Australiyanıñ jaña qorğanıs ministri Qıtayğa qarsı belsendi äreket etpek

Australiyanıñ jaña qorğanıs ministri Qıtaydıñ Tınıq mwhittağı qaterine qarsı belsendi şaralar qoldanadı dep kütilude. Piter Dyuton bwl kütkennen şığatının bayqattı. Jeksenbide jasağan mälimdemesinde Tayuan bwğazında Qıtaymen qaqtığıs ıqtimaldığın eskermeuge bolmaytının ayttı. Ol sonday-aq, Tayuan bwğazında soğıs qaterin boldırmau üşin Australiya qarulı küşteri öz odaqtastarımen belsendi jwmıs isteytinin mälimdedi.

Piter Dyuton jeksenbi de ABC arnasına bergen swhbatında: «Qıtaydıñ Tayuandı özine qosıp alu maqsatı barğan sayın ayqın bola tüsti», – dedi. «Jwrtşılıq bwğan şınayı qarauı kerek. Bükil aymaqtağı mañızdı nükteler äskerilenude, äskeri belsendilik joğarı şekke jaqındadı jäne Tayuan men Qıtay arasında qarsılastıq ayqın bola tüsude», – dedi Australiyanıñ jaña qorğanıs ministri.

Sondağı Qıtay SİM-iniñ aytqan sözi

Düysenbi küni Qıtay SİM tarabı Australiya qorğanıs ministriniñ sözine jauap berip: «Australiya Tayuan mäselesiniñ sezimtaldığın tolıq tanıp, «Ülken Qıtay» qağidasın saqtaydı dep ümittenemiz. Söz ben iste saq bolıp, Tayuandı bölşekteytin seperatistik küşterge qauipti signal jibermeui kerek», – deydi Qıtay SİM ökili Uañ Vınbin.

Beyjiñ bwl sözimen Australiyağa «tizginiñdi tart» dep twrğanı anıq. Australiya ğana emes, Qwrama Ştattardıñ Tayuanğa qatıstı mälimdemeleri men türli äreketterine Qıtay barınşa batıl jauap beruden taysalmaydı. Ondağısı «Tayuan bizdiñ qızıl sızığımız» degendi qalıptastıruğa tırısuı.

Tayuan taqırıbınıñ sezimtaldığı

Beyjiñ ejelden Tayuandı özine qarastı Qıtaydıñ bir provinciyası dep sanaydı. Al, Tayuan biligi el bolaşağın aral halqınıñ özi tañdaytın, derbes demokratiyalıq jüyesi bar el retinde qarastıradı. Australiya qorğanıs ministri aytpasa da, Tayuandı biriktiru Qıtay basşısı Şi Jinpiñniñ (Si Czin'pin) bastı maqsatı ekeni belgili bolğan edi. Onsızda sezimtal bolıp kelgen Tayuan taqırıbı qazirgidey teke-tires küyde tipti de mañızdılığı artıp, qaqtığıstıñ biltesine aynalıp otır.

Qazirgi jağdaydı bağamday otırıp, Tayuan şınında Qıtaydıñ ekilenbey aşıq qaqtığısqa ötetin sezimtal nüktesi deuge tolıq negiz bar. Nege deseñiz, Qıtay öziniñ wzaq merzimdik damu strategiyasında älemniñ köşbasşısı bolu sındı bwltartpas armanın ornatqan. Bwl armanğa jetu üşin AQŞ-pen tek ekonomika da ğana emes, qorğanıs quatı, öndiris quatı jäne tehnologiya boyınşa bäsekeles bola aluı kerek. Bwnıñ köbi barıp Tayuanğa tireledi. Sebebi, Tayuan Qıtaydıñ tehnologiya öndirisindegi mañızdı seriktes. Bwl künde Tayuan Qıtayğa kom'yuterlik jwmsaq bölşekterdi, çipterdi satudı şektey basap edi, Qıtaydıñ tehnologiya öndirisine ülken twsau tüsti. Osığan wqsas Tayuan Qıtay ekonomikalıq damuı üşin de asa mañızdı. Qıtaydıñ 1980 jıldardağı ekonomikalıq reformalarınıñ sätti boluına da Tayuannıñ zor ülesi boldı.

Bwlardıñ bärin aytpağan künde de, qıtay halqınıñ tanımında  «otan twtastığı», «tarihi territoriya» tüsinikteriniñ bärinde Tayuan aralı «Wlı Qıtay eliniñ» işinde qarastırıladı. Qıtay tarihında Tayuandı «otan qwşağına qaytarğan» twlğalar ayrıqşa äspetteledi. Bwl tarihi orınnan qazirgi Qıtay basşısı Şi Jinpiñ ümitker. Tayuandı QHR qwramına tolıqtay biriktiru Şidiñ eñ ülken maqsatınıñ biri. Al, Şi bolsa öz biligin ötkerip beruden bwrın osı mindetti orındaudı közdeydi. Sondıqtan, Qıtaydıñ biligi Tayuandı uıstan şığarıp almas üşin barın saluğa tırısuı mümkin.

Al, AQŞ twrğısınan qarağanda Gonkongte kommunistik bilik öz öktemdigin ornatqannan keyin Qıtayğa demokratiyalıq qwndılıq twrğısınan ıqpal etuşi birden birden bir Tayuan qalğanın biledi. Berik demokratiyalıq jüyesi bar Tayuandı avtoritarlı Qıtay biligine berip qoyu Qwrama Ştattar üşin ğasırlıq orını tolmas joğaltu bolar edi. Osı jäne özge de tolıp jatqan sebepter Tayuan bwğazın bwl künde älemdegi eñ qauipti qaqtığıs nüktesine aynaldırıp otır.

“The Qazaq Times”