Venadağı kelissöz. Foto: Reyter

Ötken aptada Avstriyanıñ ortalıq qalası Venada ötken Iran yadrolıq kelisimin qalpına keltiru boyınşa kelissöz sätsiz ayaqtaldı. Bir tarapta AQŞ, Britaniya, Franciya jäne Germaniya, endi bir tarapta Iran bolıp «4+1» dep atalğan kelissöz uaqıttı tekke ketiru dep bağalanıp jatır. Keybir şeteldik sarapşılar Iran yadrolıq kelisiminiñ sätsizdigi Orta Şığısta qaqtığıs qaupin küşeytedi dep sanaydı.

Ötken aptadağı kelissözge deyin taraptardıñ ökilderi altı kezek kezdesken edi. Jetinşi kelissöz kezdesui turalı mälimetterge qarağanda Iran tarabı altı retki kelissözde kelisilgen talaptardan tügeldey bas tartqan. Iran ökili batıstıq serikter Irandı ayıptap söylep, dekonstuktivti mämile jasağanına aşulanğan. Aytalıq, Iran delegaciyasınıñ basşısı öziniñ äleumettik jelidegi paraqşasında: «Keybir qatısuşılar anığında diplomatiyamen aynalısudıñ ornına bizdi qolımen nwsqap körsetetin äreketin tastamaydı», – dep jazdı.

Anığında Iran yadrolıq kelisimi 2015 jılı, sol kezdegi AQŞ prezidenti Barak Obamanıñ äkimşili jağınan alğa ilgerleuge jetisken edi. Ekonomikalıq sankciyalardı alıp tastauğa mümkindik bergen kelisim Irannıñ yadrolıq bağdarlamaların damıtu boyınşa plandarın toqtattırğan. Alayda, 2016 jılı bilikke kelgen Donal'd Tramp bwl kelisimdi jaramsız dep tanıdı jäne AQŞ bir taraptı kelisimnen şığıp, sankciyalar qayta iske qosıldı. Al, demokrattardıñ ökili Jo Bayden kelisimdi qayta tüzuge talpınıp jatır.

Bayden äkimşiligi kelissözdi qalpına keltiruge niettengenimen, onıñ europalıq odaqtastarınıñ özi kelisimdi sol küyi qayta iske asıruğa tım keş dep sanap otır. Ağılşın, francuz jäne nemis sayasatkerleri kelisim şarttarın qayta qarau kerek jäne wzaq procespen jüzege asırıladı dep sanaydı. Sebebi, AQŞ kelisimnen şığıp ketkennen keyin Iran yadrolıq bağdarlamasın alğa ilgeriletti. Qazirgi Irannıñ yadrolıq qaruğa qol jetkizu mümkindigi 2015 jılmen salıstırğanda älde qayda köbirek.

Tegaran biligi öz talptarın aşıq qoyğanın, kelispeuşilikterdi joyu üşin qoldan kelgenniñ bärin jasağanın alğa tarttı. Iran Batıs elderimen kelisimge kelip, ekonomikalıq sankciyalardı toqtatu üşin säuirden beri dialogqa şığa bastadı. Biıl jazda prezident bolıp saylanğan Ibragim Raisi Batısqa qatañ mämiledegi sayasatker bolğanımen, onıñ ükimeti dialogqa aşıqtığın körsetti. Küz aylarında Tegeran yadrolıq kelisim boyınşa qayta söylesuge maqwl boldı.

Biraq, soğan qaramastan mañızdı kelissözdiñ jayı osınday boldı. Batıs üşin Iran şarttarı qatañ jäne köptegen mäseleler boyınşa kelispeuşilik poziciyasında twrıp aldı dep sanaldı. Anığında, kelispeuşilik taraptardıñ alğa qoyğan talaptarı men müddeleriniñ qayşılığınan şıqtı. YAğni, Iran kelisimniñ şarttarın (eger taraptardıñ bäri jaña kelisim tüzetin bolasa) onı qazirgi jäne bwdan keyingi AQŞ prezidentteri de atqaruı kerek degen talap qoyıp otır. AQŞ biliginiñ özindik jüyesine qarağanda bwl talapqa kelisu mümkin emes.

Al, Venedağı kelisimniñ sätsizdigi Orta Şığısta qaqtığıs, janjaldarğa jol aşadı degen boljamdarğa da negiz joq emes. Irannıñ yadrolıq qaruğa qol jetkizuine eñ köp qarsı twratın el Izrail'. Evrey memleketi bastan-ayaq Tegeranmen diplomatiyalıq jolmen söylesuge, äri odan nätije boladı degenge sengen emes. Venedağı sätsiz kelissözderden keyin Izrail' derbes qadamdar jasauı da bek mümkin. Bwğan deyin de Izrail'diñ tıñşıları Irannıñ yadrolıq bağdalamalarına kedergi keltirgen nemese jarılıs jasağan degen ayıptarı bar.

Tağı bir jağınan arab elderiniñ faktorında oylauğa tura keledi. Arab elderiniñ köş basındağı BAÄ men Saud Arabiyası da Irannıñ yadrolıq qaruınan qauiptenedi. Eki elde birdey Iranmen dwşpandıq sayasattı wstanğan, kerisinşe, soñğı uaqıttarda Izrail'men jaqındasa tüsken.  Eger, Izrail' atalğan arab elderiniñ qoldanuına süyene otırıp qanday da bir şarağa baratın bolsa, al oğan Iran tarabı jauap berse, bwl Orta Şığısta qaqtığıs bastaldı degendi bildiredi.

Qwrama Ştattar tarabı Venedağı sätsiz kelissözden keyin Iranğa qarata eskertu jasadı. Irandı şwğıl şaralar qabıldamasa qatañ qısımğa tap bolatının eskertti. Äri bwl AQŞ tarabınan soñğı eskertu ekenin de aytqan.

The Qazaq Times