اقپاراتتىق سوعىس: «جالدامالى جازعىشتار» شەتەلدە دە قىتاي مۇددەسىن قورعاۋدا

قىتايدىڭ اقش، بريتان باستاعان باتىس ەلدەرىمەن قايشىلىعى تەك ساۋدا-ەكونوميكا، اسكەري، ساياسي جانە عىلىم-تەحنولوگيا سالالارىندا عانا بولىپ جاتقان جوق. قازىر، تاراپتار جويقىن اقپاراتتىق سوعىس جۇرگىزىپ جاتىر دەۋگە بولادى. بۇدان ءبىر اي بۇرىن قىتاي مەن بريتان ءبىر-ءبىرىنىڭ اقپارات قۇرالدارىن ليتسەنزياسىن جويعان ەدى. ءىس ونىمەن عانا شەكتەلگەن جوق، ەندى ەكى ەلدىڭ اقپارات قۇرالدارى ءبىر-ءبىرىن مالىمەتتەردى بۇرمالاۋشى، جالعان ايىپ تاعۋشى رەتىندە ايىپتاپ كۇن سايىن ونداعان، جۇزدەگەن ماتەريالداردى اقپارات كەڭىستىگىنە جىبەرىپ وتىر.

ارينە، ءبىز كوبىندە BBC, CNN سەكىلدى الەمدە مىڭداعان فيليالدارى بار ءىرى اقپارات قۇرالدارىنىڭ سوققىلارىنىڭ جويقىن بولاتىنىن ەلەستەتە الامىز. بىراق، قىتاي دا ءوز مۇمكىندىگىنىڭ بۇرىنعىدان الدە قايدا الەۋمەتتى ەكەنىن كورسەتە الۋدا. قىتايدىڭ مەملەكەت تارابىنان قارجىلاندىراتىن CGTN ارناسى «بەس كوز» ەلدەرىندە ليتسەنزياسىنان ايىرىلعاننان كەيىن، قىتاي دا BBC قاتارلى بىرنەشە شەتەلدىك اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءوز ەلىندە حابار تاراتۋىن شەكتەدى. وسىدان كەيىن قىتايدان BBC-ءدى ايىپتاعان اقپاراتتار قارشا بورادى.

انىعىندا، BBC ارناسى قىتايدا كەڭ اۋقىمدى حابار تاراتا المايدى. ول تەك اشىق ەكونوميكالىق ايماقتاردا نەمەسە شەتەلدىكتەر كوبىرەك بولاتىن قوناقۇيلەردە عانا قوسىلادى. ال، ميللياردتان استام قىتاي جۇرتشىلىعى BBC حابارىن كورە المايدى. ءتىپتى، الەمدە مۇنداي اقپارات قۇرالىنىڭ بار ەكەنىن بىلەتىن قىتايلىقتار دا از بولۋى مۇمكىن.

بەيجىڭ بيلىگى رەسمي مالىمدەمەلەرىندە دە، اقپارات قۇرالدارىندا دا باتىس اقپارات قۇرالدارى شىڭجاڭ ماسەلەسىنە تەك سىڭار جاقتى كوزقاراس ۇستانىپ جاتىر دەپ ايىپتاۋدا. بريتاندىق اقپارات قۇرالى الەمگە تاراتقان شىڭجاڭداعى لاگەرلەردە زورلىققا ۇشىراعان ۇيعىر ايەلدەرى تۋرالى حاباردى قىتاي تارابى قولدان جاسالعان جالعان اقپارات دەپ كورسەتۋدە. ۇيعىر ايەلدەرىنىڭ زورلىققا ۇشىراۋىنا قاتىستى BBC-گە ارنايى سۇحبات بەركەن ۇيعىر ايەلدى «اكتريسا» دەپ تە اتادى.

قىتاي ديپلوماتتارى اقپاراتتىق سوعىسقا بەلسەندىلىك تانىتۋدا

قىتايتانۋشى مامانداردىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى ۋاقىتتاردا قىتايلىق ديپلوماتتار الەۋمەتتىك جەلىلەردە اقپارات سوعىسىنا بەلسەندىلىك تانىتا تۇسكەن. ونىڭ جارقىن مىسالى رەتىندە قىتاي ءسىم وكىلى جاۋ ءليجياننىڭ ءبىر كەزدەرى كوروناۆيرۋستىڭ شىعۋ تەگىنە بايلانىستى «تۆيتتەرگە» جازعان پوستىن ايتۋعا بولادى. ونىڭ «كوروناۆيرۋس اقش-تاعى لابوراتوريادا جاسالعان» دەگەن ماعىناداعى جازباسى الەمدە جارتى ميللياردتان استام وقىلىپ جينادى. ءبىر عانا «تۆيتتەر» جەلىسىنەن 54 تىلگە اۋدارىلىپ، 40 مىڭ رەت بولىسىلگەن. ال، قىتاي ىشىندەگى تانىمال الەۋمەتتىك جەلى Weibo-دا 300 ميلليوننان استام قولدانۋشى وقىعان.

قىتاي ديپلوماتتارىنىڭ اقپاراتتىق سوعىسقا بەلسەندىلىگى ءبىر عانا جاۋ ليجياننان بايقالمايدى. بىلتىر قازاقستاندا كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسى قاۋىرت تاراعان كەزدە قىتايدىڭ ەلىمىزدەگى ەلشىسى «قازاقستاندا جاڭا ۆيرۋس تاراپ جاتىر» دەگەن مالىمەت تاراتقانى بەلگىلى. بۇل سول كەزدە كوروناۆيرۋس ىندەتىنىڭ تارالۋىنا دەگەن قىتايدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن السىرەتۋ ماقساتىندا ايتىلدى دەپ ەسەپتەلگەن. سونىڭ وزىندە دە بۇل قىتاي ديپلوماتتارىنىڭ اقپاراتتىق سوعىستاعى بەلسەندىلىگىن كورسەتتى.

قىتايدىڭ «جالدامالى جازعىشتار ارمياسى»

قىتاي بيلىگى ميلليونداعان «جالدامالى جازعىشتاردى» الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرىپ قوعام پىكىرىن وزدەرىنە ىڭعايلى باعىتقا بۇرۋعا پايدالاناتىنىن، ولارعا «قالاماقى» دا تولەنەتىنىن بۇعان دەيىن دە بىلەمىز. الايدا، سوڭعى جىلدارى بۇل «جالدامالى جازعىشتار» شەتەلدەردە دە قىتاي كوممۋنيستىك بيلىگىن جاقتاپ، قىتاي بەدەلىن قورعاۋعا جۇمىس ىستەي باستاعانىن كوپتەگەن شەتەلدىك اقپارات قۇرالدارى انىقتادى. ولاردى باتىس ەلدەرى «پەرنەتاقتا ارمياسى» (كلاۆياتۋرا ارمياسى) دەپ تە اتايدى.

ايتا كەتۋ كەرەك، مۇنداي «جالدامالى جازعىشتار» قازاق ءتىلدى الەۋمەتتىك جەلىلەردە بار بولۋى مۇمكىن. سوڭعى كەزدەرى كەيبىر كوزقاراقتى جەلى قولدانۋشىلار ولار تۋرالى دا ايتىپ جۇرگەنىن كورەمىز.

وسىنىڭ ءبارى اقپارات سوعىسىنىڭ ءبىز ويلاعاننان الدە قايدا سۇراپىل كۇيدە ەكەنىن بايقاتادى. جانە وعان قوعام مۇشەلەرىنىڭ ساق قاراپ، سەرگەك تۇرۋىن تالاپ ەتكەندەي.

“The Qazaq Times”