ءازىمباي عالي: لاتىن ارپىنە ءوتۋ قازاق ءتىلىن كەرى شەگىندىرەدى

بىزگە مەملەكەتتىك ءتىلدى ىسجۇزىندە ورناتۋ ماڭىزدى. لاتىن قارپىنە اۋىسۋ ۇزاق جىلدار مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ورناۋىن كەيىنگە ىعىستىرادى. ەگەر دە، لاتىن ءارىپ تاڭباسى شىن وزىق بولسا، رەسەي وتەر ەدى. ءبىزدىڭ ۇلتتىق يدەيا – لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ ەمەس، مەملەكەتتىك ءتىلدى ورناتۋ.

جازۋ وزگەرتۋگە اۋەستەنۋ جاقسىلىققا اپارمايتىنىن  بىلسەك. بىزگە نارىقتىق رەفورمالاردى جانە قۇقىقتىق رەفورمالاردى جاڭعىرتۋىمىز كەرەك. لاتىن جازۋى كوڭىلىمىزدى پاللياتيۆتىك ماقساتتاراعا بۇرادى. ناتيجەدە ارتتا قالامىز. كەزىندە قازاقستانننان ءىجو-ءى ءتورت ەسە كوپ وزبەكستان لاتىن ارپىنە وتۋدەن باسقا رەفورما جاساعان جوق ەدى. ال، قازاقستان نارىقتىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرعان. ناتيجەسىندە قازاقستاننىڭ ءىجو وزبەكستاننان ءتورت ەسە ارتىق بولىپ شىقتى.

قازاقستانعا جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ رەفورماسى كەرەك ەدى. وبلىستىق اكىمدى ءماسليحات تەجەۋ كەرەك ەدى. كەلەڭسىز شەنەۋنىكتى ءماسحليحات الىپ تاستايتىنداي قۇزىرى بولۋ كەرەك ەدى. قازاقتى تاعى دا بولشەكتەيتىن جولعا تۇستىك. بىرەۋى لاتىن، بىرەۋى كيريلل، بىرەۋى اراب گرافيكاسىن پايدالانادى. بار بولعانى 12 ملن. قازاق بولاشاقتا بىرنەشە جازۋ ۇلگىسىندە وقيتىن بولادى، نەمەسە قازاقشادان باس تارتادى دا، ورىسشا وقيدى.

قازاقتىڭ ءبىر بولىگى بۇرىننان قازاقشا بىلمەيدى. تاعى ءبىر بولىگى قازاقشانى مويىندامايدى.  قازىرگى قازاق بيلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدامايدى. قولداسا تولىق دارەجەدە مەملەكەتتىك ءتىلدى كوتەرۋگە بولاتىن ەدى. مەملەكەتتىك ءتىلدى اقساتۋ ءۇشىن لاتىن ارىپتەرى ەنگىزىلمەك. شورە-شورە بولعان قازاق بىرتە- بىرتە ورىسشاعا وتەتىن بولادى. جازۋ وزگەرگەن كەزدە قازاق ءتىلى السىرەيدى، وتپەلى كەزەڭدە ورىس ءتىلىنىڭ پوزيتسياسى كۇشەيەدى دە، مەملەكەتتىك ءتىل فۋنكتسياسى ورىندالماي قالادى. لاتىن جازباسىنا قازاقتىڭ ءتىلىنىڭ ءوتۋى قازاقتى ورىسشاعا ءوتۋدى ماجبۇرلەۋ. ۇشتۇعىرلى ءتىل جانە لاتىن ارپىنە ءوتۋ كرەملدىڭ بىزگە كۇشتەپ وتىرعان ساياساتى، ماقسات – قازاقتى ورىستىڭ ءتىل كەڭىستىگى مەن پروپاگانديستىك ىقپالىندا قالتىرۋ.

نىسانالى جانە كەشەندى سوققىلار تۇبىنە جەتەدى. قازاق ءتىلى ءارى دە جەڭىلە بەرەدى. كەيىن تاعى جازۋ وزگەرتپەك بولادى. جازۋ تاڭباسىن وزگەرتۋ قازاق ءتىلىن جەڭۋدىڭ جەڭىل جولى بولا قالدى. قوعامداعى ماڭىزدى ماسەلەلەر تالقىلاۋسىز قالادى. قازاق ءتىلىن ءوزىن كۇشەيتۋگە جۇمسالاتىن ۋاقىتتان ۇتىلادى. قانشا قارجى دالاعا تاستالادى؟! بۇل قازاق تىلىنە قارسى ديۆەرسيا. ەستەرىڭىزدە بولسا، 1929 جىلعا دەيىن ءبىز اراب جازۋىندا بولدىق. سودان كەيىن لاتىن جازۋىنا اۋىستىق، كەيىن كيريلل گرافيكاسىنا اۋىستىق،  كەزىندەگى كوپ جازبالار وقۋسىز قالدى. سودان اراب جازۋ ۇلگىسى مەن لاتىن تاڭباسىنداعى جازىلعان ادەبي مۇرا دالادا قالدى. ەندى بارلىق بۇرىنعى مادەني مۇرا جوق بولدى. سولاي ءبىز قازاقتى اداستىردىق. قازاقشا دوكۋمەنت اينالىمى ازايادى. سەبەبى لاتىن ارپىندە جازىلعان قۇجاتتى ءتۇسىنۋ قيىن بولادى. ورىسشاسىن وقيتىن بولامىز. ول قازاق ءتىلىن شەگىندىرەدى.

ءبىزدىڭ تۇپكى ماقساتىمىز قازاقتى قازاقتاندىرۋ ەدى، كيريلل ءارپىن ءبارى ءبىلىپ تۇرعاندا، قازاقتاندىرۋ مۇمكىنشىلىگى كوبىرەك ەدى. ەندى ورىس ءتىلدى قازاقتى لاتىن ءارپى ارقىلى قازاقشاعا ۇيرەتۋ قيىنداۋ تيەر. بىزگە لاتىن جازۋى ەمەس تياناقتى مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى كەرەك. ەگەر دە، جازۋ اۋىستىرساق، قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل دارەجەسىنە كوتەرۋ مۇمكىن بولماس. سەبەبى، كوپ قازاق لاتىن جازۋىن يگەرگەنشە تاعى ۋاقىت كەرەك بولادى.

ارى قاراي نە بولادى: ەكى جىلداي قازاق اڭ-تاڭ بولىپ، نە پايدا بار ەكەنىن تۇسىنبەيدى. ءۇشىنشى جىل قارسى داۋىس شىعا باستايدى. بەسىنشى جىلى لاتىن ءارپى رەفورماسىنان باس تارتىپ، بارلىق بالەنى نۇرەكەڭە جابادى. سوندا ساراپشىلار، دەپۋتاتتار قايدا قارادى دەگەن سۇراق تۋادى.

“The Qazaq Times”