىمەن كەلىسىمگە كەلىپ، ەكونوميكالىق سانكتسيالاردى توقتاتۋ ءۇشىن ساۋىردەن بەرى ديالوگقا شىعا باستادى. بيىل جازدا پرەزيدەنت بولىپ سايلانعان يبراگيم رايسي باتىسقا قاتاڭ مامىلەدەگى ساياساتكەر بولعانىمەن، ونىڭ ۇكىمەتى ديالوگقا اشىقتىعىن كورسەتتى. كۇز ايلارىندا تەگەران يادرولىق كەلىسىم بويىنشا قايتا سويلەسۋگە ماقۇل بولدى.

بىراق، سوعان قاراماستان ماڭىزدى كەلىسسوزدىڭ جايى وسىنداي بولدى. باتىس ءۇشىن يران شارتتارى قاتاڭ جانە كوپتەگەن ماسەلەلەر بويىنشا كەلىسپەۋشىلىك پوزيتسياسىندا تۇرىپ الدى دەپ سانالدى. انىعىندا، كەلىسپەۋشىلىك تاراپتاردىڭ العا قويعان تالاپتارى مەن مۇددەلەرىنىڭ قايشىلىعىنان شىقتى. ياعني، يران كەلىسىمنىڭ شارتتارىن (ەگەر تاراپتاردىڭ ءبارى جاڭا كەلىسىم تۇزەتىن بولاسا) ونى قازىرگى جانە بۇدان كەيىنگى اقش پرەزيدەنتتەرى دە اتقارۋى كەرەك دەگەن تالاپ قويىپ وتىر. اقش بيلىگىنىڭ وزىندىك جۇيەسىنە قاراعاندا بۇل تالاپقا كەلىسۋ مۇمكىن ەمەس.

ال، ۆەنەداعى كەلىسىمنىڭ ساتسىزدىگى ورتا شىعىستا قاقتىعىس، جانجالدارعا جول اشادى دەگەن بولجامدارعا دا نەگىز جوق ەمەس. يراننىڭ يادرولىق قارۋعا قول جەتكىزۋىنە ەڭ كوپ قارسى تۇراتىن ەل يزرايل. ەۆرەي مەملەكەتى باستان-اياق تەگەرانمەن ديپلوماتيالىق جولمەن سويلەسۋگە، ءارى ودان ناتيجە بولادى دەگەنگە سەنگەن ەمەس. ۆەنەداعى ءساتسىز كەلىسسوزدەردەن كەيىن يزرايل دەربەس قادامدار جاساۋى دا بەك مۇمكىن. بۇعان دەيىن دە ءيزرايلدىڭ تىڭشىلارى يراننىڭ يادرولىق باعدالامالارىنا كەدەرگى كەلتىرگەن نەمەسە جارىلىس جاساعان دەگەن ايىپتارى بار.

تاعى ءبىر جاعىنان اراب ەلدەرىنىڭ فاكتورىندا ويلاۋعا تۋرا كەلەدى. اراب ەلدەرىنىڭ كوش باسىنداعى ءباا مەن ساۋد ارابياسى دا يراننىڭ يادرولىق قارۋىنان قاۋىپتەنەدى. ەكى ەلدە بىردەي يرانمەن دۇشپاندىق ساياساتتى ۇستانعان، كەرىسىنشە، سوڭعى ۋاقىتتاردا يزرايلمەن جاقىنداسا تۇسكەن.  ەگەر، يزرايل اتالعان اراب ەلدەرىنىڭ قولدانۋىنا سۇيەنە وتىرىپ قانداي دا ءبىر شاراعا باراتىن بولسا، ال وعان يران تارابى جاۋاپ بەرسە، بۇل ورتا شىعىستا قاقتىعىس باستالدى دەگەندى بىلدىرەدى.

قۇراما شتاتتار تارابى ۆەنەداعى ءساتسىز كەلىسسوزدەن كەيىن يرانعا قاراتا ەسكەرتۋ جاسادى. يراندى شۇعىل شارالار قابىلداماسا قاتاڭ قىسىمعا تاپ بولاتىنىن ەسكەرتتى. ءارى بۇل اقش تارابىنان سوڭعى ەسكەرتۋ ەكەنىن دە ايتقان.

The Qazaq Times