اۋستراليانىڭ جاڭا قورعانىس ءمينيسترى قىتايعا قارسى بەلسەندى ارەكەت ەتپەك

اۋستراليانىڭ جاڭا قورعانىس ءمينيسترى قىتايدىڭ تىنىق مۇحيتتاعى قاتەرىنە قارسى بەلسەندى شارالار قولدانادى دەپ كۇتىلۋدە. پيتەر ديۋتون بۇل كۇتكەننەن شىعاتىنىن بايقاتتى. جەكسەنبىدە جاساعان مالىمدەمەسىندە تايۋان بۇعازىندا قىتايمەن قاقتىعىس ىقتيمالدىعىن ەسكەرمەۋگە بولمايتىنىن ايتتى. ول سونداي-اق، تايۋان بۇعازىندا سوعىس قاتەرىن بولدىرماۋ ءۇشىن اۋستراليا قارۋلى كۇشتەرى ءوز وداقتاستارىمەن بەلسەندى جۇمىس ىستەيتىنىن مالىمدەدى.

پيتەر ديۋتون جەكسەنبى دە ABC ارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا: «قىتايدىڭ تايۋاندى وزىنە قوسىپ الۋ ماقساتى بارعان سايىن ايقىن بولا ءتۇستى»، – دەدى. «جۇرتشىلىق بۇعان شىنايى قاراۋى كەرەك. بۇكىل ايماقتاعى ماڭىزدى نۇكتەلەر اسكەريلەنۋدە، اسكەري بەلسەندىلىك جوعارى شەككە جاقىندادى جانە تايۋان مەن قىتاي اراسىندا قارسىلاستىق ايقىن بولا تۇسۋدە»، – دەدى اۋستراليانىڭ جاڭا قورعانىس ءمينيسترى.

سونداعى قىتاي ءسىم-ءىنىڭ ايتقان ءسوزى

دۇيسەنبى كۇنى قىتاي ءسىم تارابى اۋستراليا قورعانىس ءمينيسترىنىڭ سوزىنە جاۋاپ بەرىپ: «اۋستراليا تايۋان ماسەلەسىنىڭ سەزىمتالدىعىن تولىق تانىپ، «ۇلكەن قىتاي» قاعيداسىن ساقتايدى دەپ ۇمىتتەنەمىز. ءسوز بەن ىستە ساق بولىپ، تايۋاندى بولشەكتەيتىن سەپەراتيستىك كۇشتەرگە قاۋىپتى سيگنال جىبەرمەۋى كەرەك»، – دەيدى قىتاي ءسىم وكىلى ۋاڭ ۆىنبين.

بەيجىڭ بۇل سوزىمەن اۋسترالياعا «تىزگىنىڭدى تارت» دەپ تۇرعانى انىق. اۋستراليا عانا ەمەس، قۇراما شتاتتاردىڭ تايۋانعا قاتىستى مالىمدەمەلەرى مەن ءتۇرلى ارەكەتتەرىنە قىتاي بارىنشا باتىل جاۋاپ بەرۋدەن تايسالمايدى. ونداعىسى «تايۋان ءبىزدىڭ قىزىل سىزىعىمىز» دەگەندى قالىپتاستىرۋعا تىرىسۋى.

تايۋان تاقىرىبىنىڭ سەزىمتالدىعى

بەيجىڭ ەجەلدەن تايۋاندى وزىنە قاراستى قىتايدىڭ ءبىر پروۆينتسياسى دەپ سانايدى. ال، تايۋان بيلىگى ەل بولاشاعىن ارال حالقىنىڭ ءوزى تاڭدايتىن، دەربەس دەموكراتيالىق جۇيەسى بار ەل رەتىندە قاراستىرادى. اۋستراليا قورعانىس ءمينيسترى ايتپاسا دا، تايۋاندى بىرىكتىرۋ قىتاي باسشىسى شي ءجينپيڭنىڭ (سي تسزينپين) باستى ماقساتى ەكەنى بەلگىلى بولعان ەدى. ونسىزدا سەزىمتال بولىپ كەلگەن تايۋان تاقىرىبى قازىرگىدەي تەكە-تىرەس كۇيدە ءتىپتى دە ماڭىزدىلىعى ارتىپ، قاقتىعىستىڭ بىلتەسىنە اينالىپ وتىر.

قازىرگى جاعدايدى باعامداي وتىرىپ، تايۋان شىنىندا قىتايدىڭ ەكىلەنبەي اشىق قاقتىعىسقا وتەتىن سەزىمتال نۇكتەسى دەۋگە تولىق نەگىز بار. نەگە دەسەڭىز، قىتاي ءوزىنىڭ ۇزاق مەرزىمدىك دامۋ ستراتەگياسىندا الەمنىڭ كوشباسشىسى بولۋ سىندى بۇلتارتپاس ارمانىن ورناتقان. بۇل ارمانعا جەتۋ ءۇشىن اقش-پەن تەك ەكونوميكا دا عانا ەمەس، قورعانىس قۋاتى، ءوندىرىس قۋاتى جانە تەحنولوگيا بويىنشا باسەكەلەس بولا الۋى كەرەك. بۇنىڭ كوبى بارىپ تايۋانعا تىرەلەدى. سەبەبى، تايۋان قىتايدىڭ تەحنولوگيا وندىرىسىندەگى ماڭىزدى سەرىكتەس. بۇل كۇندە تايۋان قىتايعا كوميۋتەرلىك جۇمساق بولشەكتەردى، چيپتەردى ساتۋدى شەكتەي باساپ ەدى، قىتايدىڭ تەحنولوگيا وندىرىسىنە ۇلكەن تۇساۋ ءتۇستى. وسىعان ۇقساس تايۋان قىتاي ەكونوميكالىق دامۋى ءۇشىن دە اسا ماڭىزدى. قىتايدىڭ 1980 جىلدارداعى ەكونوميكالىق رەفورمالارىنىڭ ءساتتى بولۋىنا دا تايۋاننىڭ زور ۇلەسى بولدى.

بۇلاردىڭ ءبارىن ايتپاعان كۇندە دە، قىتاي حالقىنىڭ تانىمىندا  «وتان تۇتاستىعى»، «تاريحي تەرريتوريا» تۇسىنىكتەرىنىڭ بارىندە تايۋان ارالى «ۇلى قىتاي ەلىنىڭ» ىشىندە قاراستىرىلادى. قىتاي تاريحىندا تايۋاندى «وتان قۇشاعىنا قايتارعان» تۇلعالار ايرىقشا اسپەتتەلەدى. بۇل تاريحي ورىننان قازىرگى قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ ۇمىتكەر. تايۋاندى قحر قۇرامىنا تولىقتاي بىرىكتىرۋ ءشيدىڭ ەڭ ۇلكەن ماقساتىنىڭ ءبىرى. ال، شي بولسا ءوز بيلىگىن وتكەرىپ بەرۋدەن بۇرىن وسى مىندەتتى ورىنداۋدى كوزدەيدى. سوندىقتان، قىتايدىڭ بيلىگى تايۋاندى ۋىستان شىعارىپ الماس ءۇشىن بارىن سالۋعا تىرىسۋى مۇمكىن.

ال، اقش تۇرعىسىنان قاراعاندا گونكونگتە كوممۋنيستىك بيلىك ءوز وكتەمدىگىن ورناتقاننان كەيىن قىتايعا دەموكراتيالىق قۇندىلىق تۇرعىسىنان ىقپال ەتۋشى بىردەن بىردەن ءبىر تايۋان قالعانىن بىلەدى. بەرىك دەموكراتيالىق جۇيەسى بار تايۋاندى اۆتوريتارلى قىتاي بيلىگىنە بەرىپ قويۋ قۇراما شتاتتار ءۇشىن عاسىرلىق ورىنى تولماس جوعالتۋ بولار ەدى. وسى جانە وزگە دە تولىپ جاتقان سەبەپتەر تايۋان بۇعازىن بۇل كۇندە الەمدەگى ەڭ قاۋىپتى قاقتىعىس نۇكتەسىنە اينالدىرىپ وتىر.

“The Qazaq Times”