بايدەن اكىمشىلىگى: اقش ءۇشىن قاۋىپتى قارسىلاس – قىتاي

اقش-تىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ستراتەگياسىنا بايلانىستى قۇجات جاريالاندى. قۇجاتتا رەسەي «حالىقارالىق ارەناداعى تۇراقسىزداندىرۋشى»، ال قىتاي امەريكا ءۇشىن «قاۋىپتى ءارى جەتەكشى قارسىلاس» رەتىندە كورسەتىلگەن.

قاۋىپسىزدىك ستراتەگياسى جاريالانعان سوڭ مەملەكەتتىك دەپارتامەنتتىڭ وكىلى نەد پرايستىڭ مالىمدەمەسىندە: «قىتاي – ءبىزدىڭ نەگىزگى باسەكەلەسىمىز. قىتاي ءبىز ءۇشىن XXI عاسىرداعى باستى گەوساياسي قارسىلاس سانالادى. باسقا مەملەكەتتەرمەن، اسىرەسە رەسەيمەن سالىستىرعاندا قىتايدان تونەتىن قاۋىپ جوعارى. رەسەي ايماقتارداعى ىقپالىن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىسادى. الايدا، رەسەي قىتاي سياقتى الەۋەتكە، مۇمكىندىكتەرگە يە ەمەس»، – دەدى.

بايدەن اكىمشىلىگى باستى قارسىلاس سانالاتىن مەملەكەتتەر قاتارىندا يران مەن سولتۇستىك كورەيانى دا اتاعان. بىراق «بۇل مەملەكەتتەردەن تونەتىن قاۋىپتەن قىتاي قاۋپى باسىم» – دەلىنگەن قۇجاتتا.

ستراتەگيا تۋرالى قۇجاتتا بارعان سايىن ءاۆتوريتاريزمنىڭ الەمدە ترەندكە اينالىپ، اۋقىمى ۇلعايعانى جانە دەموكراتياعا قاۋىپ ءتوندىرىپ جاتقانى ايتىلعان. سونىمەن قاتار، دەموكراتيالىق نورمالار مەن وعان نەگىزدەلگەن حالىقارالىق ءتارتىپتى قورعاۋ قاجەتتىلىگى باياندالعان. ستراتەگيادا ەۋروپا پەن ازيا ەلدەرىمەن وداقتىق قارىم-قاتىناستى دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعى بىرنەشە رەت اتاپ وتىلەدى.

اقش تاراپى قىتاي مەن رەسەيدەگى ادام قۇقىقتارى ماسەلەسىن ءجيى كوتەرىپ كەلەدى. 17 اقپاندا بايدەن قىتاي بيلىگىنىڭ شىڭجاڭداعى ارەكەتىن ايىپتاپ، ادام قۇقىقتارىن بۇزۋى جاۋاپسىز قالمايتىنىن ەسكەرتكەن. سول كۇنى بايدەن مالىمدەمەسىندە: «مەن ببۇ-دا جانە وزگە دە حالىقارالىق ۇيىمدارمەن ادام قۇقىقتارىن قورعاۋدى جالعاستىرامىن. قازىر قىتاي الەمدىك كوشباسشى بولۋعا تىرىسادى. بۇل اتاققا يە بولۋ ءۇشىن باسقا مەملەكەتتەردىڭ سەنىمىنە يە بولۋى كەرەك. ال قىتاي بيلىگى ادام قۇقىقتارىن ورەسەل بۇزىپ كەلەدى. مۇنىڭ جاۋاپسىز قالمايتىنىن ەسكەرتەمىن. شي جيڭ پيڭ بۇل ارەكەتتىڭ قانداي ناتيجە بەرەتىنىن جاقسى بىلەدى»، – دەدى.

2018 جىلدىڭ تامىزىندا بۇۇ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى جوعارعى كوميسسار باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى شىڭجاڭداعى تۇزەتۋ لاگەرلەرىندە 1 ملن-عا جۋىق مۇسىلمانجاردىڭ زاڭسىز ۇستالعانىن جانە ادام قۇقىقتارىنىڭ تاپتالعانىن مالىمدەدى. باسقارما بۇل جاعدايعا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، وسى ايماققا باقىلاۋشىلار جىبەرۋدى ۇسىندى. قىتاي بيلىگى شىڭجاڭدا پەنيتەنتسيارلىق مەكەمەلەردىڭ اۋقىمدى جەلىسىن قۇرۋ تۋرالى اقپاراتتى بىرنەشە رەت جوققا شىعاردى. سونىمەن قاتار، 2018 جىلدىڭ سوڭىندا ولار وڭىردە ءبىلىم بەرۋ جانە كاسىپتىك دايارلاۋ ورتالىقتارى جۇمىس ىستەيتىنىن حابارلاعان. قىتاي شەنەۋنىكتەرىنىڭ مالىمدەۋىنشە، وندا تەرروريزم مەن ەكسترەميزم يدەيالارىنىڭ ىقپالىنا تۇسكەن، قىتاي ءتىلىن، جازۋ نەگىزدەرىن، كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلاردى جانە قحر زاڭناماسىنىڭ نەگىزدەرىن وقيتىن ادامدار بار. بۇل ورتالىقتارداعى ادامداردىڭ ناقتى سانىن قىتاي بيلىگى جاسىرىن ۇستاپ وتىر.

ال 3 ناۋرىزدا اقش ناۆالنىي ىسىنە بايلانىستى رەسەيگە قارسى سانكتسيا ەنگىزىپ، ەكونوميكا، قورعانىس سالاسىندا كومەك كورسەتۋ باعدارلامالارىن توقتاتتى. سانكتسيا 1991 جىلى قابىلدانعان «حيميالىق جانە بيولوگيالىق قارۋدى باقىلاۋ جانە ونى قولدانۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى» زاڭ اياسىندا جۇزەگە اسىپ وتىر. سانكتسيادان كەيىن رەسەيگە شەتەلدىك اسكەري قارجىلاندىرۋدى كوزدەيتىن اقش-تىڭ بارلىق باعدارلامسى كۇشىن جويدى. ۆاشينگتون، سونىمەن بىرگە، ماسكەۋگە اقش ۇكىمەتىنىڭ مينيسترلىكتەرى مەن باسقارمالارى، ونىڭ ىشىندە ەكسپورت-يمپورت بانكى ارقىلى نەسيە نەمەسە باسقا قارجىلىق كومەك بەرۋدەن دە باس تارتادى. امەريكادان رەسەيگە «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ءۇشىن ماڭىزدى تاۋارلار مەن تەحنولوگيالاردى ەكسپورتتاۋعا» دا شەكتەۋلەر ەنگىزىلۋدە.

"The Qazaq Times"